Relacje potomków Sybiraków rozsianych po całym świecie zbiera Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku, które jest ogólnopolską instytucją zajmującą się m.in. tematyką deportacji Polaków na Wschód. W swoich zbiorach ma ich już kilkadziesiąt m.in. z Kazachstanu, Argentyny i Nowej Zelandii.
Pierwsza z czterech masowych deportacji Polaków na Sybir rozpoczęła się w nocy z 9 na 10 lutego 1940 roku. Przeprowadzona została przez Sowietów, którzy od 17 września 1939 okupowali wschodnie tereny II Rzeczypospolitej. Tego dnia w głąb Związku Radzieckiego wywieziono około 140 tysięcy obywateli polskich. Wśród deportowanych były głównie rodziny wojskowych, urzędników państwowych, pracowników służby leśnej i kolei ze wschodnich obszarów przedwojennej Polski.
10 lutego 1940. r. to data - symbol kojarzona z deportacjami Polaków na Sybir, ale w zasadzie finalizowała ona przygotowany wcześniej przez sowietów cały proces wywózek - mówi PAP w 83. rocznicę wydarzeń kierownik działu naukowego Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku dr Marcin Zwolski.
Lista zawierająca 121 nazwisk osób narodowości polskiej, które zostały zamordowane w czasach Wielkiego Terroru, pochowanych w zbiorowej mogile w Kazachstanie - trafiła do Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku. Jak podkreśla dyrekcja, to ważny dokument, który zawiera dokładane dane personalne, dzięki temu można nadać ofiarom konkretne imiona i nazwiska.
W pamięci zbiorowej Polaków Syberia stała się w XIX wieku miejscem katorgi, zesłań i tułaczki, a w pamiętnikach i relacjach z tamtego czasu pojawiają się porównania tej krainy do „ziemi przeklętej” czy „lodowego piekła”. „Niezależnie od formy władzy, jaka sprawowana była na terenie Rosji, już od wieku XVIII nasi rodacy padali ofiarami represji caratu (a później władz sowieckich) i w związku z tym trafiali na Syberię” – czytamy.
Serię ośmiu książek, które w przystępny sposób przybliżają tematykę związaną z Sybirem, wydało Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku. Wśród poruszanych w nich zagadnień są nie tylko tematy związane z wywózkami na Wschód, lecz także np. dotyczące polskich badaczy na Syberii.
Zrzeszeni w miejskim kole Związku Sybiraków w Koszalinie (Zachodniopomorskie) upamiętnili w środę 81. rocznicę pierwszej deportacji polskiej ludności w głąb Rosji. Złożyli kwiaty i przed pomnikiem Ofiar Bolszewizmu, a następnie modlili się na mszy w katedrze.