Dr Leon Popek - naczelnik Wydziału Kresowego w Biurze Poszukiwań i Identyfikacji IPN. Źródło: Instytut Pamięci Narodowej
Edward Buczek "Grzybek" oraz prawdopodobnie Wojciech Stypuła "Bartek" i Stanisław Masiuk "Mróz" to żołnierze Armii Krajowej, których szczątki IPN odnalazł podczas ostatnich prac na Litwie. Ostateczne ustalenie tożsamości "Bartka" i "Mroza" wymaga badań DNA.
"W wyniku naszych archeologiczno-ekshumacyjnych prac na Litwie, które trwały od 19 lipca br. i zakończyły się dziś, odnaleziono szczątki trzech żołnierzy Armii Krajowej, którzy podczas wojny zginęli w walce zarówno z niemieckim Wehrmachtem, jak i sowieckim NKWD" - podsumował dla PAP dr Leon Popek, który kieruje Wydziałem Kresowym w Biurze Poszukiwań i Identyfikacji IPN. Jak podkreślił, dalsze poszukiwania ofiar obu totalitaryzmów na Litwie są konieczne i prawdopodobnie odbędą się jeszcze w tym roku.
W miejscowości Michnokiemie (okolice Podborza) pracownicy Wydziału Kresowego IPN dokonali ekshumacji kaprala Edwarda Buczka ps. Grzybek, który zginął 1 lipca 1944 r. w walce z oddziałem strzelców górskich Wehrmachtu. Kapral Buczek był drużynowym 8. drużyny 3. kompanii 6. Wileńskiej Brygady AK. Przy szczątkach (ślady na czaszce wskazują, że zginął on tzw. metodą katyńską, czyli strzałem z bliskiej odległości w tył głowy) znaleziono fragmenty munduru wraz z guzikami oraz orzełka z polskiej czapki wojskowej, z jednym skrzydłem. Drugie najprawdopodobniej zostało odstrzelone.
Prace archeologiczno-ekshumacyjne na Litwie IPN trwały od 19 VII br.; prawdopodobnie będą kontynuowane we IX lub X br. i na pewno w przyszłym roku. "Mamy kolejne ustalone miejsca, gdzie należy przeprowadzić poszukiwania; to m.in. tzw. Stara Pohulanka, gdzie spoczywa 10 żołnierzy AK. Do zbadania pozostaje jeszcze kilka miejscowości w okolicach Ejszyszek, tam w lasach mamy kolejne mogiły, które wskazali nam świadkowie. Przygotowaliśmy już odpowiednią dokumentację, zrobiliśmy fotografie, określiliśmy też dokładne dane GPS" - powiedział PAP dr Leon Popek.
Kolejne odnalezione przez IPN szczątki należą prawdopodobnie do por. Wojciecha Stypuły "Bartka", które ekshumowano na tzw. Długiej Wyspie w Puszczy Rudnickiej. Porucznik Stypuła zginął 22 lipca 1944 r. nad rzeką Wisińczą w walce z Sowietami. Świadkiem jego śmierci była Izabella Jankowska-Stankiewicz "Marianna", której relacja pomogła odnaleźć grób. Jego dokładna lokalizacja została określona na podstawie wyników przeprowadzonych badań archeologicznych.
"Ustalenie tożsamości tych szczątków będą wymagały przeprowadzenia badań DNA" - zastrzegł Popek.
W miejscowości Wersoczka specjaliści IPN odnaleźli też prawdopodobnie szczątki Stanisława Masiuka ps. Mróz, który zginął w ataku na posterunek NKWD w Ejszyszkach, na południe od Wilna. Ze względu na ograniczone informacje dotyczące miejsca pochówku Masiuka specjaliści IPN pobrali ze szczątek jedynie materiał genetyczny do dalszych badań.
"Wiedzieliśmy, że Masiuka pochowali jego koledzy na cmentarzu w Wersoczce, na prawo zaraz po wejściu na jego teren. Odnaleźliśmy to miejsce, jednak okazało się, że są tam szczątki dwóch osób, w tym samym wieku ok. 25 lat. Badania DNA potwierdzą, które szczątki należą do Masiuka i wówczas wrócimy tam przeprowadzić ekshumację" - wyjaśnił Popek.
