Siedziba Ossolineum w dawnym klasztorze i kościele ss. karmelitanek trzewiczkowych przy ul. Ossolińskich we Lwowie. Fot. PAP/CAF-reprodukcja
W piątek (26 września) Sejm zdecydował o patronach roku 2026. Ogłoszono nimi: twórcę i fundatora Zakładu Narodowego im. Ossolińskich - Józefa Maksymiliana Ossolińskiego, jednego z ojców niepodległości - Ignacego Daszyńskiego, malarza, świadka zbrodni katyńskiej - Józefa Czapskiego, pisarza - Sergiusza Piaseckiego, oświeceniowego pisarza i naukowca - Stanisława Staszica, pieśniarza - Mieczysława Fogga. Patronem przyszłego roku zostało też Polskie Radio.
Patronów 2026 roku sejm ustanowił w kolejnych osobnych uchwałach.
Józef Maksymilian Ossoliński
Uhonorowano go „w dwusetną rocznicę śmierci twórcy Ossolineum - człowieka wielkich zasług dla polskiej kultury i nauki”.
Józef Maksymilian Ossoliński herbu Topór urodził się w połowie XVIII w. w Woli Mieleckiej na historycznej ziemi sandomierskiej. Absolwent Collegium Nobilium jezuitów w Warszawie. Bibliofil, powieściopisarz, poeta, badacz literatury, tłumacz, leksykograf, historyk, prekursor badań nad słowiańszczyzną, polityk.
Przez całe życie tworzył prywatną bibliotekę, w której gromadził przede wszystkim polonika — piśmiennictwo polskie i Polski dotyczące. Pierwszym opiekunem i bibliotekarzem tych zbiorów był Samuel Bogumił Linde, który dzieki nim stworzył podwaliny swojego „Słownika języka polskiego”.
Ossoliński doprowadził do zaakceptowania w 1817 r. przez cesarza Austrii aktu fundacyjnego pt. „Ustanowienie familijne Biblioteki Publicznej pod imieniem Ossolińskich we Lwowie”. Powstałej wówczas fundacji przekazał swoje zbiory. Kolekcja zawierała ok. 30 tys. druków: książek i czasopism, ponad 700 rękopisów, 130 map i atlasów, blisko 2 tys. rycin, 350 monet i medali, 20 obrazów oraz zestaw muszli i minerałów.
Restaurację budynków we Lwowie i ich adaptację na potrzeby tak cennych zbiorów prowadził m.in. późniejszy gen. Józef Bem. W 1823 r. zasoby Zakładu Narodowego im. Ossolińskich zostały poszerzone o kolekcję sztuki Henryka Ludwika Lubomirskiego i przy bibliotece powstało Muzeum Książąt Lubomirskich. W 1827 r. księgozbiór Ossolińskiego przewieziono z Wiednia do Lwowa. Powstało też wtedy Wydawnictwo Ossolineum, aby publikować wynik prac badawczo-naukowych nad gromadzonymi zbiorami.
Jubileuszowa publikacja: "Skarbiec. 200 lat Ossolineum”
Józef Ossoliński zmarł 17 marca 1826 r. w Wiedniu, a dzieło jego życia — Ossolineum - do dzisiaj jest jednym z najważniejszych ośrodków polskiej kultury i nauki. Zakład już od dwóch wieków pełni funkcję narodowej książnicy i muzeum.
„Fundacja Józefa Maksymiliana Ossolińskiego jest jednym z symboli nieustępliwości Polaków w obronie swojej tożsamości i niepodległości” - zaznaczono w uchwale.
Ignacy Daszyński
W roku 2026 przypadnie 160. rocznica urodzin i 90. rocznica śmierci Daszyńskiego - premiera, marszałka Sejmu i jednego z ojców niepodległości
Ignacy Ewaryst Daszyński urodził się 26 października 1866 r. w Zbarażu, zmarł 31 października 1936 r. w Bystrej Śląskiej.
„Aktywność publiczna Ignacego Daszyńskiego była nakierowana na rozwój demokracji parlamentarnej oraz odrodzenie państwa polskiego. [...] Był współtwórcą i przywódcą Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego, która walczyła o poprawę losu robotników i odrodzenie niepodległej Polski” - napisano w uchwale.
28 października 1918 r. wszedł w skład Polskiej Komisji Likwidacyjnej, a 7 listopada 1918 r. stanął na czele Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej, który powstał w Lublinie jako pierwszy polski organ władzy niezależny od państw zaborczych.
