80 lat temu, 30 lipca 1941 r., w Londynie podpisano polsko-sowieckie porozumienie, które do historii przeszło jako układ Sikorski-Majski. Umowa zakładała odnowienie stosunków dyplomatycznych i stworzenie polskiej armii w ZSRS. Jej zapisy wzbudziły ogromne kontrowersje, ponieważ nie oznaczały przywrócenia granicy z 1939 r.
Atak Niemiec na Związek Sowiecki 22 czerwca 1941 r. zmienił sytuację na arenie międzynarodowej, powodując zbliżenie Wielkiej Brytanii do ZSRS. Premier Władysław Sikorski po konsultacjach z Brytyjczykami oraz przedstawicielami różnych stronnictw politycznych rozpoczął negocjacje z sowieckimi dyplomatami. Sowieci od początku rozmów dopuszczali na swoim terytorium powstanie polskiej armii. Proponowali również powołanie „polskiego komitetu”, który byłby konkurencją dla rządu RP. Nie zgadzali się jednak na jednoznaczną deklarację dotyczącą powrotu do granic ustalonych w Traktacie ryskim. Ostatecznie rząd Sikorskiego zgodził się na zapis o unieważnieniu układów niemiecko-sowieckich z 1939 r. Przeciwko polityce Sikorskiego zaprotestowała część ministrów rządu, członków Rady Narodowej i prezydent RP Władysław Raczkiewicz.
Sikorski – bez pełnomocnictw od Raczkiewicza – podpisał układ z ZSRS 30 lipca 1941 r. o godz. 16.30 w brytyjskim MSZ. Ze strony sowieckiej porozumienie sygnował ambasador sowiecki w Londynie, Iwan Majski. Przy podpisaniu dokumentu obecni byli premier Winston Churchill i brytyjski minister spraw zagranicznych Anthony Eden.
14 sierpnia 1941 r. w Moskwie podpisano umowę wojskową. Liczebność armii, której formowanie zapowiadały władze sowieckie, nie mogła przekroczyć 30 tys. (w sile dwóch dywizji). Dowództwo nad wojskiem objął zwolniony z więzienia na Łubiance gen. Władysław Anders. Powołanie Armii Polskiej w ZSRS napotkało wiele trudności. Władze sowieckie nie wywiązywały się z umowy i nie dostarczały Polakom wystarczającej ilości broni oraz wyposażenia. Żołnierze swoje racje żywnościowe dzielili z tysiącami cywilów, którzy wyrwali się z nieludzkiej ziemi. Wiosną 1942 r. Stalin zgodził się na ewakuację Polaków do okupowanego przez aliantów Iranu.
Spory wokół zapisów z 30 lipca 1941 r. wciąż dzielą historyków. Szczególne emocje wywołuje kwestia granicy polsko-sowieckiej. Obrońcy działań Sikorskiego podkreślają, że premier zakładał, iż sprawa granicy zostanie rozstrzygnięta po odwróceniu losów wojny i zdobyciu przewagi przez aliantów zachodnich. Argumentem na rzecz szybkiego podpisania układu było zaś uwolnienie setek tysięcy Polaków z sowieckiej niewoli.
80 lat temu został podpisany układ Sikorski-Majski
Michał Szukała (PAP)
Wszelkie materiały (w szczególności depesze agencyjne, zdjęcia, grafiki, filmy) zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