Naczelnik Wydziału Kresowego opowiedział też o ostatnich poszukiwaniach legendarnego komendanta Armii Krajowej Jana Borysewicza ps. Krysia. "Poszukiwania odbyły się w Ejszyszkach na terenie starej żydowskiej łaźni, tzw. mykwy. Udało nam się dokładnie zlokalizować tę łaźnię, ale do tych prac trzeba będzie wrócić i szukać studni, do której według świadków ciało Borysewicza zostało wrzucone przez enkawudzistów" - podsumował Popek.
Jan Borysewicz zginął 21 stycznia 1945 r. pod Kowalkami koło Naczy w zasadzce NKWD. Jego zbezczeszczone ciało funkcjonariusze NKWD obwozili po miasteczkach i wsiach, wystawiając na widok publiczny. Miało to złamać ducha oporu wśród ludności polskiej. Po raz ostatni ciało Borysewicza widziano na rynku w Ejszyszkach. Dotychczas nie udało się ustalić, co potem enkawudziści zrobili z ciałem dowódcy AK. Jego symboliczna mogiła znajduje się na cmentarzu w Ejszyszkach.
Prace archeologiczno-ekshumacyjne na Litwie IPN trwały od 19 lipca br.; prawdopodobnie będą kontynuowane we wrześniu lub październiku br. i na pewno w przyszłym roku. "Mamy kolejne ustalone miejsca, gdzie należy przeprowadzić poszukiwania; to m.in. tzw. Stara Pohulanka, gdzie spoczywa 10 żołnierzy AK. Do zbadania pozostaje jeszcze kilka miejscowości w okolicach Ejszyszek, tam w lasach mamy kolejne mogiły, które wskazali nam świadkowie. Przygotowaliśmy już odpowiednią dokumentację, zrobiliśmy fotografie, określiliśmy też dokładne dane GPS" - powiedział PAP Popek.
Dr Leon Popek przypomniał, że w kolumbarium w Parku Pamięci Tuskulanum znajdują się bezimienne szczątki ok. 40 Polaków - żołnierzy Armii Krajowej, którzy w latach 1944-47 zostali rozstrzelani przez NKWD. "W tej sprawie odbyło się spotkanie z władzami Tuskulanum, ponieważ zależy nam na zawarciu porozumienia, które pozwoli nam zidentyfikować tych żołnierzy dzięki badaniom DNA. W tej chwili są oni w bezimiennych trumienkach" - mówił historyk.
Przypomniał też, że w kolumbarium w Parku Pamięci Tuskulanum znajdują się bezimienne szczątki ok. 40 Polaków - żołnierzy Armii Krajowej, którzy w latach 1944-47 zostali rozstrzelani przez NKWD. "W tej sprawie odbyło się spotkanie z władzami Tuskulanum, ponieważ zależy nam na zawarciu porozumienia, które pozwoli nam zidentyfikować tych żołnierzy dzięki badaniom DNA. W tej chwili są oni w bezimiennych trumienkach" - mówił historyk.
Zapowiedział też, że kolejne poszukiwania IPN planowane są na Białorusi. Z kolei na Ukrainie prace Instytutu, a także legalizacja polskich upamiętnień, zostały wstrzymane. Warunkiem zmiany stanowiska władz Ukrainy - jak podał IPN - jest m.in. odbudowanie zburzonego pomnika UPA w Hruszowicach.
Naczelnik Wydziału Kresowego zaapelował też o przekazywanie materiału genetycznego. IPN poszukuje na Wileńszczyźnie krewnych osób, które zginęły podczas wojen lub w latach stalinizmu, a miejsce ich spoczynku jest nieznane. Poszukiwane są też osoby mające informacje o nieznanych miejscach pochówków ofiar totalitaryzmu. Więcej informacji o poszukiwaniach IPN na terenach wschodnich województw II RP znajduje się na stronie www.poszukiwania.ipn.gov.pl.
W ostatnich tygodniach IPN prowadził również poszukiwania ofiar zbrodni totalitaryzmów m.in. w Warszawie w dawnym więzieniu mokotowskim, na Opolszczyźnie w okolicach Grodkowa (chodzi o żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych z oddziału Henryka Flamego "Bartka") i na Lubelszczyźnie w okolicach Kąkolewnicy (na przełomie 1944/45 r. sowieckie jednostki specjalne we współpracy z Informacją Wojskową zamordowały tam kilkuset żołnierzy Wojska Polskiego).
Norbert Nowotnik (PAP)
nno/ pat/
