Żołnierze 2 pułku strzelców Armii Polskiej we Francji – 1918 r. Źródło: CAW
Z chwilą wybuchu I wojny światowej polskie środowiska imigracyjne działające we Francji rozpoczęły starania o powołanie polskich jednostek wojskowych.
Bajończycy i Ruelczycy
21 sierpnia 1914 r. władze francuskie odpowiedziały na inicjatywę Komitetu Wolontariuszy Polskich i zgodziły się na sformowanie dwóch polskich jednostek.
1 kompania rekrucka liczyła 180 żołnierzy. Jej późniejsza nazwa Bajończycy – pochodzi od miasta Bayonne, gdzie została sformowana. 2 kompania została sformowana w Rueil i nazwana Ruelczykami.
Bajończycy trafili na front pod Sillery w ramach 1 Dywizji Marokańskiej, tam walczyli do wiosny 1915 r. W boju pod Arras, 9 maja ponieśli ciężkie straty, zginęli prawie wszyscy oficerowie, wraz z dowódcą mjr Osmonde.16 czerwca pod Souchez zostali zdziesiątkowani, w następstwie czego oddział rozwiązano.
Ruelczycy nie cieszyli się zaufaniem Francuzów i zostali rozformowani, a żołnierzy wcielono do Legii Cudzoziemskiej.
Do roku 1917, pomimo wysiłków polskich środowisk niepodległościowych inicjatywa utworzenia Armii Polskiej na Zachodzie napotykała trudności. We Francji liczono się z negatywnym stanowiskiem Rosji. Stany Zjednoczone zaś jako państwo neutralne nie chciało się angażować w żadne inicjatywy werbunkowe.
Armia Polska we Francji
Sytuacja zmieniła się wiosną 1917 r. po rewolucji lutowej w Rosji państwa Ententy uzyskały wolną rękę. W skutek zabiegów środowisk polskich, w tym Polskiego Komitetu Narodowego i Komitetu Wolontariuszy Polskich prezydent Francji Raymond Poincare wydał dekret o powołaniu Armii Polskiej we Francji 4 czerwca 1917 r.
Akcję werbunkową oparto o polską emigrację we Francji, Stanach Zjednoczonych, Brazylii i jeńców polskich z armii austriackiej i niemieckiej.
W grudniu do Francji dotarła pierwsza duża grupa ochotników zza oceanu, a już 10 stycznia 1918 r. 1 pułk strzelców rozpoczął formalne istnienie. Wiosną rozpoczęto formowanie kolejnych pułków. W czerwcu utworzono 1 Dywizję Strzelców Polskich. W lipcu dywizja liczyła ponad 10 000 żołnierzy i oficerów.
4 październiku na czele Armii stanął gen. Józef Haller, przybyły do Francji z Rosji.
W działaniach bojowych uczestniczył tylko 1 pułk, który walczył pod Reims i Saint-Hilaire-le-Grand. Cała 1 Dywizja była przewidziana do zajęcia Saarbrücken w listopadzie 1918 r.
Na datę rozpoczęcia akcji wyznaczono wieczór 11 listopada. Kilka godzin wcześniej skończyła się I wojna światowa.
Armię nazywano też Błękitną Armią, od kolorów mundurów francuskich w które byli wyposażeni.
W kwietniu i maju 1919 r. oddziały Armii Polskiej we Francji przybyły do kraju, gdzie odegrała znaczącą rolę na frontach wojny polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej. (PAP)
