Uroczyste odsłonięcie tablicy na budynku Starostwa Powiatowego w Olkuszu. Fot. arch. UMiG Olkusz
Przez trzy dni olkuszanie brali udział w wydarzeniach zorganizowanych z okazji 75. rocznicy zagłady olkuskich Żydów. W uroczystościach wzięli udział potomkowie nielicznych ocalałych Żydów z Olkusza, których rodziny zostały zamordowane podczas II wojny światowej.
„Upamiętnienie tragedii, podczas której zginęła niemal połowa mieszkańców naszego miasta, to nasz moralny obowiązek. W tym roku zdecydowaliśmy się na cykl wydarzeń, obejmujących nie tylko symboliczne upamiętnienie ofiar, ale przede wszystkim kładących nacisk na edukację i przekazanie wiedzy na temat żydowskiej części przedwojennego społeczeństwa w Olkuszu” – powiedziała Roman Piaśnik, burmistrz Olkusza.
Wystawa i koncert
Uroczystości rozpoczęły się w niedzielę 11 czerwca od otwarcia plenerowej wystawy „Olkuscy Żydzi” prezentowanej na rynku oraz koncertu muzyki klezmerskiej. Licznie zebranych powitał Roman Piaśnik, burmistrz Miasta i Gminy Olkusz, a zarazem główny organizator uroczystości.
Wystawa „Olkuscy Żydzi”, przygotowana przez Urząd Miasta i Gminy w Olkuszu we współpracy z Miejskim Ośrodkiem Kultury w Olkuszu prezentuje historię olkuskiej diaspory żydowskiej. Zostało na niej zaprezentowanych przeszło 180 archiwalnych fotografii pochodzących głównie ze zbiorów olkuskiego Muzeum Regionalnego PTTK, a także Narodowego Archiwum Cyfrowego oraz zbiorów prywatnych. Na jednej z tablic zamieszczono listę prawie 2300 nazwisk żydowskich mieszkańców Olkusza zamordowanych w niemieckich obozach zagłady, jakie udało się ustalić. Lista obejmuje około połowę wszystkich ofiar. Scenariusz i teksty wystawy opracowali Ireneusz Cieślik i Jacek Sypień, a konsultacji historycznej dokonał Krzysztof Kocjan. Wystawę można oglądać do końca lipca.
Po otwarciu wystawy z plenerowej sceny popłynęły tradycyjne melodie żydowskie z piosenkami śpiewanymi w galicyjskiej odmianie języka jidysz. Tę kulturalną ucztę zapewnili muzycy grupy Magda Brudzińska Klezmer Trio w składzie: Magda Brudzińska (śpiew, altówka), Marcin Wiercioch (akordeon) i Piotr Południak (kontrabas). Uczestnicy niedzielnych wydarzeń otrzymali także bezpłatne broszury „Olkuscy Żydzi”, przybliżające historię olkuskiej diaspory żydowskiej.
„Jesteśmy niezmiernie wzruszeni i zaszczyceni tym, że miasto zorganizowało oficjalne obchody rocznicy. Dla nas i naszych rodzin, rozsianych po całym świecie, to bardzo wiele znaczy. Wkładamy dużo wysiłku w to, aby poznać korzenie i możemy liczyć na pomoc ze strony miasta” – mówili Applestein i Ruth Melcer, potomkowie olkuskich Żydów.
Warsztaty edukacyjne dla młodzieży
W poniedziałek 12 czerwca prawie 180 uczniów olkuskich szkół wzięło udział w warsztatach edukacyjnych zatytułowanych „Żyli wśród nas” zorganizowanych przez Urząd Miasta i Gminy w Olkuszu we współpracy z Miejskim Ośrodkiem Kultury w Olkuszu i olkuskim oddziałem PTTK. Uczestnicy warsztatów mieli okazję zobaczyć przejmujący film „Kandel's Hora - Pamięci olkuskich Żydów” zrealizowany w 2008 roku na zlecenie Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Olkuszu. Potem wyruszyli z przewodnikiem na krótki spacer po olkuskiej starówce w celu odwiedzenia miejsc związanych z historią olkuskiej diaspory żydowskiej oraz obejrzenia czasowej wystawy olkuskich judaików w Muzeum Regionalnym PTTK. Wystawę judaików można oglądać do połowy lipca. Mimo niesprzyjającej pogody kilka osób wzięło udział w bezpłatnej, popołudniowej wycieczce „Śladami olkuskich Żydów”, jaką zorganizował Punkt Informacji Turystycznej MSiT w Olkuszu.
Apel pomordowanych
Tego samego dnia wieczorem na olkuskim rynku odbył się „Apel pomordowanych”. Pierwszy raz w historii Olkusza publicznie odczytano 2300 imion i nazwisk olkuszan pochodzenia żydowskiego, którzy zostali zamordowani podczas II wojny światowej. Apel rozpoczęła modlitwa El Male Rachamim zaśpiewana przez Aviego Applesteina.
