Warszawa, plac Teatralny, 07 11 2018. Debata wokół książki „Oblicza Niepodległej” wydanej przez Muzeum Historii Polski; od lewej: prof. Paweł Skibiński, prof. Antoni Dudek, prof. Michał Kopczyński i prowadzący red. Mikołaj Mirowski. Źródło: archiwum prywatne M. S.
Przyszedł czas na bardziej obiektywne patrzenie na II RP i podkreślanie jej osiągnięć, ale również zauważanie słabości i porażek – powiedział prof. Antoni Dudek podczas prezentacji wydanej przez Muzeum Historii Polski książki „Oblicza Niepodległej”. Jego zdaniem idealizacja była reakcją na „deprecjonowanie Polski międzywojennej” w okresie PRL.
W stulecie odzyskania przez nasz kraj niepodległości Muzeum Historii Polski opublikowało książkę „Oblicza Niepodległej” – zbiór dziewięciu tekstów przybliżających różne dziedziny życia w II Rzeczypospolitej. Znawcy epoki – Andrzej Chojnowski, Andrzej Chwalba, Jan Kęsik, Cecylia Leszczyńska, Adam Lityński, Włodzimierz Mędrzecki, Katarzyna Nowakowska-Sito, Paweł Skibiński i Janusz Żarnowski – przybliżają czytelnikom życie gospodarcze w dwudziestoleciu międzywojennym, ówczesne stosunki społeczne, w tym relacje z mniejszościami narodowymi, zagadnienia związane ze scalaniem trzech systemów prawnych, a także nurty w sztukach plastycznych. Spotkanie promocyjne publikacji odbyło się w pawilonie na placu Teatralnym w Warszawie.
Uzupełnieniem tekstów są fotografie m.in. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego oraz Biblioteki Narodowej. Przedstawiają postacie i miejsca powszechnie kojarzone z epoką II Rzeczypospolitej, ale też mniej znane lub zupełnie zapomniane. W książce zaprezentowane są też eksponaty ze zbiorów Muzeum Historii Polski – m.in. wyroby prezentowane w 1939 r. na Wystawie Światowej w Nowym Jorku.
„Jest to próba podsumowania osiągnięć II Rzeczypospolitej, niepodległego państwa polskiego, odrodzonego po 123 latach niewoli. Choć niepodległość trwała tylko 20 lat, to był to okres ożywionej aktywności zarówno na polu tworzenia instytucji państwowych, jak i kultury” – podkreśla pomysłodawca i współredaktor tomu prof. Michał Kopczyński z Instytutu Historycznego UW i Muzeum Historii Polski. Podczas spotkania w pawilonie na pl. Teatralnym prof. Michał Kopczyński podkreślił, że głównym kryterium doboru autorów był ich wybitny dorobek naukowy oraz umiejętność przybliżania historii poprzez teksty popularnonaukowe. Zauważył również, że wśród autorów jest dwóch obywateli II RP – profesorowie Janusz Żarnowski oraz Adam Lityński.
Prof. Janusz Żarnowski w swoim tekście rozważa osiągnięcia II RP. W eseju wychodzi od symbolu dwudziestolecia międzywojennego – marzenia o szklanych domach – a przez to próby odpowiedzi na pytanie, jak wiele ambitnych założeń modernizacyjnych udało się osiągnąć.
Kwestia bilansu II Rzeczypospolitej była tematem przewodnim dyskusji zorganizowanej przez Muzeum Historii Polski. Zdaniem prof. Antoniego Dudka należy pamiętać, że wiele regionów międzywojennej Polski niemal nie zostało dotkniętych procesami modernizacyjnymi. „Zjawisko to w dużej mierze można wyjaśnić skutkami zaborów. Wystarczy spojrzeć na mapę, aby stwierdzić, że ziemie polskie były peryferiami trzech mocarstw zaborczych. Dwudziestolecie to dramatyczna próba nadrobienia tych zaległości, która w dużej mierze zakończyła się powodzeniem” – podkreślił prof. Antoni Dudek. W jego opinii niezakończenie projektu modernizacji II RP można tłumaczyć nie tylko brakiem czasu, ale również bardzo ostrymi konfliktami politycznymi, które w dużej mierze blokowały wiele przedsięwzięć.
Zdaniem dr. hab. Pawła Skibińskiego ważnym elementem dyskusji na temat dorobku II RP powinna być pamięć, że jej sukcesy są nie tylko zasługą jej elit politycznych. „To był sukces całego narodu – zarówno elit, jak i ogółu społeczeństwa. Uzyskanie niepodległości było szansą nie tylko dla intelektualistów, ale również zwyczajnych obywateli odrodzonego państwa” – podkreślił dr hab. Paweł Skibiński. Bilans II RP u progu jej upadku historyk z Uniwersytetu Warszawskiego określił jako „niejednoznaczny”. Jako czynniki wpływające na tę ocenę wymienił m.in. niepowodzenie rządów parlamentarnych oraz całkowicie nierozwiązane kwestie mniejszości narodowej. Bardzo wysoko ocenił dorobek intelektualny II RP, który „jest na tyle istotny, że wciąż o nim dyskutujemy, i należy go cenić wyżej niż osiągnięcia instytucjonalne państwa”. Podkreślił również, że elity intelektualne międzywojnia zachowywały ciągłość pokoleniową z okresem zaborów.
Do sprawy oceny elit politycznych międzywojnia nawiązał prof. Antoni Dudek. W jego opinii całkowicie błędne jest ich ocenianie poprzez pryzmat klęski września 1939 r., ponieważ była ona nie do uniknięcia, niezależne od jakości elit II RP. „Uważam jednak, że zrobiono za mało, aby przygotować społeczeństwo do nadchodzącej wojny” – podkreślił prof. Antoni Dudek. Zdaniem dr. hab. Pawła Skibińskiego dyskusje na temat oceny elit politycznych spychają na margines rozważania o znaczeniu elit społecznych. Jako przykład ich znaczenia i wpływu na polską historię wskazał m.in. wychowanie w ramach tamtych instytucji takich indywidualności jak Stefan Wyszyński i Karol Wojtyła. Zdaniem dr. hab. Pawła Skibińskiego pozytywnym elementem dorobku II RP były również osiągnięcia systemu edukacyjnego. „Musimy pamiętać, że w tamtych czasach za inteligenta uchodził każdy, kto zdał maturę. Wiedzieli o tym również Niemcy, którzy eksterminowali polską inteligencję” – podkreślił historyk.
Goście Muzeum Historii Polski rozważali także wizerunek dwudziestolecia międzywojennego we współczesnej polskiej pamięci historycznej. Zdaniem prof. Antoniego Dudka „być może przez ostatnie ćwierć wieku za bardzo idealizowaliśmy II Rzeczpospolitą”. Jego zdaniem była to reakcja na trwający cały okres PRL proces „poniżania i deprecjonowania Polski międzywojennej”. Podkreślił też, że przyszedł czas na bardziej obiektywne patrzenie na II RP i „podkreślanie jej osiągnięć, ale również zauważanie słabości i porażek”.
Podsumowując dyskusję nad książką, prof. Michał Kopczyński stwierdził, że publikacja Muzeum Historii Polski spełni postawiony jej cel, jeśli „stanie się zaczątkiem dyskusji o II RP nie tylko w środowisku naukowym”.
Patronami medialnymi publikacji są portal Dzieje.pl i Polska Agencja Prasowa.
Michał Szukała (PAP)
szuk / skp /