85 lat temu zmarł Ignacy Daszyński
„W lipcu 1920 r., w najbardziej dramatycznym okresie wojny polsko-bolszewickiej, został wicepremierem Rządu Obrony Narodowej. Brał aktywny udział w pracach Sejmu Ustawodawczego, który uchwalił w dniu 17 marca 1921 r. konstytucję odrodzonego państwa polskiego. To dzięki Daszyńskiemu w konstytucji znalazło się prawo do ubezpieczenia społecznego oraz zakaz pracy dzieci” - podkreślono w uchwale.
W latach 1928-1930 był marszałkiem Sejmu. Występował jako „obrońca demokracji parlamentarnej, był również przeciwnikiem imperializmu rosyjskiego i bolszewickiego, zwolennikiem wolności prasy, obrońcą praw mniejszości etnicznych i narodowościowych, orędownikiem edukacji obywatelskiej” - głosi uchwała.
Józef Czapski
Uchwała przypomina, że w 2026 r. przypada 130. rocznica urodzin Józefa Czapskiego, niezwykłego artysty, a zarazem wielkiego Polaka i Europejczyka. „Czapski dał świadectwo zarówno okrucieństw, jak i piękna oraz pragnienia prawdy w XX w.” - podkreślono.
„Józef Czapski, żyjący w latach 1896-1993, był wybitnym malarzem, jednym z czołowych przedstawicieli środowiska kapistów, które odegrało kluczową rolę w polskiej sztuce dwudziestolecia międzywojennego. Był także znakomitym pisarzem, autorem głębokich esejów o sztuce i literaturze oraz unikalnych dzienników obejmujących około trzystu zeszytów. Jako uczestnik wojny polsko-bolszewickiej został odznaczony Orderem Virtuti” - czytamy w uchwale.
30 lat temu zmarł Józef Czapski, malarz, dokumentator zbrodni katyńskiej
We wrześniu 1939 r. trafił do niewoli sowieckiej. „Był świadkiem zbrodni katyńskiej, a po zwolnieniu w 1941 r. — oficerem armii gen. Władysława Andersa. W swojej książce »Na nieludzkiej ziemi« przedstawił wstrząsający obraz Związku Sowieckiego w czasie II wojny światowej. Po wojnie, jako emigrant, współtworzył z Jerzym Giedroyciem paryską »Kulturę«” - napisano.
Zaznaczono też, że był jednym z prekursorów pojednania polsko-ukraińskiego i idei zjednoczonej Europy.
Sergiusz Piasecki
„Sergiusz Piasecki — weteran wojny polsko-bolszewickiej, as polskiego wywiadu, ale i przemytnik, awanturnik, więzień. Wybitny pisarz, patriota, który nauczył się posługiwać literacką polszczyzną w wieku dorosłym, gdy odbywał wyrok za napad z bronią w ręku. W czasie II wojny światowej żołnierz Armii Krajowej, szef komórki wykonującej na zdrajcach wyroki Polski podziemnej. Po wojnie emigracyjny antykomunistyczny pisarz objęty całkowitym zakazem druku przez cenzurę w PRL. Jeden z najwybitniejszych twórców polskiej literatury XX wieku” - zaznaczono w uchwale.
Przyszedł na świat w Lachowiczach koło Baranowicz na Białorusi. Był dzieckiem zrusyfikowanego polskiego szlachcica, naczelnika miejscowej poczty Michała Piaseckiego i Białorusinki Klaudii Kukałowicz. W dzieciństwie i we wczesnej młodości mówił wyłącznie po rosyjsku i białorusku. Chodził do rosyjskich gimnazjów w Mińsku, Bobrujsku i Pokrowie.
„Piętnowany za polskie pochodzenie, w obronie honoru wdał się w szkole w awanturę i pobicie inspektora gimnazjum. Został wtrącony do więzienia dla nieletnich, ale wkrótce zbiegł. Pojawił się w Moskwie w okresie rewolucji październikowej. Śmierć przyjaciół i okrucieństwa bolszewików trwale zaszczepiły w nim antykomunizm i radykalną krytykę Rosji. Wrócił do kraju, ukończył polską Szkołę Podchorążych Piechoty. Walczył przez blisko dwa lata w wojnie polsko-bolszewickiej, między innymi w obronie Warszawy” - przypomniano.
W 1922 r. został agentem polskiego wywiadu. Działał pod przykrywką przemytnika na terenie rosyjskim, nielegalnie przekraczając granicę nawet 30 razy w miesiącu. W 1926 r. został wydalony ze służby. W tym samym roku za udział w napadach rabunkowych został skazany na karę śmierci. Dzięki interwencji II Oddziału Wojska Polskiego wyrok zmieniono na 15 lat więzienia.
