Archiwum Instytutu Literackiego, w posiadaniu Stowarzyszenia Instytutu Literackiego „Kultura” z siedzibą w Maisons-Laffitte, wpisane zostało w 2009 r. na Światową Listę Programu UNESCO Pamięć Świata (Memory of the World), utworzoną w 1992 r. dla zachowania, ratowania i udostępniania dziedzictwa dokumentacyjnego o światowym znaczeniu historycznym lub cywilizacyjnym.
W lipcu 2011 r. odbyło się w Maisons-Laffitte uroczyste odsłonięcie tablicy pamiątkowej: „W tym domu mieści się Archiwum Instytutu Literackiego, wydawcy Kultury pisma Wolnej Polski (1947-2000), wpisane na listę Pamięci Świata UNESCO ze względu na jego uniwersalną wartość” - głosi po polsku i francusku napis na płycie umieszczonej na ogrodzeniu rezydencji Instytutu Literackiego (tablicę odsłoniła Irina Bokowa, Dyrektor Generalna UNESCO).
Zbiory Instytutu Literackiego w podparyskim Maisons-Laffitte, najwybitniejszego ośrodka myśli politycznej i twórczości literackiej polskiej emigracji wojennej i powojennej, „nieoficjalnej ambasady niepodległościowej” (wg określenia Marii Danilewicz-Zielińskiej), obejmują, m.in. niezwykle bogatą korespondencję Jerzego Giedroycia (ok. 150 tys. listów), rękopisy i materiały redakcyjne ponad tysiąca dwustu publikacji, fotografie, nagrania dźwiękowe i filmy a także powierzone Instytutowi prywatne spuścizny współpracowników. Ogromne zasoby archiwalne dotyczą nie tylko dziejów polskiej emigracji, ale także historii PRL-u i opozycji demokratycznej. To także historia myśli o niezależnej państwowości oraz idei zjednoczonej Europy na pół wieku przed tym, kiedy w kraju dopiero zarysowywała się taka możliwość (w opinii wielu historyków europejska idea „Kultury” stanowiła wizjonerski program polityczny).
Jerzy Giedroyc (1906-2000)
Archiwum Instytutu Literackiego stanowi kompletną dokumentację działalności „Kultury” w latach 1946-2000. Obejmuje ono wszystkie prace publikowane przez Instytut do 2000 roku: blisko czterysta tomów z serii „Biblioteka Kultury”, 171 tomów „Zeszytów Historycznych” (ostatni ukazał się w 2010 r.), 637 tomów miesięcznika „Kultura”, najważniejszego pisma powojennego półwiecza, które odegrało istotną rolę w przezwyciężeniu pojałtańskiego podziału świata, materiały związane z pracą wydawnictwa – dziesiątki metrów dokumentów stanowiących kompletną dokumentację działalności, zbiór książek i dzieł sztuki, nagrania, filmy, fotografie oraz olbrzymią korespondencję Jerzego Giedroycia z autorami, intelektualistami, politykami świata zachodniego i dysydentami z krajów bloku komunistycznego (wśród korespondentów Redaktora znaleźli się m. in. André Malraux, Albert Camus, Josif Brodski, Czesław Miłosz, Bertrand Russell, Zbigniew Brzeziński, Witold Gombrowicz, Andrzej Bobkowski, Konstanty A. Jeleński, Gustaw Herling-Grudziński i in.). W zbiorach znajdują się rękopisy i maszynopisy, wtórniki (fotokopie, kserokopie, wydruki komputerowe), fotografie, wycinki prasowe, mikrofilmy, obiekty dźwiękowe i audiowizualne, książki i muzealia.
Inwentarz Archiwum Instytutu Literackiego „Kultura”
Szczególne znaczenie historycznej siedziby „Kultury” w Maisons-Laffitte i prowadzonych przez Instytut Literacki działań o trudnym do przecenienia znaczeniu dla kształtowania świadomości historycznej i kulturalnej Polski powojennej, zobowiązuje do zapewnienia placówce jak najdogodniejszych warunków do prowadzenia bieżącej działalności, wsparcia finansowego i merytorycznego.
