W dawnej rzymskokatolickiej katedrze wendeńskiej pw. św. Jana, obecnie świątyni ewangelickiej, znajduje się pomnik nagrobny biskupa Andrzeja Patrycego Nideckiego herbu Wieże (ur. 27 listopada 1522 r. w Oświęcimiu, zm. 2 stycznia 1587 r. na zamku w Wolmarze na Łotwie) - humanisty, filologa, autora polemicznych pism antyreformacyjnych, wydawcy i komentatora Cycerona, przyjaciela Jana Kochanowskiego.
Duchowny był królewskim sekretarzem Zygmunta Augusta, później Anny Jagiellonki i Stefana Batorego, a w 1585 r. otrzymał nominację na biskupstwo wendeńskie. Zmarł 2 stycznia 1587 r. na zamku w Wolmarze (łot. Valmiera), w trakcie przygotowań do wyjazdu na sejm koronacyjny. Pochowany został w kościele św. Jana w Wenden (pol. Kieś, łot. Cēsis), chociaż we wcześniej sporządzonym testamencie życzył sobie, aby go pogrzebano w Oświęcimiu przy grobie rodziców. W Wenden ufundowano mu okazały pomnik nagrobny z leżącą postacią zmarłego w stroju biskupim.
Na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, dzięki pomocy Ambasady RP w Rydze oraz życzliwości pastora Didzisa Kreicbergsa i łotewskich służb konserwatorskich, w 2007 r. polscy konserwatorzy: Bartosz Markowski i Krzysztof Jurków opracowali ekspertyzy stanu zachowania nagrobka biskupa wendeńskiego Andrzeja Patrycego Nideckiego oraz tablicy herbowej jego następcy, biskupa Ottona Schenkinga (1554-1637). Te cenne zabytki znajdują się w dawnej katedrze, a obecnie kościele luterańskim pw. św. Jana w Cēsis. Rok później, decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, na wniosek Fundacji Ochrony Wspólnego Dziedzictwa Kulturowego TERPA, z funduszy Programu „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą”, przyznano środki na sfinansowanie prac konserwatorsko-restauratorskich późnorenesansowego nagrobka biskupa Nideckiego. Prace zostały wykonane na przełomie maja i czerwca 2008 r. przez Bartosza Markowskiego, Krzysztofa Jurkowa i Aleksandrę Trochimowicz, dyplomowanych konserwatorów dzieł sztuki, absolwentów Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.
Ten sam zespół polskich konserwatorów powrócił do kościoła św. Jana Cēsis w 2011 r. Dzięki funduszom MKiDN pracom konserwatorskim poddano płytę nagrobną Anny z Wrzosowic, datowaną na rok 1591. Sądząc z treści inskrypcji upamiętniała ona córkę Jana, tenutariusza krzepickiego, od 1586 r. żonę Prokopa Pieniążka z Krużlowej (zm. 1589), rycerza jerozolimskiego, rotmistrza husarskiego, starosty wendeńskiego, z nadania Zygmunta III dożywotniego dzierżawcy Wenden (szerzej: Polski Słownik Biograficzny t. XXVI). Ponadto w częściowo nieczytelnej partii inskrypcji wymienieni zostali wykonawcy testamentu: Maciej Leniek z Rokitnicy (zm. 1609), kasztelan dorpacki, w 1590 r. notowany jako poborca podatkowy w Wendeńskiem (Kieskiem), tu wymieniony z tytułem starosty nowogródzko-inflanckiego (szerzej: PSB t. XVII) oraz Wawrzyniec Węgierski, podstarości rumborski.
Z informacji uzyskanych przez konserwatorów w parafii Świętego Jana oraz w miejscowym urzędzie konserwatorskim, a także na podstawie dokładnego rozpoznania obiektu w trakcie prac konserwatorskich wynika, że w pierwszej połowie XX wieku, prawdopodobnie w latach 30., nagrobek został przeniesiony z pierwotnego miejsca w posadzce kościoła. Powodem przeniesienia płyty Anny z Wrzosowic, jak również innych płyt nagrobnych, było stałe zawilgocenie posadzki kościoła i ścian, spowodowane podsiąkaniem wód gruntowych. Od lat 30. XX wieku nagrobek znajduje się w obecnym miejscu, tj. wmurowany we wschodnią ścianę nawy północnej kościoła św. Jana.
oprac. Dorota Janiszewska-Jakubiak, MKiDN
abe/
