Urodził się 4 listopada 1877 r. w rodzinie robotniczej, osiadłej pod Łodzią. Był synem powstańca styczniowego. Z powodu jego przedwczesnej śmierci był wychowywany przez matkę i dziadka.
W wieku 10 lat rozpoczął pracę w garbarni, a następnie pracował i uczył się w podłódzkiej Lubani. Do 1894 r. pracował jako ślusarz w Sosnowcu. Został zwolniony z powodu udziału w strajku. Dwa lata później wstąpił w szeregi Polskiej Partii Socjalistycznej. W 1898 r. organizował pochód 1-majowy oraz obchody 100. rocznicy urodzin Adama Mickiewicza.
Arciszewski w PPS
Zagrożony aresztowaniem przedostał się do Wielkiej Brytanii. Działał w tamtejszym Związku Zagranicznym Syndykalistów Polskich. Po powrocie do Zagłębia odbudowywał struktury Polskiej Partii Socjalistycznej. To wówczas zetknął się z równie radykalnie antyrosyjskim rewolucjonistą, a później prezydentem II RP, Stanisławem Wojciechowskim, oraz jednym z czołowych członków Organizacji Bojowej PPS, Józefem „Montwiłłem” Mireckim. W 1900 r. został aresztowany i przez ponad trzy miesiące był więziony w areszcie w Piotrkowie. Po zwolnieniu nałożono na niego zakaz wyjazdu z wsi Radzanów, gdzie pracował jako pomocnik miejscowego urzędnika. Wbrew zakazowi udał się do Radomia po nielegalne druki. Został aresztowany i skazany na osiem miesięcy więzienia i dwa lata nadzoru policji. W więzieniu w Kielcach zorganizował strajk przeciwko panującym tam warunkom i traktowaniu więźniów.
W 1903 r. opuścił więzienie i wznowił działalność socjalistyczną. Tworzył struktury partii w Częstochowie i Łodzi. Organizował manifestacje przeciwko wojnie z Japonią. Po zastrzeleniu przez rosyjską żandarmerię podczas manifestacji w styczniu 1905 r. chorążego sztandaru PPS zorganizował udany zamach bombowy na oficera odpowiedzialnego za jego śmierć. W kolejnych miesiącach organizował kolejne ataki na oficerów armii rosyjskiej. W 1906 r. związał się z Organizacją Bojową PPS i niepodległościowej PPS – Frakcji Rewolucyjnej.
Arciszewski i Piłsudski
Wziął udział m.in. w słynnym napadzie na pociąg pod Bezdanami w 1908 r., którym dowodził Józef Piłsudski, ale też w wielu mniejszych akcjach dywersyjnych. Piłsudskiemu towarzyszył też później w Związku Walki Czynnej, a następnie w Legionach – gdzie był organizatorem tzw. Oddziału Beków (w żargonie – bojowców), czyli wywiadowczo-dywersyjnej grupy złożonej m.in. z dawnych członków Organizacji Bojowej. W latach poprzedzających wybuch I wojny światowej pracował w wielu galicyjskich fabrykach.
W ciągu pierwszych kilkunastu miesięcy I wojny walczył w Legionach Polskich. Następnie tworzył Polską Organizację Wojskową i sprawował funkcję radnego Warszawy. Redagował pisma socjalistyczne i tworzył związki zawodowe. 7 listopada 1918 r. objął funkcję ministra pracy i opieki społecznej w socjalistycznym rządzie Ignacego Daszyńskiego. W radzie ministrów Jędrzeja Moraczewskiego był ministrem poczt i telegrafów. W latach 1919–1922 był posłem na Sejm Ustawodawczy. W kolejnych kadencjach zajmował się głównie sprawami opieki społecznej. Przez cały okres międzywojenny był członkiem Rady Naczelnej PPS oraz działaczem Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci.
110 lat temu Józef Piłsudski przeprowadził akcję pod Bezdanami
Po wybuchu II wojny światowej organizował Robotnicze Brygady Obrony Warszawy. Pod okupacją niemiecką działał w konspiracyjnych strukturach Ruchu Mas Pracujących Miast i Wsi (późniejszy: PPS-WRN). Zasiadał w Radzie Jedności Narodowej. W ramach operacji „Most III” w nocy z 25 na 26 lipca 1944 r. został przerzucony do Londynu. Po drodze rozmawiał w Kairze z premierem Stanisławem Mikołajczykiem, który udawał się do Moskwy. 7 sierpnia został wyznaczony następcą prezydenta Władysława Raczkiewicza.
Arciszewski jako premier Rządu RP na Uchodźstwie
29 listopada 1944 r., po dymisji Mikołajczyka, został premierem Rządu RP na Uchodźstwie. Był bezkompromisowo antysowiecki, co wobec postawy mocarstw zachodnich względem Stalina uczyniło go postacią w Londynie bardzo niewygodną. 1 grudnia 1944 r. odbyło się inauguracyjne posiedzenie rządu Arciszewskiego. Deklarował w nim, że „nowy rząd opiera się o zasadę jedności narodowej, stojąc mocno na gruncie wierności i obowiązku sojuszom i dążenia do przyjaznego ułożenia stosunków ze Związkiem Sowieckim”.
28 czerwca 1945 r. Tomasz Arciszewski określił Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej mianem „samozwańczego tworu politycznego, złożonego z komunistów i agentów obcych”. W tym samym komunikacie czytamy: „Los Polaków nie będzie jednakowy. Jedni borykać się będą w kraju z okrutną rzeczywistością państwa policyjnego, inni zostaną w wolnym świecie, by stać się ustami niemych. Droga nasza jest trudna, lecz u jej kresu spełni się Polska naszych żarliwych pragnień: wolna i niepodległa”.
Arciszewski w latach powojennych
Z funkcji premiera został odwołany w kwietniu 1947 r., a wcześniej przestał być następcą prezydenta. Zastąpił go gen. Tadeusz Komorowski „Bór”. W 1949 r. w opozycji do prezydenta Augusta Zaleskiego współtworzył Radę Polityczną, która reprezentowała większość stronnictw emigracyjnych. W 1954 r. tworzył Tymczasową Radę Jedności Narodowej i Radę Trzech, która była ośrodkiem konkurującym z urzędem prezydenta i rządem. Przewodniczył również Centralnemu Komitetowi Zagranicznemu PPS.
Zmarł 20 listopada 1955 r. w Londynie. Pochowano go na Brompton Cemetery w zachodniej części Londynu.
Był odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Walecznych i Krzyżem Niepodległości z Mieczami.
szuk / skp /
