Manifestacja pierwszomajowa w Warszawie. 1948 r. Fot. PAP/CAF
3 kwietnia 1948 r. Kongres Stanów Zjednoczonych uchwalił ustawę, w której zawarto podstawowe zasady programu ekonomicznej pomocy dla Europy - "European Recovery Program", zwanego od nazwiska swego twórcy Planem Marshalla.
Celem politycznym planu było przeciwstawienie się komunizmowi poprzez odbudowę gospodarki państw europejskich zniszczonych II wojną światową. W sumie na pomoc Stany Zjednoczone przeznaczyły 13,5 miliarda dolarów. Polska, podobnie jak inne państwa podporządkowane ZSRS, ze względu na stanowisko Moskwy, nie mogła przystąpić do tego projektu.
Plan przedstawiony 5 czerwca 1947 r. na Uniwersytecie Harvarda przez sekretarza stanu USA George'a Marshalla dotyczył ekonomicznej pomocy dla państw Europy i był następstwem ogłoszonej w marcu tego roku przez prezydenta Trumana tzw. doktryny powstrzymywania. Dotyczyła ona przeciwstawiania się globalnej ekspansji komunizmu i ZSRS.
Stany Zjednoczone biorąc odpowiedzialność za losy świata zdawały sobie sprawę z tego, iż bez uzdrowienia sytuacji gospodarczej w krajach zrujnowanych działaniami wojennymi trudno będzie walczyć z komunistycznymi wpływami.
Marshall w swoim wystąpieniu nie wspominał jednak otwarcie, iż przedstawiana przez niego propozycja politycznie skierowana jest przeciwko Moskwie. "Jest rzeczą logiczną - mówił 5 czerwca - że Stany Zjednoczone powinny uczynić wszystko, co leży w mocy, żeby dopomóc do przywrócenia światu normalnego zdrowia gospodarczego, bez czego nie może być mowy o równowadze politycznej i zapewnieniu pokoju. Nasza polityka jest wymierzona nie przeciwko jakiemukolwiek krajowi czy doktrynie, ale przeciwko głodowi, ubóstwu, rozpaczy i chaosowi".
Konsekwencją ogłoszenia przez Stany Zjednoczone propozycji pomocy gospodarczej dla Europy było zorganizowanie międzynarodowej konferencji w Paryżu, którą zaplanowano na 12 lipca 1947 r. Zaproszono na nią większość państw europejskich w tym także Polskę. Podjęto również rozmowy na temat uczestnictwa w zaplanowanym spotkaniu ZSRR.
Celem politycznym planu było przeciwstawienie się komunizmowi poprzez odbudowę gospodarki państw europejskich zniszczonych II wojną światową. W sumie na pomoc Stany Zjednoczone przeznaczyły 13,5 miliarda dolarów. Polska, podobnie jak inne państwa podporządkowane ZSRR, ze względu na stanowisko Moskwy, nie mogła przystąpić do tego projektu.
Reakcja polskiego rządu i premiera Józefa Cyrankiewicza na zaproszenie była w zasadzie pozytywna. Komunistyczne władze liczyły, że amerykańska pomoc znacznie ułatwi i przyspieszy odbudowę zniszczonego kraju. Podobnie na propozycję USA zareagowano w Pradze i Belgradzie. Odrzucenie przez Moskwę zaproszenia na konferencję paryską przesądziło jednak o tym, że nie wzięła w niej udziału także Polska oraz inne kraje Europy Środkowo-Wschodniej podporządkowane ZSRS. 9 lipca minister spraw zagranicznych Zygmunt Modzelewski wręczył ambasadorom Francji i Wielkiej Brytanii w Warszawie notę odrzucającą zaproszenie do Paryża, w której znalazł się protest przeciwko uprzywilejowanej pozycji Niemiec w odbudowie Europy.
Realizacja planu Marshalla rozpoczęła się w 1948 r. Rząd Stanów Zjednoczonych na pomoc dla krajów europejskich przeznaczył 17 miliardów dolarów. Z tej sumy wykorzystano 13,5 miliarda. Największymi beneficjentami amerykańskiej pomocy były Wielka Brytania (3,5 mld) i Francja (2,7 mld). Włochy i Niemcy Zachodnie (przyszła Republika Federalna Niemiec) otrzymały po 1,5 mld.
Reakcją państw zachodnioeuropejskich na plan Marshalla było utworzenie 16 kwietnia 1948 r. Europejskiej Organizacji Współpracy Gospodarczej (OEEC), mającej pełnić rolę partnera dla Stanów Zjednoczonych przy realizacji Europejskiego Planu Odbudowy.
Działania ekonomiczne podjęte przez USA okazały się efektywne i przyczyniły się w ogromnym stopniu do gospodarczego rozwoju w Europie Zachodniej oraz skutecznego zahamowania komunistycznej ofensywy ideologicznej. (PAP)
mjs