Inicjatywą, która nie miała dotąd precedensu we współpracy z polskimi instytucjami emigracyjnymi, był zainicjowany w 2007 r. projekt pod nazwą „Inwentarz Archiwum Instytutu Literackiego „Kultura”, jego finansowanie zapewniło polskie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
26 listopada 2008 r. odbyła się w Maisons-Laffitte uroczystość podpisania Listu Intencyjnego w sprawie podjęcia współpracy przy inwentaryzacji i konserwacji zasobów Instytutu Literackiego. Zgodnie z umową, podpisaną 30 kwietnia 2009 r. ze Stowarzyszeniem Instytutu Literackiego „Kultura", Biblioteka Narodowa i Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych dokonały pełnej archiwizacji oraz inwentaryzacji zbiorów Instytutu w Maisons-Laffitte. W wyniku nawiązanej współpracy Dzieło Jerzego Giedroycia będzie chronione, dokumentowane, udostępniane i wzbogacane jako istotny składnik polskiego dziedzictwa kulturowego poza granicami kraju. Dom w Maisons-Laffitte pozostanie miejscem otwartym dla badaczy polskiej historii i kultury oraz dziejów polskiej Emigracji (zgodnie z wolą Jerzego Giedroycia). 21 lipca 2013 r. w Maisons-Laffitte została podpisana umowa o współpracy na kolejne lata.
W ramach wspólnego projektu sporządzony został Inwentarz Archiwum Instytutu Literackiego „Kultura" zawierający pełną informację o cennych zbiorach tej szacownej instytucji gromadzonych od 1946 r. oraz zapewnione zostały właściwe warunki ich przechowywania, ochrony konserwatorskiej oraz udostępniania. Dzieło życia Jerzego Giedroycia - wszystkie numery „Kultury” i „Zeszytów Historycznych” – już od września 2014 r. dzięki portalowi www.kulturaparyska.com dostępne są online. Ponad 165 m bieżących akt i 20 m innych archiwaliów zostało uporządkowane, zabezpieczone, skatalogowane i umieszczone w specjalnie zaadaptowanym budynku.
W 2008 r. ze środków z rezerwy Prezesa Rady Ministrów, przekazane zostały fundusze na wymianę okien w głównej siedzibie Instytutu. W celu zapewnienia odpowiednich warunków przechowywania, konserwowania i właściwego zabezpieczenia zbiorów Archiwum Instytutu Literackiego konieczne było również przeprowadzenie remontu pomieszczeń gospodarczych. Został przeprowadzony ze środków Stowarzyszenia Instytutu Literackiego „Kultura” i zakończył się w 2011 r.
Uruchomiono portal poświęcony paryskiej „Kulturze”
Inwentaryzacja archiwum Instytutu Literackiego w Maisons-Laffitte, oficjalnie zakończyła się 15 stycznia 2017 r., po siedmiu latach. W obecności prof. Magdaleny Gawin, wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego, odbyło się uroczyste przekazanie ukończonego inwentarza na ręce Wojciecha Sikory, prezesa Stowarzyszenia Instytut Literacki „Kultura”. W uroczystości wzięli udział dyrektorzy instytucji realizujących projekt. Internetowa wersja inwentarza została umieszczona na serwerze Biblioteki Narodowej. Ponadto 1 września 2016 roku rozpoczęła się cyfryzacja zbiorów Instytutu, realizowana przez specjalistów z Biblioteki Narodowej. Projekt ten również finansowany jest przez MKiDN.
