Gujana Francuska na mapie Ameryki Południowej, Fot. PAP/L. Muszyński
Dom zarządcy, fragment posesji właściciela plantacji i budynek kuchni przebadali na terenie 200-letniej plantacji w Gujanie Francuskiej wrocławscy archeolodzy. Była to pierwsza polska ekspedycja w tym departamencie zamorskim; odbyła się w ramach francuskiego projektu.
"Dwieście lat temu na terenie Gujany Francuskiej funkcjonowało kilkaset plantacji, na których wykorzystywano do pracy niewolników. Teraz wszystkie zarosła dżungla. Do tej pory rozpoznano zaledwie kilka z nich" - wyjaśnia PAP kierownik wykopalisk, dr Paweł Duma z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, który właśnie powrócił z Ameryki Południowej.
Polacy skupili się na badaniach wykopaliskowych infrastruktury plantacji La Caroline w północno-wschodniej części Gujany Francuskiej. Wiadomo, że plantacja o powierzchni ok. 100 ha funkcjonowała od końca XVIII w. do lat 70. lub 80. XIX w.
"Jej upadek związany jest z końcem niewolnictwa. Wraz z brakiem taniej siły roboczej prowadzenie plantacji okazało się zupełnie nierentowne ze względu na ich niską wydajność - klimat Gujany jest bardzo niesprzyjający" - opowiada PAP dr Duma.
W La Caroline uprawiano arnotę właściwą, którą wykorzystywano jako barwnik. Później próbowano też uprawiać bawełnę, ale próby te spełzły na niczym. Dr Duma opowiada, że na obszar La Caroline dotarł w latach 60. XIX w. polski przyrodnik Konstanty Jelski w poszukiwaniu rzadkich gatunków ptaków i nietoperzy. Z jego relacji wynika, że plantacja była zaniedbana i częściowo zarośnięta. Utrzymywała się z hodowli goździków.
Pod koniec XIX w. plantatorzy Gujany próbowali zastąpić niewolników więźniami wysyłanymi z Europy. "Tych jednak szybko dziesiątkowały ciężkie warunki osadzenia, kiepskie warunki sanitarne i choroby tropikalne" - podkreśla dr Duma.
"Dwieście lat temu na terenie Gujany Francuskiej funkcjonowało kilkaset plantacji, na których wykorzystywano do pracy niewolników. Teraz wszystkie zarosła dżungla. Do tej pory rozpoznano zaledwie kilka z nich" - wyjaśnia PAP kierownik wykopalisk, dr Paweł Duma z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, który właśnie powrócił z Ameryki Południowej.
W trakcie tegorocznych badań archeologicznych naukowcom udało się częściowo odkryć budynek kuchni z pozostałością pieca, fragment budynku właściciela ze schodami głównymi oraz dom zarządcy. Jak wyjaśnia dr Duma, ściany budynków były w większości postawione w konstrukcji szkieletowej. Oznacza to, że wolne przestrzenie pomiędzy belkami uzupełniano miejscowym kamieniem lub cegłami.
Dom właściciela plantacji znajdował się w centrum zabudowań plantacji i otoczony był zabudowaniami mieszkalnymi i gospodarczymi. Wśród nich była wolnostojąca kuchnia, dom zarządcy z warsztatem, suszarnia, stajnia, budynki mieszkalne niewolników lub robotników. Zachowały się również sztuczne terasy umacniane blokami kamiennymi oraz monumentalne schody prowadzące do nieczynnego obecnie kanału. Stamtąd spławiano towar do pobliskiej rzeki, a dalej do portu morskiego w Kajenne.
"Jego stosunkowo niewielka głębokość sprawiała, że tylko nieliczne statki mogły do niego wpływać i częściej obierały kurs na Martynikę. W konsekwencji powodowało to ciągłe niedobory w zaopatrzeniu plantatorów i sprawiało, że lokalnym producentom trudno było eksportować własne towary" - mówi naukowiec.
Archeologów zaskoczyło to, że wśród odkrywanych wewnątrz budynków dominowały zabytki pochodzące z obszaru Europy. Wśród nich były fragmenty kaolinowych fajek importowanych z Francji, Holandii i Wysp Brytyjskich, ułamki ceramiki oraz liczne szklane butelki.
"Rejon ten obfituje w stanowiska podobnego typu, jednak do tej pory rozpoznano zaledwie kilka z nich. Przez wiele dekad badacze skupiali uwagę głównie na stanowiskach prekolumbijskich, czyli poprzedzających przybycie do Ameryki Europejczyków. W ostatnich latach archeolodzy w Nowym Świecie angażują się w przedsięwzięcia dotyczące nowożytności i badają zjawiska związane z okresem kolonizacji" - zaznacza dr Duma.
Do tej pory naukowcom nie jest znana dokładna liczba dawnych plantacji w Gujanie Francuskiej i ich rozplanowanie. Na mapach z epoki oznaczono tylko część z nich albo robiono to w niedokładny sposób. Przy zlokalizowaniu części z nich pomocna była współczesna technologia w postaci lotniczego skanowania laserowego (ALS).
Inicjatorem projektu był konserwator zabytków archeologicznych w Gujanie Francuskiej dr Nicolas Payraud (Direction des affaires culturelles de Guyane). Jednocześnie na obszarze tej samej plantacji pracowali amerykańscy archeolodzy z Uniwersytetu Pensylwanii, którzy prowadzili badania w obrębie kwartału zamieszkiwanego przez niewolników lub robotników. Ekspedycja była finansowana ze środków Republiki Francuskiej.
Szymon Zdziebłowski (PAP)
szz/ mrt/
