Maria Konopnicka. Źródło: wikipedia.org
180 lat temu urodziła się Maria Konopnicka – jedna z najwybitniejszych polskich pisarek w historii polskiej literatury, poetka, wiodąca nowelistka epoki pozytywizmu i autorka słów „Roty”.
Maria Stanisława Konopnicka z domu Wasiłowska urodziła się 23 maja 1842 r. w Suwałkach. Była córką prawnika i obrońcy Prokuratorii Generalnej, Józefa Wasiłowskiego i Scholastyki z Turskich. W 1849 r. rodzina Wasiłowskich przeprowadziła się z Suwałk do Kalisza. 5 lat później zmarła jego żona i Wasiłowski samotnie wychowywał piątkę dzieci w duchu głębokiego patriotyzmu i fascynacji polską literaturą romantyczną. W 1855 r. Maria rozpoczęła naukę na pensji Sióstr Sakramentek w Warszawie. W szkole poznała Elizę Orzeszkową. Przyjaźń z późniejszą autorką „Nad Niemnem” przetrwała lata szkolne. 10 września 1862 r. w Kaliszu odbył się ślub Marii Stanisławy z Wasiłowskich z Janem J. Konopnickim. Małżeństwo zamieszkało na wsi Bronów k. Poddębic.
W lutym 1863. r. w powstaniu styczniowym, w potyczce pod Krzywosądzem poległ Jan Wasiłowski, jedyny brat pisarki. W obawie przed represjami ze strony władz carskich Maria wraz z mężem oraz synem Tadeuszem udali się do Wiednia, a później do Drezna, skąd powrócili w 1864 r.
Maria Konopnicka (1842-1910)
Za literacki debiut Marii Konopnickiej uznaje się wiersz „W zimowy poranek”, który opublikowano w gazecie „Kaliszanin” w 1870 r. Dwa lata później powstał poemat w „W górach”. W tym czasie Konopniccy przeprowadzili się do folwarku w Gusinie. Relacje małżeństwa pogorszyły się i w 1876 r. nastąpiła separacja. Maria przeprowadziła się do Warszawy i samotnie wychowywała szóstkę dzieci. Wydarzenie to opisała w utworze „Przed odlotem”. W Warszawie udzielała korepetycji i wykonywała tłumaczenia. Konopnicka znała biegle język niemiecki, francuski i rosyjski, później opanowała także angielski i włoski. Współpracowała m.in. z tygodnikiem „Bluszcz” i czasopismem „Świt” oraz „Kurierem Warszawskim”.
Debiutancki tomik "Poezyj" Konopnickiej został wydany w 1881 r. W tym czasie powstały pierwsze pozytywistyczne nowele pisarki, które zdobyły powszechne uznanie na terenie wszystkich trzech zaborów.
W późniejszych latach skoncentrowała się na poezji o tematyce patriotycznej, wzbogaconej o wątki ludowe i elementy zaczerpnięte z baśni.
W latach 90. Konopnicka odbyła szereg podróży m.in. do Włoch, Szwajcarii i Francji. W tym czasie powstały liczne nowele, m.in. „Mendel Gdański”, „Nasza szkapa” i „Dym”. Pisarka akcentowała problemy społeczne, opisując niesprawiedliwość i brak perspektyw dla najuboższych mieszkańców wsi i miast na terenie ziem polskich pod zaborami.
W zbiorze "Ludzie i rzeczy" (1898) opublikowała nowelę "Miłosierdzie gminy". W latach 90. powstały utwory dla dzieci m.in. "O krasnoludkach i sierotce Marysi" (1896) i "Na jagody" (1903). Twórczość skierowana do najmłodszych czytelników była nowością w polskiej literaturze. Germanizacja polskiej młodzieży w zaborze pruskim i represje po strajku szkolnym były tematem przewodnim utworu „O Wrześni”.
We wrześniu 1903 r. z okazji 25-lecia pracy literackiej Konopnicka otrzymała w darze od narodu dworek w Żarnowcu koło Krosna.
Maria Konopnicka - poetka, podróżniczka, Europejka
Gdy w 1908 r. władze pruskie uchwalił ustawę o przymusowym wywłaszczeniu ludności polskiej z ziemi, Konopnicka napisała wiersz „Rota”, która stała się sztandarowym protestem przeciw germanizacji polskiej młodzieży szkolnej. W pierwszej z czterech zwrotek utworu czytamy:
"Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród,
Nie damy pogrześć mowy!
Polski my naród, polski lud,
Królewski szczep piastowy,
Nie damy by nas zniemczył wróg
Tak nam dopomóż Bóg
Tak nam dopomóż Bóg."
15 lipca 1910 r. podczas uroczystego odsłonięcia ufundowanego przez Ignacego Paderewskiego Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie, w 500. rocznicę zwycięstwa sił polsko-litewskich pod Grunwaldem Rotę po raz pierwszy wykonano publicznie jako pieśń z muzyką Feliksa Nowowiejskiego.
Po odzyskaniu niepodległości rozważano pomysł, by „Rota” stała się hymnem narodowym Rzeczypospolitej, jednak ostateczny wybór padł na „Mazurka Dąbrowskiego”.W 1910 roku opublikowano poemat epicki "Pan Balcer w Brazylii" poświęcony problematyce emigracji zarobkowej tysięcy Polaków.
8 października 1910 roku Maria Konopnicka zmarła na skutek zapalenia płuc. W pogrzebie na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie uczestniczyło kilkadziesiąt tysięcy osób.
Sejm RP ustanowił 2022 rok Rokiem Marii Konopnickiej. (PAP)
mr/ dki/
