Władysław Bartoszewski. Fot. PAP/G. Hawałej
5 lat temu, 24 kwietnia 2015 r., zmarł Władysław Bartoszewski, pisarz, historyk, więzień KL Auschwitz, pracownik BIP KG AK, działacz Rady Pomocy Żydom „Żegota”, uczestnik Powstania Warszawskiego; po wojnie więziony przez władze komunistyczne; w niepodległej Polsce minister spraw zagranicznych, orędownik dialogu polsko-niemieckiego i polsko-żydowskiego.
Urodził się w Warszawie 19 lutego 1922 r. Jego ojciec był jednym z dyrektorów Narodowego Banku Polskiego, matka - urzędniczką miejską.
W wieku ośmiu lat rozpoczął naukę w prywatnym katolickim Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki. W 1937 r. uzyskał tzw. małą maturę i przeniósł się do Liceum Towarzystwa Wychowawczo-Oświatowego. W maju 1939 r. skończył liceum.
Po wybuchu II wojny światowej został pracownikiem Polskiego Czerwonego Krzyża w Warszawie.
Wspominając oblężenie Warszawy we wrześniu 1939 r., mówił: „Zostałem noszowym włączyłem się do prac służb sanitarnych. Po prostu brałem nosze z nieznanymi mi mężczyznami, nosiłem rannych, umierających. Brało się nosze i szło tam gdzie spadły bomby. [...] Normalna obywatelska sprawa, ale dla siedemnastoletniego chłopaka bardzo trudna”. (M. Komar „Władysław Bartoszewski - Skąd pan jest”; wywiad rzeka).
24 marca obchodzimy Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką
Od 22 września 1940 r. do 8 kwietnia 1941 r. Bartoszewski był więźniem KL Auschwitz (numer obozowy 4427); został uwolniony z obozu w wyniku zabiegów PCK w Międzynarodowym Czerwonym Krzyżu.
„12 grudnia, w czasie pracy przy czyszczeniu cegieł straciłem przytomność. [...] Byłem wycieńczony, pokaleczony, zbolały. To zgodne z normą oświęcimską. Tak jak normalne byłoby, gdybym zginął od uderzenia pałką, albo od przydeptania gardła butem kapo. Dziwną rzeczą było, że więźniowie zanieśli mnie do Krakenbau i położyli przy schodach. Nie mogli zrobić nic więcej, bo musieli natychmiast wrócić do pracy. Uratowali mi życie” - mówił Komarowi.
Od lata 1942 r. uczestniczył w walce przeciwko okupantowi, działając w Armii Krajowej i w Delegaturze Rządu na Kraj (Departament Spraw Wewnętrznych).
W latach 1942-1944 współorganizował tajną Radę Pomocy Żydom „Żegota”. Był współredaktorem podziemnej prasy, działaczem katolickiego Frontu Odrodzenia Polski. Uczestniczył również w Powstaniu Warszawskim.
Po wojnie Bartoszewski był współpracownikiem Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce, a także członkiem PSL „Mikołajczykowskiego”.
Władysław Bartoszewski (1922-2015)
Lata powojennej Polski to także trudny okres w życiorysie Bartoszewskiego. Prześladowany przez reżim komunistyczny i skazany pod zarzutem szpiegostwa, czas od listopada 1946 do sierpnia 1954 r. spędził w komunistycznych więzieniach. Został zrehabilitowany w 1955 r.
Współpracował z „Tygodnikiem Powszechnym”. W latach osiemdziesiątych uczestniczył w różnych działaniach opozycyjnych, był m.in. współzałożycielem Towarzystwa Kursów Naukowych i wykładowcą „Uniwersytetu Latającego”, w latach 1974-1985 wykładał historię Polski na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim.
Aktywny w okresie tworzenia NSZZ „Solidarność”, internowany od 13 grudnia 1981 do 28 kwietnia 1982 r. W latach 1983-1990 był profesorem gościnnym nauk politycznych na trzech uniwersytetach w RFN: w Monachium, Eichstaett i Augsburgu.
Obywatel honorowy Warszawy, Gdyni i Wrocławia, członek honorowy Światowego Związku Żołnierzy AK; odznaczony Orderem Orła Białego (1995), Krzyżem Wielkim RFN (2001), wysokimi odznaczeniami Austrii, Litwy, Estonii, Węgier, Hiszpanii, tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata (1963) w Jerozolimie. W 1991 r. został Obywatelem Honorowym Państwa Izrael.
W latach 1990-1995 Bartoszewski był ambasadorem RP w Austrii, dwukrotnie był także ministrem spraw zagranicznych: od marca do grudnia 1995 i ponownie od lipca 2000 do października 2001 r. Był przewodniczącym Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej i Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, a także prezesem Polskiego PEN Clubu.
79 lat temu w Warszawie wybuchło powstanie – największa akcja zbrojna podziemia w okupowanej przez Niemców Europie
Bartoszewski jest autorem około 40 książek na temat historii najnowszej Polski i Europy, w szczególności dotyczących problematyki polsko-niemieckiej i polsko-żydowskiej, m.in. „Ten jest z ojczyzny mojej”, „1859 dni Warszawy”, „Dni walczącej stolicy”, „Moja Jerozolima, mój Izrael”, „Dziennik z internowania”.
Doktor honoris causa uniwersytetów w Warszawie, we Wrocławiu, w Marburgu, PONO w Londynie, Uniwersytetu Żydowskiego w Baltimore. Laureat Nagrody Herdera (1983) i Nagrody Pokojowej Księgarstwa Niemieckiego (1986), nagrody H. Heinego (1996), R. Guardiniego (1995) i innych.
Zmarł 24 kwietnia 2015 r. w Warszawie. Został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. (PAP)
ama/ par/ woj/ akr/