Sergiusz Piasecki – żywot człowieka zapomnianego
„Dzięki lekturom nauczył się literackiej polszczyzny, a po przeczytaniu na skrawku »Ilustrowanego Kuriera Codziennego« ogłoszenia o konkursie literackim na najlepszą powieść zaczął pisać. Jego pierwsza powieść »Piąty etap« została zatrzymana przez cenzurę więzienną” - podkreślono.
Dopiero kolejna: „Kochanek Wielkiej Niedźwiedzicy”, trafiła do wydawnictwa „Rój”. Jego współwłaścicielem był Melchior Wańkowicz, który zainteresował się utalentowanym więźniem i doprowadził do wydrukowania książki. W 1937 r. „Kochanek Wielkiej Niedźwiedzicy” stał się bestsellerem. Ukazały się trzy kolejne wydania, utwór przetłumaczono na kilkanaście języków.
„Popularność książki sprawiła, że o ułaskawienie Piaseckiego występowali pisarze i ludzie kultury. Pisano petycje i zbierano podpisy pod listami do prezydenta. W 1937 roku prezydent Ignacy Mościcki ułaskawił Sergiusza Piaseckiego. Twórca wyszedł na wolność cztery lata przed końcem zasądzonego wyroku” - zaakcentowano w uchwale.
Przed wojną ukazały się jeszcze „Piąty etap” i „Bogom nocy równi”.
We wrześniu 1939 r. walczył w Korpusie Ochrony Pogranicza, a w czasie okupacji niemieckiej i sowieckiej — w AK na Wileńszczyźnie. Po zajęciu terenów Polski przez Armię Czerwoną ukrywał się pod zmienionym nazwiskiem. „Poszukiwany przez okupantów z NKWD i ich wykonawców z UB, został ewakuowany z konwojem UNRRA z kraju. Zamieszkał w Wielkiej Brytanii, pisał kolejne książki i utrzymywał się z doraźnych prac fizycznych. Przestrzegał przed »zimnym, krwiożerczym, wyrachowanym gadem rosyjskiego imperializmu« i był stanowczym krytykiem twórców, którzy zdecydowali się na współpracę z komunistycznym państwem” - napisano w uchwale.
Ksiądz Stanisław Staszic
Staszic „bez wątpienia należy do grona najwybitniejszych przedstawicieli polskiego oświecenia” - głosi uchwała. W 2026 r. przypadnie 200. rocznica jego śmierci.
Stanisław Staszic urodzony w Pile w 1755 r. działacz oświeceniowy, pionier spółdzielczości, pisarz polityczny i publicysta, filozof i tłumacz, geograf i geolog, ksiądz katolicki, członek Izby Edukacyjnej Księstwa Warszawskiego, minister stanu Księstwa Warszawskiego, minister stanu Królestwa Polskiego.
Przed zwołaniem Sejmu Wielkiego i w trakcie obrad parlamentu anonimowymi „Uwagami nad życiem Jana Zamoyskiego” i „Przestrogami dla Polski” wspierał naprawę Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Po trzecim rozbiorze odbywał podróże badawcze i prowadził badania geologiczne w celu poznania zasobów krajowych. Autor pierwszego opracowania poświęconego budowie geologicznej ziem polskich pt. „O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski” i „Mapy geologicznej Polski i krajów sąsiednich”.
„Za osiągnięcia na polu nauk o Ziemi Stanisław Staszic otrzymał zaszczytny tytuł ojca geologii polskiej” - wskazano w uchwale. W latach 1808-1826 prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Towarzystwo zawdzięczało mu dwie siedziby w Warszawie: pierwszą w trzech kamienicach przy ul. Kanonia, a drugą w obecnym Pałacu Staszica przy Krakowskim Przedmieściu. Zainicjował i w większej części sfinansował budowę pomnika Mikołaja Kopernika, odsłoniętego w 1830 r.
W epoce Królestwa Kongresowego włączył się w organizację Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach, Uniwersytetu Warszawskiego, Szkoły Inżynierii Cywilnej Dróg i Mostów, Instytutu Agronomicznego i Szkoły Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego. Dzięki niemu powstała Dyrekcja Górnicza, modernizowano i uruchamiano huty i kopalnie, otwarto Hutę Aleksander w Białogonie pod Kielcami.
