Zakończyły się prace konserwatorskie, zabezpieczające dekoracje malarskie oraz elementy kamienne sklepienia w zabytkowej Bazylice Katedralnej w Sandomierzu (Świętokrzyskie). Renowacja objęła też 12 witraży. Wnętrze zostało odnowione dzięki wykorzystaniu funduszy Unii Europejskiej.
Realizację przedsięwzięcia, która trwała od lipca 2018 r., podsumowano w środę podczas konferencji prasowej.
Jak przypomniał diecezjalny konserwator zabytków ks. Andrzej Rusak, sandomierska katedra jest jednym z najstarszych kościołów w Polsce, którego dzieje nie zostały jeszcze do końca odkryte. "Jest jeszcze dużo wątków archeologicznych i pytań, chodzi m. in o pierwszą i drugą fundację kościoła" – wskazał.
Podkreślił, że podczas obecnych prac konserwatorskich bardzo ważne były precyzyjne badania, które towarzyszyły renowacji.
Konserwacji poddane zostały dekoracje malarskie autorstwa krakowskiego artysty Jana Bukowskiego wykonane pod koniec lat 30. XX wieku, zdobiące sklepienie i ściany naw bocznych kościoła. Odtworzono oryginalną kolorystykę jego malarstwa. Polichromia przedstawia m.in. symbole astralne i zwierzęce, tekst "Bogurodzicy" i herby dawnych województw. Równolegle renowacji poddano kamienne żebra, łuki i filary w nawach.
W ramach konserwacji oczyszczono, usunięto stare uzupełnienia i wzmocniono strukturalnie części kamieniarskie. Z kolei warstwę malarską oczyszczono i odnowiono. Uzupełnione ubytki – zgodnie z technologią oryginału – zarówno w malarstwie, jak i kamieniarstwie.
W marcu podjęto została decyzja o poszerzeniu prac o renowację 12 okien witrażowych, zaprojektowanych przez Bukowskiego, a zrealizowanych w 1938 r. w Krakowskim Zakładzie Witrażów S. G. Żeleński. Dokonano również konserwacji techniczno-estetycznej wewnętrznego otoczenia kościoła od strony zachodniej.
W trakcie prac odkryto m.in.: warstwy barokowe w otoczeniu wejścia do katedry oraz nawarstwienia kolorystyczne z różnych okresów historycznych w dolnych częściach cokołów filarów międzynawowych. Ponadto na płaszczyznach sklepień i na ścianach bocznych odkryto liczne relikty kolorystycznej warstwy gotyckiej. Warstwy malarskie z poprzednich okresów historycznych w nawie głównej i nawach bocznych (zachowane w niewielkim stopniu) pokryte są dziś polichromią Bukowskiego.
Wprowadzono również zmiany w wystroju katedry – zmieniono kolorystykę dolnej części cokołów filarów międzynawowych, przemalowaną w latach 70 XX w. Popielato-zielony odcień zastąpiono jasną, piaskowo-kamienną barwą. Nowa tonacja nawiązuje do kolorystyki górnych partii filarów.
Kierownik prac konserwatorskich, właściciel prowadzącej je firmy Roland Róg podkreślił, że zakończenie prac w terminie nie było łatwe, bo w trakcie realizacji projektu dochodziły dodatkowe zadania.
Wśród wyzwań, z jakimi musiał sobie poradzić zespół prowadzący prace, były m. in. wysolenia powstające w skutek gromadzenia się wody w strukturach muru i tynków (wynikało to m.in. z wcześniejszej nieszczelności dachu kościoła) - trzeba było zbadać wilgotności sklepień. Znaleziono także pękniecie konstrukcyjne w narożniku jednej z naw (powstałe prawdopodobnie po uderzeniu pioruna).
Jak ocenił Róg, obecny wystrój kościoła zmieniła się głównie ze względu na renowację filarów międzynawowych. "Przed konserwacją były one w kolorze szaro-zielonym, co razem ze spatynowaną, zakurzoną warstwą malarską na sklepieniu powodowało, że wnętrze katedry było ciemne. Katedra pojaśniała - filarom przywróciliśmy neutralny kolor, korespondujący z występującą wyżej kamieniarką gotycką. Katedra zyskała swoja pierwotną, gotycką strzelistość" – podkreślił konserwator.
Proboszcz parafii katedralnej ks. Zygmunt Gil poinformował, że w kościele trwają ostanie prace porządkowe po zabiegach konserwatorskich, które będą zakończone tuż przed Bożym Narodzeniem. Duchowny podziękował wszystkim osobom zaangażowanym w realizację projektu.
Ksiądz zaznaczył, że planowane są kolejne prace renowacyjne w katedrze. Chodzi m. in. o odnowienie zabytków drewnianych jej wnętrza i konserwację obrazów Karola de Prevot. Przygotowany jest projekt dotyczący renowacji posadzki kościoła. Niezbędny jest także remont i konserwacja XVII-wiecznych organów. "Kolejność prac będzie zależała od możliwości pozyskania środków" – dodał ks. Gil.
W ramach obecnego projektu zrealizowane zostały także działania promocyjne wokół kościoła, odwiedzanego rocznie przez ok. 80 tys. turystów. Powstały m.in. ulotki informujące o renowacji, film i spoty wyemitowane w telewizji regionalnej oraz wirtualny spacer po katedrze. W celu popularyzacji wiedzy o katedrze i jej wartości historycznej, kulturowej i religijnej, zorganizowano dwie ogólnopolskie konferencje naukowe. Wykonano też makietę katedry dla osób z dysfunkcją wzroku.
Projekt "Konserwacja wnętrz perły wczesnogotyckiej architektury sakralnej – Bazyliki Katedralnej w Sandomierzu - etap II" o wartości ok. 7,7 mln zł, zrealizowano w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (ok. 85 proc. kosztów przedsięwzięcia to środki UE), w ramach działania zarządzanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wkład własny parafii katedralnej pochodzi ze składek księży Diecezji Sandomierskiej.
W czasie renowacji świątyni była ona cały czas udostępniana na potrzeby kultu religijnego i dla turystów.
W latach 2008-2011 m. in. dzięki środkom Norweskiego Mechanizmu Finansowego, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, lokalnych samorządów i sandomierskiej Kurii Diecezjalnej, odnowiono wschodnią część katedry. To np.: unikatowe malowidła bizantyjsko-ruskie w prezbiterium, późnobarokowe i rokokowe ołtarze, kaplica Matki Boskiej Ostrobramskiej, kaplica Najświętszego Sakramentu, zakrystie. Zmodernizowano także instalację elektryczną, system nagłośnienia i zabezpieczenia obiektu.
Gotycka katedra w Sandomierzu – reprezentacyjny kościół diecezji sandomierskiej, zaliczany do najcenniejszych zabytków miasta i województwa świętokrzyskiego – została wzniesiona w miejscu kolegiaty romańskiej, zniszczonej podczas najazdów Tatarów w XIII w. i Litwinów w 1349 r. Kościół jest jednym z najstarszych obiektów architektury sakralnej w Polsce – powstały z fundacji króla Kazimierza Wielkiego korpus nawowy datuje się na 1361 r. Wzniesiono wówczas trzy nawy, dobudowane do wczesnogotyckiej bryły dzisiejszego prezbiterium. (PAP)
Autor: Katarzyna Bańcer
ban/ wj/
