120 lat temu, 13 maja 1901 r., w Ołońcu na północy Rosji urodził się Witold Pilecki, oficer ZWZ-AK, który w 1940 r. dobrowolnie poddał się aresztowaniu i wywózce do Auschwitz, aby zdobyć informacje o obozie. Po ucieczce z Auschwitz walczył w Powstaniu Warszawskim. W 1947 r. został aresztowany przez władze komunistyczne, a następnie skazany na śmierć i stracony.
Przechowane w rodzinnych wspomnieniach powstańcze epizody, domowe archiwalia, pamiątki sprzed stu lat i komentarze historyków złożyły się na dokument o III Powstaniu Śląskim „Żeby Polska była tutaj…”. Film przygotowany dla Muzeum Historii Polski można obejrzeć w internecie.
„Z punktu widzenia polskich polityków Białoruś nie była kluczowym elementem przyszłego ładu międzynarodowego. Aspiracji niepodległościowych Białorusinów nie uwzględniał Dmowski, ponieważ jego celem była realizacja założeń noty o granicach państwa z lutego 1919 r., czyli idei inkorporacyjnej” – mówił prof. Marek Kornat z Polskiej Akademii Nauk podczas debaty o historii pierwszego państwa białoruskiego, zorganizowanej przez Muzeum Historii Polski.
18 marca 1921 r. w Rydze podpisano traktat kończący wojnę polsko-bolszewicką. Porozumienie wyznaczało polskie granice na wschodzie, stanowiło o odszkodowaniach dla Polski oraz zwrocie dzieł kultury i sztuki. Dziś, podobnie jak po podpisaniu traktatu, jego oceny są rozbieżne. Dla jednych był on porażką polskich elit politycznych, dla drugich zwycięstwem ich realizmu.
1 marca – w rocznicę rozstrzelania przywódców IV Zarządu Głównego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” – obchodzony jest Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych. Powojenna konspiracja niepodległościowa była – aż do powstania „Solidarności” – najliczniejszą formą zorganizowanego oporu społeczeństwa polskiego wobec narzuconej władzy.
Do Muzeum Historii Polski trafiły mundur i inne pamiątki po kpt. Ryszardzie Białousie „Jerzym” – dowódcy Batalionu AK „Zośka”, który zasłynął ofiarną walką w Powstaniu Warszawskim. Wśród darów rodziny Białousów jest także płaskorzeźba z wizerunkiem Matki Boskiej Ostrobramskiej.
Film „Zamek – 50 lat odbudowy” można obejrzeć w internecie. Prezentuje go Muzeum Historii Polski na swoim kanale YouTube. Dokument upamiętnia 50. rocznicę decyzji o odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie, która zapadła w styczniu 1971 r.
Zabrzmi to jak socjalistyczny slogan, ale gdyby nie wielka społeczna akcja narodu, dziś być może na miejscu Zamku Królewskiego byłby skwer lub zupełnie inny budynek. Choć władze tuż po wojnie zapowiadały odbudowę siedziby królewskiej, to trzeba było kilku zmian na szczytach PZPR i 25 lat, by zapadła ostateczna decyzja. Całe finansowanie zostało przerzucone na społeczeństwo, a Polacy sprostali ogromnemu wyzwaniu.
14 grudnia 1970 r. w Stoczni Gdańskiej wybuchł strajk wywołany ogłoszonymi podwyżkami na artykuły pierwszej potrzeby, zwłaszcza na żywność. Rozpoczął on falę protestów i manifestacji ulicznych, które objęły większość Wybrzeża i przybrały charakter powstania robotniczego, krwawo stłumionego przez komunistyczne władze.
55 lat temu, 31 października 1965 r., zmarł ppłk Jan Kowalewski, jeden z największych kryptografów w dziejach polskiego wywiadu. Był współautorem polskich zwycięstw w Bitwie Warszawskiej i Operacji Niemeńskiej. Stanowił wzór dla kolejnego pokolenia polskich specjalistów, którzy złamali Enigmę. W ubiegłym roku Senat RP ustanowił 2020 r. Rokiem Jana Kowalewskiego jako „uhonorowanie jego zasług, a tym samym osiągnięć polskiej nauki i myśli technicznej”.