Odsłonięcie tablicy
W środę 13 czerwca odbyło się uroczyste odsłonięcie tablicy na budynku Starostwa Powiatowego w Olkuszu upamiętniającej zagładę olkuskich Żydów. W tym budynku w czerwcu 1942 roku ponad 3000 olkuskich Żydów spędziło ostatnie dni w swoim mieście. Z niego wyruszyli na marsz ulicami miasta, którego finałem były komory gazowe obozu Auschwitz – Birkenau. Tablica z tekstami w języku polskim, hebrajskim, angielskim i niemieckim została ufundowana przez radnych V kadencji Rady Powiatu, władze Olkusza i Olgerda Dziechciarza.
Sesja naukowa
W MOK Centrum Kultury przy ulicy Szpitalnej rozpoczęła się sesja naukowa poświęcona historii olkuskich Żydów, nad którą patronat naukowy objął Instytut Judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Wykłady wygłosili pracownicy Instytutu - dr hab. Stefan Gąsiorowski prof. PAN i dr Hanna Kozińska-Witt, a także olkuscy historycy: dr hab. Dariusz Rozmus, mgr Ireneusz Cieślik i mgr Krzysztof Kocjan. Podczas sesji odbyła się promocja dwóch wydawnictw: „Zagłada olkuskich Żydów” Krzysztofa Kocjana (Wyd. Fundacja Kultury „Afront”) i „W tajgach Sybiru” Mosze Bergera (Wyd. Austeria). Druga z publikacji ukazała się dzięki zaangażowaniu prof. Michała Ostrowskiego. Podczas seminarium zostały odczytane trzy listy skierowane do organizatorów i uczestników obchodów: z kancelarii Prezydenta RP Andrzeja Dudy, ambasador Izraela Anny Azari oraz potomków olkuskich Żydów.
Marsz Pamięci
O godzinie 18.00 spod tablicy pamiątkowej na budynku Starostwa wyruszył po raz dwunasty Marsz Pamięci. Poprowadził go Ireneusz Cieślik, który od 2006 roku, zawsze 13 czerwca, kiedy z Olkusza wyjechał największy transport Żydów do obozu Auschwitz – Birkenau, idzie ostatnią drogą olkuskich Żydów, aby oddać im hołd. Symboliczny wymiar miało uczestnictwo w Marszu młodzieży polskiej i niemieckiej, która przebywa w naszym mieście z wizytą w I LO. – „Przez ponad 60 lat prawie wcale nie mówiło się w Olkuszu o zamordowaniu przez hitlerowców niemal połowy ówczesnych mieszkańców miasta tylko dlatego, że urodzili się oni Żydami. Sporadyczne, pojedyncze głosy rzadko przerywały to trudne do pojęcia milczenie olkuszan wokół tragedii tysięcy swoich sąsiadów. W efekcie znaczna część obecnych mieszkańców miasta nawet nie jest świadoma ani tej tragedii, ani połowy historii miasta. Od kilkunastu lat, dzięki wysiłkom wielu ludzi, ta sytuacja systematycznie się poprawia. Dzięki tegorocznemu zaangażowaniu władz miasta w koordynację inicjatyw różnych osób, środowisk i instytucji, dziś po trzydniowych obchodach upamiętniających ofiary tragedii sprzed 75 lat, można powiedzieć – i cieszyć się – że dawni mieszkańcy Olkusza wrócili do serc i pamięci dzisiejszych olkuszan” – powiedział Ireneusz Cieślik, społecznie zaangażowany w działania upamiętniające losy żydowskiej diaspory.
Przed uroczystościami na ścianie budynku Muzeum Pożarnictwa Ziemi Olkuskiej zawieszono dwie tablice informacyjne opisujące dzieje Żydów olkuskich oraz historię synagogi, która wznosiła się w pobliżu. Nowe tablice opracowane i wykonane przez olkuski magistrat zastąpiły stare, które zostały zawieszone w lipcu 2006 roku.
Organizatorem 75. rocznicy zagłady olkuskich Żydów był burmistrz Miasta i Gminy Olkusz Roman Piaśnik, a współorganizatorami: Starosta Powiatu Olkuskiego, Miejski Ośrodek Kultury w Olkuszu, Społeczny Komitet Organizacyjny w skład którego wchodzą: Ireneusz Cieślik, Olgerd Dziechciarz, Krzysztof Kocjan, Michał Ostrowski i Dariusz Rozmus, PTTK Oddział Olkusz, Klub Historyczny im. Armii Krajowej w Olkuszu, I Liceum Ogólnokształcące w Olkuszu, IV Liceum Ogólnokształcące w Olkuszu. Patronat naukowy nad uroczystościami objął Instytut Judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, a patronat honorowy Instytut Pamięci Narodowej oddział w Krakowie. Patronat medialny: Przegląd Olkuski i portal Olkuscy Żydzi – Ludzie, imiona i pamięć (olkuscyzydzi.pl).
Źródło: Biuro Promocji i Informacji Publicznej UMiG Olkusz