Korespondencja Jerzego Giedroycia
Od kilku lat, dzięki dotacjom z Programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą” Towarzystwo „Więź” wydaje tomy korespondencji redaktora paryskiej „Kultury” z wybitnymi współpracownikami; serię rozpoczęło wydawnictwo „Czytelnik” jeszcze za życia Jerzego Giedroycia.
Seria „W kręgu paryskiej Kultury”
Rozpoczęta w 2012 r. seria „W kręgu paryskiej Kultury” to wspólne przedsięwzięcie wydawnicze Instytutu Literackiego i Instytutu Książki. W zamyśle wydawców jest przypomnienie Czytelnikom wybitnych i wartościowych tekstów oraz książek, które ukazały się w miesięczniku „Kultura” lub wyszły nakładem IL. Do 2017 r. ukazało się w tej serii piętnaście tomów.
Nieznany obraz Józefa Czapskiego
Obraz Józefa Czapskiego „Portret kobiety pod lampą" został przypadkowo odkryty we wrześniu 2013 r. na strychu domu Instytutu Literackiego w Maisons-Laffitte przez Stanisława Mancewicza, dziennikarza związanego z portalem Kultura Paryska oraz z „Tygodnikiem Powszechnym”. Koszty prac konserwatorskich nieznanego dzieła Czapskiego, przeprowadzonych przez Ewę Pietrzak, sfinansowało Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. „Portret kobiety pod lampą" po raz pierwszy zaprezentowano w 2014 r. Muzeum Narodowym w Krakowie, któremu Józef Czapski w testamencie przekazał zgromadzone przez siebie archiwalia, pamiątki i księgozbiór, a także dokumenty swojej siostry - pisarki Marii Czapskiej i rodziny Czapskich.
Pawilon Józefa Czapskiego w Krakowie
W 2016 r. w Krakowie otwarto pawilon poświęcony życiu i twórczości Józefa Czapskiego. Nowoczesny obiekt przy ul. Piłsudskiego 12 to oddział Muzeum Narodowego. Stała ekspozycja, której autorką jest Krystyna Zachwatowicz, wraz z mężem - Andrzejem Wajdą, zajmuje drugie piętro. W budynku znajduje się również sala wystaw czasowych, czytelnia i kawiarnia. Ekspozycja to rodzaj osi czasu, poprzez którą prześledzić można losy Józefa Czapskiego poprzez historię XX wieku, czasu wojny, okupacji, niewoli, poniewierki i walki o prawdę historyczną, zwłaszcza w sprawie zbrodni katyńskiej. Ważnym elementem wystawy jest pokój pisarza z Maisons-Laffitte. Do rekonstrukcji tego pomieszczenia posłużyły oryginalne meble i rzeczy osobiste. To właśnie w Maisons-Laffitte Czapski zamieszkał po latach tułaczki, aby wraz z Jerzym Giedroyciem i małżeństwem Hertzów współtworzyć paryską „Kulturę”.
Wystawa Jerzy Giedroyc i jego dzieło. Dorobek „Biblioteki Kultury”
W 2013 r. obchodzono sześćdziesiątą rocznicę powstania jednej z najbardziej znaczących w dziejach kultury polskiej serii wydawniczej „Biblioteka Kultury”. Z tej okazji stworzona została wystawa planszowa „Jerzy Giedroyc i jego dzieło. Dorobek „Biblioteki Kultury”, autorką jest dr Małgorzata Ptasińska. Ekspozycja ma cztery wersje językowe, była prezentowana w wielu miastach Polski, a także w Wielkiej Brytanii, Francji i na Ukrainie.
oprac. Dorota Janiszewska-Jakubiak
abe/
Historia Instytutu Literackiego
Film „Dom Kultury /La maison de Kultura”
Zbiory Archiwum Instytutu Literackiego
Filmowa prezentacja portalu www.kulturaparyska.com
Film „Gdzie jest kot? Czyli znalezienie obrazu”
Więcej filmów – Kultura Paryska
16 lat po śmierci redaktora Instytut Literacki "Kultura" działa