„Jako właściciel kilku wsi w województwie lubelskim stał się również pionierem spółdzielczości rolniczej. Założył Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie. Chłopom przekazał ziemię w dziedziczne użytkowanie, zwolnił ich od pańszczyzny, ustanowił samorząd, a na terenie gminy założył szkoły, szpital i bank pożyczkowy” - zaznaczono w uchwale.
Cały majątek przekazał na cele społeczne, dobroczynne i charytatywne, chcąc „być narodowi użytecznym”.
Mieczysław Fogg
W roku 2026 przypada 125. rocznica urodzin Mieczysława Fogga (właśc. Mieczysława Fogiela) — syna sklepikarki i kolejarza, piosenkarza. Sprzedał ponad 25 mln swoich płyt, występował na kilkudziesięciu tysiącach koncertów w Polsce i za granicą, w repertuarze miał ponad 2 tys. utworów.
Przed wojną był członkiem Chóru Dana. Występował w kabaretach, teatrzykach i rewiach warszawskich, takich jak Banda, Polonia, Qui Pro Quo. Ustanowił przedwojenny rekord sprzedaży płyt. Album „To ostatnia niedziela” rozszedł się w ponad 100 tys. egzemplarzy.
„Mieczysław Fogg był nie tylko gwiazdą międzywojennej i powojennej sceny. W 1910 roku wstąpił do harcerstwa. Jako 18-letni ochotnik walczył w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku w 23. Polowej Autokolumnie. Był ranny na froncie. We wrześniu 1939 roku przez kilka dni śpiewał na dworcach dla powracających z frontu żołnierzy. Był członkiem AK, starszym strzelcem I Batalionu Szturmowego »Odwet« w Zgrupowaniu »Golski«” - przypomniano.
W Powstaniu Warszawskim kilkukrotnie ranny, otrzymał Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami. W 1989 r. Jad Waszem przyznał mu Medal Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
35 lat temu zmarł Mieczysław Fogg, piosenkarz, Sprawiedliwy wśród Narodów Świata
W latach 1945-1946 w ruinach domu przy ul. Marszałkowskiej 119 prowadził kawiarnię artystyczną — Cafe Fogg. Polskie Radio transmitowało z niej pierwszy po wojnie „Podwieczorek przy mikrofonie”. Radio szwedzkie natomiast nadało z tego lokalu dźwiękowy reportaż „Kawiarnia wśród ruin”.
Jako pierwszy artysta estradowy wystąpił w Telewizji Polskiej. Grał również w filmach.
Polskie Radio
Sejm przyjął też w piątek uchwałę ustanawiającą rok 2026 Rokiem Polskiego Radia „w setną rocznicę rozpoczęcia regularnego nadawania programu”.
„W niedzielę 18 kwietnia 1926 roku o godzinie 17 historyczne słowa spikerki Janiny Sztompkówny: »Halo, halo, Polskie Radio. Fala 480 metrów« poprzedziły pierwszą oficjalną audycję, w której zaprezentowano muzykę Fryderyka Chopina” - przypomniano.
Archiwa Polskiego Radia zawierają „niezapomniane audycje, porywające relacje z najważniejszych wydarzeń, charakterystyczne głosy wybitnych dziennikarzy i radiowych artystów, a także kompozytorów, muzyków i pisarzy”. Do kultowych audycji - jak wskazano - można zaliczyć m.in. sygnał hejnału z wieży mariackiej, Teatr Polskiego Radia, „Wesołą Lwowską Falę”, „Podwieczorek przy Mikrofonie”, słuchowiska „Matysiakowie” i „W Jezioranach”, „Sygnały Dnia”, „Lato z Radiem”, „MiniMax”, „Radiokuriera”, „Listę Przebojów Programu III”, „60 Minut na Godzinę”, „Rewię Piosenek”, „Kronikę Sportową” czy sportowe „Studio S-13”. Cenne są również zbiory radiowej biblioteki wraz z Nutoteką zawierającą bardzo ważne dla polskiej kultury rękopisy wybitnych kompozytorów.
Dzień Radia. To medium w Polsce ma już sto lat i ciekawą historię
„Polskie Radio wraz z rozgłośniami regionalnymi nieustannie jednoczy słuchających. Dla wielu z nich jest ciągle oknem na świat, teatrem wyobraźni, audialnym magiem, wyjątkowym źródłem emocji. W XXI wieku nie maleje jego społeczna funkcja, a świat cyfrowy i rozwijające się technologie jeszcze tę funkcję umacniają i powodują, że znaczenie i pozycja Polskiego Radia wzrastają” - zaznaczono w uchwale.(PAP)
akn/ ksi/ szt/ miś/ dki/ wus/
