Był żołnierzem armii rosyjskiej, 2 Korpusu Polskiego, Armii Czerwonej, polskim szpiegiem, majorem piechoty Wojska Polskiego i Korpusu Ochrony Pogranicza, Cichociemnym oraz żołnierzem Armii Krajowej. Był znany pod pseudonimami „Żmudzin”, „Biały”, „Bielski” i „Cichocki”.
Bolesław Kontrym urodził się 27 sierpnia 1898 r. w majątku Zatruce na Wołyniu, w rodzinie szlacheckiej o długich tradycjach walki o niepodległość. W wieku 10 lat rozpoczął naukę w rosyjskiej szkole wojskowej w Jarosławiu nad Wołgą. Został z niej relegowany z powodu konfliktu z jednym z uczniów. Ponownie zaciągnął się do szkoły wojskowej w Saratowie. W czasie I wojny światowej służył w sztabie jednej z dywizji piechoty, a następnie zwiadzie konnym.
Pod koniec 1917 r. nawiązał kontakty z oficerami 2. Korpusu Polskiego. Zrzekł się stopnia oficerskiego i rozpoczął służbę jako szeregowy. Walczył w bitwie z wojskami niemieckimi pod Kaniowem w maju 1918 r. Kontrym po kilku tygodniach uciekł z niemieckiej niewoli. Podczas podróży do Murmańska został jednak aresztowany przez bolszewików i wcielony do Armii Czerwonej. Walczył z wojskami interwencyjnymi państw ententy na północy Rosji. Został odznaczony dwoma orderami. Swoją służbę kontynuował jako dowódca pułku piechoty podczas ataku na Polskę. Wówczas po raz drugi otrzymał order Czerwonego Sztandaru.
Szpieg w Sowietach
Po zakończeniu wojny rozpoczął studia w Akademii Sztabu Generalnego w Moskwie. W 1922 r. rozpoczął współpracę z polskim wywiadem. Do Polski przekazywał informacje na temat dyslokacji jednostek Armii Czerwonej i szkolnictwa wojskowego. Po kilku miesiącach współpracy podjął decyzję o wysłaniu do Polski swojej rodziny. Trafili tam wraz z ludnością polską opuszczającą ZSRS. W grudniu 1922 r. sam dotarł do Polski i rozpoczął służbę w straży granicznej, a następnie Korpusie Ochrony Pogranicza i w Policji Państwowej. Zajmował się rozbijaniem struktur komunistycznych na Kresach.
Po ataku ZSRS z 17 września przedostał się na Litwę. 19 września został internowany w obozie Kołotowo pod Kownem. Po ucieczce przez Estonię, Łotwę, Szwecję, Norwegię i Anglię 10 grudnia 1939 r. dotarł do Francji. W marcu 1940 r. rozpoczął służbę w Samodzielnej Brygadzie Strzelców Podhalańskich. Dowodził plutonem w bitwie pod Narwikiem, a następnie w kampanii francuskiej. Po upadku Francji krótko pełnił funkcję Kierownika Działu Wizowego Placówki Ewakuacyjnej w Marsylii przy tamtejszym polskim konsulacie. Pod koniec 1940 r. znalazł się w Wielkiej Brytanii. Przeszedł szkolenie dywersyjne i spadochronowe w ramach kursu Cichociemnych. W nocy z 1 na 2 września 1942 r. został zrzucony na placówkę „Rogi” na północny wschód od Grójca na Mazowszu.
Kontrym w konspiracji
Został przydzielony do „Wachlarza” a od marca 1943 r. został szefem Kedywu Okręgu AK Brześć, następnie szefem Centrali Służby Śledczej Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa. Zorganizował i dowodził oddziałem „Sztafeta-Podkowa” (następnie „Podkowa”) wykonującym m.in. egzekucje na konfidentach i agentach gestapo. Służył także w Państwowym Korpusie Bezpieczeństwa, podziemnej Policji Państwowej. Kontrym został zastępcą Głównego Inspektora PKB oraz szefem Służby Śledczej.
Walczył w Powstaniu Warszawskim, był wówczas czterokrotnie ranny, m.in. w dniu 4 sierpnia w czasie szturmu na budynek PAST-y, którym dowodził. Po powstaniu przebywał w wielu obozach jenieckich, m.in. w obozie w Sandbostel, skąd zbiegł w kwietniu 1945 r. i przedostał się do 1 Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka gdzie został dowódcą kompanii. Do Polski powrócił wraz z repatriantami 17 maja 1947 r. Próbował powrócić do normalnego życia.
Biografie żołnierzy polskiego podziemia, których zidentyfikowano po ekshumacjach na Wojskowych Powązkach
W październiku 1948 r. został aresztowany i oskarżony o „faszyzację” Polski i zwalczanie komunistów. Prawdziwym powodem aresztowania były rozgrywki na szczytach władz reżimu. Bliski współpracownik Władysława Gomułki i Mariana Spychalskiego ministra aprowizacji – Włodzimierz Lechowicz – był przed wojną komunistycznym agentem ulokowanym w strukturach polskiego wywiad wojskowego. Został oskarżony o bycie podwójnym agentem. W czasie okupacji niemieckiej był funkcjonariuszem Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa i agentem komunistycznym. Fala aresztowań objęła wielu jego współpracowników, między innymi Kontryma. „Żmudzin” do aresztu trafił 13 października 1948 r.
Kwatera „Ł”
Po czteroletnim brutalnym śledztwie wyrokiem z dnia 26 czerwca 1952 r. Sądu Wojewódzkiego pod przewodnictwem Czesława Kosima został skazany na karę śmierci. Rada Państwa decyzją z dnia 27 grudnia 1952 r. nie skorzystała z prawa łaski. Wyrok wykonano przez powieszenie 2 stycznia 1953 r. w więzieniu mokotowskim w Warszawie.
Bolesława Kontryma pośmiertnie uniewinniono i zrehabilitowano wyrokiem z 3 grudnia 1957 r. Mimo to, rodzinie konsekwentnie odmawiano zapoznania się dokumentami dotyczącymi jego procesu i wykonania wyroku.
28 września 2014 r. Instytut Pamięci Narodowej poinformował, że szczątki Kontryma zostały odkryte i zidentyfikowane podczas prac ekshumacyjnych przeprowadzonych w Kwaterze „Ł” na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie. 27 września 2015 r., razem z 34 innymi zidentyfikowanymi bohaterami walk o wolną Polskę, został pochowany w Panteonie-Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych.
Został odznaczony m.in. Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (1944), i pośmiertnie Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2009).
szuk/
