Brama obozu na Majdanku. Źródło: Państwowe Muzeum na Majdanku
75 lat temu, 23 lipca 1944 r., Armia Czerwona zajęła niemiecki obóz koncentracyjny na Majdanku w Lublinie, uwalniając około tysiąca więźniów. W okupowanej Europie był to pierwszy wyzwolony tak duży obóz koncentracyjny, w którym życie straciło około 80 tys. osób.
Niemiecki obóz koncentracyjny na Majdanku (w urzędowej nomenklaturze nazywany Konzentrationslager Lublin- KL Lublin) powstał na mocy decyzji Heinricha Himmlera. Podczas wizyty w Lublinie w lipcu 1941 r., powierzył on dowódcy SS i policji w dystrykcie lubelskim Odilowi Globocnikowi zadanie zbudowania obozu dla 25-50 tysięcy więźniów, którzy mieli stanowić darmową siłę roboczą dla III Rzeszy.
Pierwotne zamierzenia dotyczące wielkości obozu kilkakrotnie modyfikowano, każdorazowo zwiększając jego rozmiary i planowaną liczbę więźniów. Obóz funkcjonował już niemal półtora roku, gdy 25 stycznia 1943 r. niemieckie jednostki wysiedliły mieszkańców z zabudowań wsi Dziesiąta (obecnie dzielnica Lublina), które były usytuowane w sąsiedztwie obozu na Majdanku. Mieszkańcom dano kilkanaście minut na zabranie niezbędnych rzeczy. Mieli się stawić na ulicy, stamtąd na wozach, wywieziono ich do obozu. Inwentarz, sprzęt rolniczy, majątek rolników spacyfikowanej wsi Niemcy skonfiskowali. Rozebrano wszystkie zabudowania – domy, szopy, stodoły – a teren wsi włączony został do obszaru obozu.
Powstał portal o Akcji Reinhardt
Niemiecki obóz koncentracyjny na Majdanku istniał do lipca 1944 r. Spośród prawdopodobnie 150 tys. osób, które przeszły przez Majdanek, na skutek głodu, chorób, pracy ponad siły, a także w egzekucjach i komorach gazowych życie straciło ok. 80 tys. osób. 60 tys. z nich stanowili Żydzi przywożeni do obozu z całej Europy, a także w ramach akcji znanej pod kryptonimem „Erntefest” (Dożynki), czyli planów wymordowania resztek ludności żydowskiej na Lubelszczyźnie. Było to zakończenie operacji „Reinhardt”, której celem była zagłada Żydów mieszkających na terenie Generalnego Gubernatorstwa.
Na Majdanku masakra rozpoczęła się 3 listopada 1943 r. rano i trwała przez cały dzień, do zmroku, bez przerwy. Kolejne grupy Żydów przypędzano na skraj obozu w pobliże krematorium. Tam musieli się rozebrać do naga i wejść do ogromnych rowów wykopanych wcześniej. W nich byli zabijani. Odgłosy strzałów zagłuszane były muzyką nadawaną z głośników. Zamordowano tak około 18 tys. żydowskich mężczyzn, kobiet i dzieci, więźniów z obozu na Majdanku i z podobozów na terenie Lublina.
Likwidację obozu na Majdanku Niemcy rozpoczęli w marcu 1944 r., w obozie znajdowało się wtedy kilkanaście tysięcy więźniów. Większość z nich przetransportowano do innych obozów koncentracyjnych; zdolnych do pracy - do Rzeszy, natomiast chorzy i słabi trafili do Auschwitz. W lipcu 1944 r. na Majdanku pozostawało blisko tysiąc byłych żołnierzy Armii Czerwonej, przeważnie inwalidów oraz półtora tysiąca chłopów z lubelskich wsi, aresztowanych w ostatnich dniach czerwca 1944 r.
„485 dni na Majdanku”
22 lipca 1944 roku nastąpiła ostateczna likwidacja obozu. „Podczas obiadu rozchodzi się pogłoska, że po południu nie pójdziemy do pracy i nikt nie będzie mógł opuścić pola. Na placu apelowym Hessel (Theodor, więzień funkcyjny - PAP) pali wszystkie akta i kartoteki głównej Schreibstube (kancelaria obozu). O godzinie 13 wozy przywożą pasiaki, chleb i kiełbasę. Ogłaszają, że za godzinę obóz będzie ewakuowany. Wszyscy muszą przebrać się w pasiaki, wziąć ze sobą jeden koc, a żywności tyle, ile kto chce” – wspominał b. więzień obozu Jerzy Kwiatkowski, który opuścił Majdanek 22 lipca 1944 r. w ostatnim transporcie więźniów przed wkroczeniem wojsk sowieckich..
Niemcy likwidując w pośpiechu obóz niszczyli dokumenty, podpalili budynek krematorium. Tego dnia rozstrzelali też kilkuset więźniów Zamku Lubelskiego i cywili w odwecie za działalność partyzancką.
23 lipca 1944 roku na teren obozu na Majdanku, podczas trwających jeszcze walk o Lublin, wkroczyły wojska I Frontu Białoruskiego. Wcześniej, rankiem, z Majdanka wyszli, niepilnowani przez nikogo, chłopi.
Majdanek był pierwszym był pierwszym dużym obozem koncentracyjnym wyzwolonym przez Armię Czerwoną wyzwolonym hitlerowskim obozem koncentracyjnym. Na zaproszenie Sowietów do Majdanka przybyli dziennikarze amerykańscy, kanadyjscy, brytyjscy, francuscy, australijscy, którzy zobaczyli pozostałości obozu, krematoria, komory gazowe, a także setki ciał rozstrzelanych ludzi; byli to Polacy, więźniowie gestapo z Zamku Lubelskiego. .
Po wkroczeniu wojsk sowieckich na terenie Majdanka funkcjonował jeszcze obóz dla jeńców niemieckich, skąd sukcesywnie wysyłano ich do obozów w głąb Związku Radzieckiego. Jedno z pól obozu przejęło NKWD - więziono tu żołnierzy Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich uznanych za wrogów politycznych, których potem wywieziono do łagrów sowieckich.
Do Muzeum na Majdanku trafiła kolekcja grypsów pisanych przez więźniów
Na terenie byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego w listopadzie 1944 r. utworzono Państwowe Muzeum na Majdanku. Obecnie Muzeum jest instytucją podległą bezpośrednio Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego, prowadzi działalność wystawienniczą, edukacyjną i naukową. Oddziałami Muzeum na Majdanku są miejsca pamięci po byłych niemieckich obozach zagłady w Bełżcu (od 2004 r.) i Sobiborze (od 2012 r.).
kop/ ren/ ls/
