Mural upamiętniający żydowskich mieszkańców Lublina. Fot. PAP/W. Pacewicz
100-metrowy mural przypominający o żydowskich mieszkańcach Lublina, którzy przez wieki współtworzyli jego historię i kulturę, odsłonięto w środę w tym mieście. Mural jest elementem większego projektu szlaku pamięci poświęconego lubelskim Żydom.
Malowidło powstało na ścianie umacniającej brzeg rzeki Czechówki, niedaleko Zamku Lubelskiego, wokół którego przed wojną rozciągała się dzielnica żydowska. W czasie II wojny światowej Niemcy utworzyli tu getto; jego mieszkańców wywieziono i wymordowano, a dzielnica została zburzona.
Miejsce muralu - przy rzece, która płynie tu z terenu dawnej dzielnicy żydowskiej - jest symboliczne – uważa Tomasz Pietrasiewicz, dyrektor Ośrodka Brama Grodzka Teatr NN, który jest inicjatorem muralu. Ta samorządowa jednostka kultury, która zajmuje się m.in. dokumentowaniem i przypominaniem dziedzictwa kulturowego i historycznego Lublina oraz regionu.
„Tutaj ta pamięć wraca. Ta rzeka, ta woda tę pamięć w tym miejscu przywołuje. Na tej prawie 100-metrowej betonowej ścianie można zobaczyć nieistniejącą ulicę miasta żydowskiego, które kiedyś tutaj było bardzo blisko nas” – dodał Pietrasiewicz.
Malowidło na muralu przedstawia pełną ludzi ulicę, która w istocie jest kolażem zdjęć różnych ulic dawnej dzielnicy żydowskiej. Są na nim widoczne m.in. kamienice, na których wiszą różne szyldy sklepów i zakładów, w języku polskim i w jidysz. Do wykonania muralu wykorzystano fotografie lubelskiego dokumentalisty Stefana Kiełszni (1911-1987) wykonane w dawnej dzielnicy żydowskiej - m.in. na ulicach Lubartowskiej i Kowalskiej - w latach 30. XX w.
Na muralu umieszczono też wiersz „Lublinie, moje święte miasto” wybitnego żydowskiego poety, urodzonego w Lublinie, Jakuba Glatsztejna (1896-1971) oraz plan miasta z 1928 r. z zaznaczoną dzielnicą żydowską.
Malowidło powstało na ścianie umacniającej brzeg rzeki Czechówki, niedaleko Zamku Lubelskiego, wokół którego przed wojną rozciągała się dzielnica żydowska. W czasie II wojny światowej Niemcy utworzyli tu getto; jego mieszkańców wywieziono i wymordowano, a dzielnica została zburzona.
Mural jest elementem większego projektu „Lublin. Pamięć Zagłady”, przygotowywanego przez Ośrodek Brama Grodzka Teatr NN, poświęconego pamięci lubelskich Żydów. Jego główną ideą jest zaznaczenie w przestrzeni miasta miejsc związanych z zagładą Żydów – m.in. granic lubelskiego getta, czy miejsca egzekucji stu żydowskich dzieci z ochronki i ich opiekunek. Utworzony zostanie też Szlak Pamięci przebiegający drogą, którą Żydzi z lubelskiego getta prowadzeni byli na bocznicę kolejową, a stamtąd wywożeni do obozu zagłady w Bełżcu (w marcu i kwietniu 1942 r. niemieccy okupanci wywieźli stąd niemal 30 tys. Żydów). Na terenie dawnego umschlagplatzu powstanie specjalna instalacja artystyczna „Nie/Pamięć Miejsca”.
Żydzi w Lublinie osiedlali się już w XIV w. Od końca XVI w. w mieście działała uczelnia talmudyczna i zbierał się żydowski Sejm Czterech Ziem. Przez cały XIX wiek Żydzi stanowili ponad połowę mieszkańców miasta. W okresie międzywojennym wśród niemal 110 tys. mieszkańców Lublina było ich 40 tys. W 1930 r. rabin Majer Szapiro założył w Lublinie najbardziej prestiżową szkołę rabinacką na świecie - Jeszywas Chachmej Lublin. Do dziś zachował się jej budynek, który został w ostatnich latach odrestaurowany. Mieści się w nim obecnie synagoga, siedziba lubelskiej filii Warszawskiej Gminy Żydowskiej oraz hotel.
Wyburzona podczas wojny przez hitlerowców dzielnica żydowska, nigdy nie została odbudowana.
Projekt „Lublin. Pamięć Zagłady” jest finansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Uroczyste otwarcie miejsc pamięci odbędzie się w marcu 2017 r., w 75. rocznicę likwidacji lubelskiego getta, od czego rozpoczęła się
akcja „Reinhardt”, której celem była zagłada Żydów mieszkających na terenie Generalnego Gubernatorstwa. W wyniku tej operacji - prowadzonej od marca 1942 r. do listopada 1943 r. - Niemcy wymordowali ponad 1,5 mln Żydów z Polski i innych państw Europy. Zagłada ludności żydowskiej dokonywała się głównie w trzech obozach śmierci w Bełżcu, Sobiborze i Treblince.
Upamiętnienie żydowskich mieszkańców Lublina, będzie też jednym z elementów obchodów 700. rocznicy nadania miastu Lublin przywileju lokacyjnego na prawie magdeburskim przez księcia Władysława Łokietka, która to rocznica również przypada w 2017 r.(PAP)
ren/ mow/
