Zmarła badaczka Archiwum Ringelbluma Ruta Sakowska

Ruta Sakowska pochodziła w Wilna. Urodziła się w 1922 roku, z wykształcenia była historykiem. Przez ponad pół wieku współpracowała ze stołecznym Żydowskim Instytutem Historycznym. "Była jednym z najwybitniejszych badaczy historii getta warszawskiego. Otworzyła dla historyków największe i najcenniejsze zbiory dokumentów, czyli Archiwum Ringelbluma - zbiór dokumentów o życiu Żydów pod okupacja hitlerowską, opracowując i redagując kolejne poświęcone mu tomy. To jej ogromna zasługa" - wspominała w poniedziałek w rozmowie z PAP Olga Zienkiewicz, koordynator ds. rozwoju i promocji Żydowskiego Instytutu Historycznego.

Jak podkreśliła Zienkiewicz, Sakowska pracując nad historią getta warszawskiego jako pierwszy badacz "wydobyła z mroku zapomnienia" fakt istnienia oporu innego niż zbrojny w getcie, ukazując jego "różne twarze". "Można powiedzieć, że stworzyła pojęcie oporu cywilnego, duchowego i ukazywała w swoich książkach m.in. w +Ludziach z dzielnicy zamkniętej+, że w getcie walczyła nie tylko grupka bojowników, którzy wywołali powstanie w 1943 roku. Opór stawiała właściwie cała ludność na różne sposoby - poprzez nauczanie, samopomoc społeczną, organizowanie imprez kulturalnych czy właśnie prace badawcze zespołu Ringelbluma" - mówiła Zienkiewicz.

W jej ocenie były to ważne formy oporu podtrzymujące istnienie społeczności żydowskiej. "Były istotne, ponieważ ważną częścią hitlerowskiego planu eksterminacji było wymazanie duchowego i kulturowego dziedzictwa Żydów, czemu skutecznie się przeciwstawiano. Sakowska była także autorką kilku innych ważnych książek o historii getta warszawskiego - poświęconych dzieciom i tajnemu nauczaniu w getcie oraz przybliżających listy docierające do getta z całej Polski z doniesieniami o mordach na Żydach mających miejsce na prowincji. Była człowiekiem-instytucją o bardzo emocjonalnym, osobistym stosunku do przedmiotu swojej pracy. Niezwykle oddanym, pracowitym badaczem" - zaznaczyła Zienkiewicz.

Podziemne Archiwum Getta Warszawskiego, liczący blisko 30 tys. kart zbiór różnego typu dokumentów, świadectw, relacji, druków i zdjęć, gromadzone było przez sztab konspiratorów. Pomysłodawcą i koordynatorem archiwum był Emanuel Ringelblum (1900-1944), wybitny historyk, zajmujący się dziejami Żydów polskich. Znając i rozumiejąc wartość źródeł, postanowił zbierać materiały ilustrujące wszelkie aspekty życia w "dzielnicy zamkniętej". Ringelblum pozyskał do swego dzieła licznych współpracowników.

Zbierano dokumenty osobiste i urzędowe (obwieszczenia władz, druki, kartki żywnościowe), prowadzono ankiety i spisywano relacje poszczególnych grup zawodowych, organizowano konkursy na wspomnienia, zbierano korespondencję, dokumentowano działalność instytucji getta. Sam Ringelblum prowadził dzień po dniu kronikę wydarzeń. Wśród dokumentów archiwum są pamiętniki, listy, kartki żywnościowe, pocztówki, a także prace historyczne, ekonomiczne, literackie, o tematyce społecznej, grafika i obrazy, raporty o sytuacji ludności żydowskiej, przekazywane rządowi na uchodźstwie.

Zagłada getta nie przerwała działalności grupy. Pomyślano jednak o zabezpieczeniu zbioru - 3 sierpnia 1942 r. zakopano dziesięć metalowych skrzyń pod budynkiem szkoły na Nowolipkach, pod koniec lutego 1943 r. pod tym samym adresem ukryto w dwóch bańkach po mleku drugą część dokumentów. Trzecią ich część zabezpieczono przy ul. Świętojerskiej w nocy przed wybuchem powstania w getcie. 18 września 1946 r. z piwnic domu na Nowolipkach wydobyto dziesięć metalowych skrzyń, 1 grudnia 1950 r. odkopano dwie bańki po mleku. Części trzeciej archiwum nie udało się odnaleźć.

Sam Ringelblum po powstaniu w getcie ukrywał się po aryjskiej stronie. 7 marca 1944 r. Niemcy odkryli kryjówkę i ponad 30 znajdujących się tam osób rozstrzelano w ruinach getta.

Archiwum Ringelbluma przechowywane jest w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie. W 1992 r. zostało wpisane przez UNESCO na Listę "Pamięć Świata" rejestrującej najważniejsze dokumenty, jakie przechowała ludzkość. (PAP)

akn/ hes/