Robert Kostro. Fot. PAP/A. Rybczyński
Niedostatek woli politycznej i ignorowanie wczesnych sygnałów zagrożenia to niektóre z powodów, dla których z krajobrazu świata nie zdołano wyeliminować ludobójstwa - podkreślali uczestnicy panelu zorganizowanego przez Polskę w nowojorskiej siedzibie ONZ.
Występując na środowej konferencji szef Muzeum Historii Polski (MHP) Robert Kostro przypomniał, że ONZ przyjęła w 1948 roku Konwencję w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa, którą opracował polski prawnik pochodzenia żydowskiego Rafał Lemkin. Ten "ambitny i dalekosiężny dokument" nie zapobiegł dalszym zbrodniom; "wciąż szukamy odpowiedzi na pytanie, dlaczego nie zdołaliśmy zapobiec ludobójstwom i zastanawiamy się, jak to zmienić" - mówił Kostro.
W dyskusji na temat przyczyn, dla których nie udało się takich zbrodni wyeliminować brali udział czołowi przedstawiciele Narodów Zjednoczonych, ambasadorowie przy ONZ z państw, które tworzyły koalicję antyhitlerowską, szefowie Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau i MHP.
Robert Kostro: ONZ przyjęła w 1948 roku Konwencję w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa, którą opracował polski prawnik pochodzenia żydowskiego Rafał Lemkin. Ten ambitny i dalekosiężny dokument nie zapobiegł dalszym zbrodniom. Wciąż szukamy odpowiedzi na pytanie, dlaczego nie zdołaliśmy zapobiec ludobójstwom i zastanawiamy się, jak to zmienić.
Według zastępcy sekretarza generalnego ONZ ds. humanitarnych Jana Eliassona ludobójstwo nie zdarza się z dnia na dzień. Dochodzi do niego wtedy, gdy ignorujemy sygnały ostrzegawcze. Jednym z nich może być gwałcenie praw człowieka. Walka ze złem i obrona godności ludzkiej wymagają solidarności, odwagi i woli politycznej - podkreślił Eliasson.
Ambasador USA Samantha Power przyznała, że w ONZ często krytykuje się instytucjonalną niemoc w zwalczaniu zła. Jako wzór postępowania podała postawę obserwatora wojskowego ONZ w Rwandzie kapitana Mbaye Diagne, który podczas ludobójstwa w tym kraju w 1994 roku uratował setki ludzi, a sam zginął. Power przypomniała też księdza katolickiego z Kongo Bernarda Kinvi, prowadzącego misję w Republice Środkowoafrykańskiej. Kiedy w 2013 roku wybuchły walki na tle religijnym, ojciec Kinvi udzielił schronienia w kościele setkom muzułmanów, ratując im życie.
Poświęcenie takich ludzi jak kapitan Diagne i ksiądz Kinvi - zaznaczyła Power - uchroniło przed śmiercią tysiące ludzi.
Inni mówcy demonstrowali jednak sceptycyzm, przywołując przykłady okrucieństw w Kambodży, dawnej Jugosławii, Iraku, Darfurze, Nigerii czy Syrii.
Stały przedstawiciel Rosji przy ONZ Witalij Czurkin w nawiązaniu do okrucieństw nazistów ostrzegł przed pozwalaniem na to, by idea narodowej wyższości doprowadziła do ludobójstwa. Nie krył też obaw przed terroryzmem.
Ambasador Izraela Ron Prosor mówiąc o Holokauście i prześladowaniach Żydów przekonywał, że plaga antysemityzmu występuje także w dzisiejszej Europie. Wymienił w tym kontekście ataki na synagogi, a także ostatnie zamachy terrorystyczne w Paryżu.
Uczestnicy dyskusji nie szczędzili zarzutów o zaniechanie zdecydowanych działań w obliczu groźby eskalacji masowych okrucieństw, prześladowań, dyskryminacji, nienawiści oraz nietolerancji religijnej i politycznej. Powtarzały się obwinienia o brak woli politycznej, niewykorzystywanie mechanizmów umożliwiających walkę ze złem, przymykanie oczu na bezkarność sprawców zbrodni.
Znamienna była uwaga ambasadora Rwandy Eugene-Richarda Gasana: "Mówi się o braku woli politycznej, ale kim są ludzie, którym brakuje woli politycznej? To jesteśmy my" – podsumował.
Jeszcze ostrzej brzmiały oskarżenia przedstawiciela organizacji Human Rights Watch, Philippe'a Bolopiona. Mówił on, że Rada Bezpieczeństwa ONZ nie zdołała uchronić cywilów w Sudanie przed prześladowaniami, czy ludności Sri Lanki przed pogromami; nie podejmuje się też, jak ocenił, zdecydowanych kroków wobec zbrodni Państwa Islamskiego w Iraku i Syrii.
Bolopion powiedział PAP, że gdyby miał wymienić najważniejszą rzecz, jaką należałoby zrobić w celu zapobieżenia ludobójstwu, to powinno być to "zdecydowane wystąpienie przeciwko łamaniu praw człowieka". Należy to zrobić "nie czekając na to, aż sytuacja pogorszy się do tego stopnia jak w Syrii, gdzie teraz bardzo trudno jest wpłynąć z zewnątrz na to, co się dzieje" - wskazał. Gdyby Rada Bezpieczeństwa ONZ nałożyła sankcje na reżim w Damaszku już 3,5 roku temu, "to może nie znaleźlibyśmy się w takim położeniu jak dzisiaj" – dodał.
Dyrektor Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau Piotr Cywiński ilustrował swoje wystąpienie zestawieniem fotografii dzisiejszego obozu z przejmującymi zdjęciami archiwalnymi. Obrazowały one m.in. ostatnie chwile rodzin z dziećmi prowadzonymi do komór gazowych.
"70. rocznica wyzwolenia, najprawdopodobniej ostatnia okrągła, kiedy żyje jeszcze dosyć dużo więźniów obozu sprawia, że powinniśmy sobie zdać sprawę, że wkrótce wszystko będzie polegać tylko na naszej pamięci, bo nie będą już jej nieśli świadkowie tamtych wydarzeń" - mówi dyrektor Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau Piotr Cywiński.
"70. rocznica wyzwolenia, najprawdopodobniej ostatnia okrągła, kiedy żyje jeszcze dosyć dużo więźniów obozu sprawia, że powinniśmy sobie zdać sprawę, że wkrótce wszystko będzie polegać tylko na naszej pamięci, bo nie będą już jej nieśli świadkowie tamtych wydarzeń. Jeśli mamy kłopoty z reagowaniem w sposób właściwy i wystarczająco wczesny, to czeka nas głęboka refleksja nad naszą zdolnością do zrozumienia tragicznych faktów z przeszłości, jak zagłada w obozach koncentracyjnych" - powiedział Cywiński w rozmowie z PAP.
W wystąpieniach mówców przewijało się nazwisko Lemkina; mówiono o jego zasługach dla przyjęcia oenzetowskiej konwencji. Uczestnicy przyznawali jednak, że ani ten dokument, ani trybunały międzynarodowe i inne rozwiązania instytucjonalne nie wyeliminowały masowych mordów.
Stały przedstawiciel RP przy ONZ Bogusław Winid powiedział PAP, że okazją do środowego panelu była zbliżająca się rocznica wyzwolenia obozu Auschwitz. Jak mówił, strona polska uznała, iż "najlepszą formą będzie panel, który zastanowi się, jak ONZ może lepiej zapobiegać gigantycznym tragediom, jak nazizm czy ludobójstwo" – powiedział. Przypominając o kolejnych przejawach ludobójstwa ocenił, że światu brakuje zaangażowania takich ludzi jak Jan Karski, który alarmował przywódców zachodnich o zagładzie Żydów.
W środę otwarto też w ONZ wystawę prac artystów więźniów obozów koncentracyjnych przedstawiających okrucieństwa obozowej rzeczywistości. Wystawę m.in. we współpracy z oświęcimskim muzeum przygotowała The Polish Mission of the Orchard Lake Schools.
Z Nowego Jorku Andrzej Dobrowolski (PAP)
ad/ awl/ ap/
