SzefKomendanta. Wystawa w Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. Rzecz o Kazimierzu Sosnkowskim. Fot. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku
W czasie wojny polsko-bolszewickiej dowodząc w polu nie przegrał żadnej bitwy - postać gen. Kazimierza Sosnkowskiego przypomina dr Grzegorz Kuba z Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku.
Kazimierz Sosnkowski urodził się 19 listopada 1885 roku w Warszawie, jako syn Józefa Bogdana z zawodu inżyniera chemika oraz Zofii z Drabińskich.
Od strony ojca pochodził z mazowieckiej szlachty wywodzącej się z Sosenkowa (później z Sosnkowa) leżącego w ziemi wyszogrodzkiej w powiecie płońskim. Od nazwy tej miejscowości Sosnkowscy przyjęli swoje nazwisko. Matka pochodziła ze szlacheckiego rodu, właścicieli folwarku Gintowice na Żmudzi. Zdaniem Kazimierza, po matce odziedziczył charakter i upór Żmudzina. Pod koniec XIX wieku Sosnkowscy mieszkali w Warszawie, przy ulicy Rymarskiej nieopodal placu Bankowego.
W 1895 roku zmarł ojciec Kazimierza i cały wysiłek wychowawczy spoczął na barkach matki. W 1896 roku Kazimierz rozpoczął naukę w V klasycznym gimnazjum w Warszawie, jednak ze względu na zaangażowanie w zakładanie konspiracyjnych kół samokształceniowych, jego matura była zagrożona mimo dobrych wyników w nauce.
W październiku 1903 roku rozpoczął naukę w ostatniej klasie XII gimnazjum klasycznego i maturę zdał bez problemu.
W 1904 roku wrócił do Warszawy i poczuł nastrój przedrewolucyjnej Warszawy. Zdał egzamin na wydział architektury Politechniki Warszawskiej.
Uczestniczył w wydarzeniach na placu Grzybowskim 13 listopada 1904. Jako student razem z 48 innymi żakami został aresztowany 14 grudnia 1904 roku podczas manifestacji na ulicy Marszałkowskiej. Zwolniono ich po dwóch dniach przesłuchań.
Na VIII Zjeździe PPS (zorganizowanym w lutym 1906 roku we Lwowie) zetknął się po raz pierwszy z Józefem Piłsudskim. Słuchał jego przemówienia i zdecydował się wstąpić do Organizacji Bojowej PPS. Sosnkowski powrócił po przybyciu do Krakowa odbył z Piłsudskim pierwszą rozmowę i od tego momentu rozpoczęła się ich stała współpraca. Niemal natychmiast zapisał się do szkoły bojowej prowadzonej przez Józefa Piłsudskiego (komendantem szkoły był Władysław Jaxa-Rożen).
Po zakończonym kursu w szkole już jako specjalista od działań zbrojnych otrzymał od Piłsudskiego rozkaz rozwinięcia okręgu warszawskiego Organizacji Bojowej jako zastępca komendanta okręgu.
Sprawowanie funkcji rozpoczął wczesną wiosną 1906 roku. Już po kilku miesiącach organizacja ta liczyła kilkaset członków. W czerwcu tego roku awansował na komendanta okręgu.
W 1908 roku w lwowskim mieszkaniu Sosnkowskiego, z inspiracji Józefa Piłsudskiego, utworzono Związek Walki Czynnej (ZWC). Powołali go działacze Organizacji Bojowej PPS, a celem było przygotowanie walki zbrojnej o wyzwolenie Polski.
ZWC zainicjował powołanie organizacji strzeleckich, na bazie których powstała I Brygada Legionów.
6 sierpnia 1914 roku z krakowskich Oleandrów wymaszerowała I Kompania Kadrowa. Pierwszym etapem były Krzeszowice, gdzie Sosnkowski wraz z Piłsudskim dotarli 6 sierpnia małym trzykołowym autem. 8 sierpnia dołączyli do oddziału.
Na czele liczącej 372 osób grupy wkroczyli do Kielc. Po odjeździe Piłsudskiego do Miechowa Sosnkowski objął dowództwo batalionu i dowodził inauguracyjnymi walkami z Rosjanami próbującymi wtargnąć do Kielc.
14 sierpnia dowództwo przejął Edward Rydz ps. „Śmigły” i po połączeniu z dwoma kolejnymi batalionami utworzył 1 Pułk Legionów.
W okresie Legionowym, podobnie jak we wcześniejszym, Sosnkowski był swoisty dopełnieniem Józefa Piłsudskiego, który powierzał mu swoje pomysły i kierował się jego radą. Sosnkowski był powiernikiem pomysłów Piłsudskiego, również tych politycznych, i człowiekiem do zadań specjalnych. W oczach podkomendnych Komendanta wyrósł na człowieka numer dwa wśród współpracowników.
9 października 1914 roku został mianowany podpułkownikiem piechoty, zaś od 22 do 26 grudnia 1914 roku dowodził oddziałami I Brygady w bitwie pod Łowczówkiem. W tym okresie wielokrotnie zastępował Józefa Piłsudskiego, gdy ten wyjeżdżał na tyły.
10 maja 1916 roku razem z Edwardem Śmigłym-Rydzem został awansowany na pułkownika.
Dla oficerów i żołnierzy I Brygady był bardziej dostępny niż Komendant. Szef, jak nazywali Sosnkowskiego, w czasie wolnym od służby, grywał z żołnierzami w piłkę i uczestniczył w biesiadach.
4 lipca 1916 roku zaczęła się najbardziej krwawa bitwa Legionów – pod Kostiuchnówką.
Józef Piłsudski i Kazimierz Sosnkowski znajdowali się na pierwszej linii walk. Piłsudski był na reducie obsadzonej przez V batalion kpt. Józefy Olszyny-Wilczyńskiego, a Sosnkowski na odcinku VI batalionu kpt. Mariana Kukiela organizując obronę, obserwując ruchy Rosjan oraz rozpoznając sytuację na polu bitwy.
Pod koniec lipca 1914 roku Józef Piłsudski złożył dymisję ze stanowiska dowódcy I Brygady, którą przyjęto 26 września. Dowództwo nad jednostką przyjął płk Kazimierz Sosnkowski, lecz po trzech dniach został wezwany do naczelnego dowództwa austro-węgierskiego i został usunięty z Legionów, gdyż podobnie jak Komendant stał twardo na gruncie polskich praw do niepodległości.
W Legionach wywołało to kryzys tzw. dymisyjny zażegnany dopiero Aktem 5 listopada.
Utworzono w Warszawie Tymczasową Radę Stanu i w niej Józef Piłsudski objął referat Komisji Wojskowej i Kazimierz Sosnkowski został tam jego zastępcą. „Szef” jak zwykle nazywali Sosnkowskiego podkomendni pracował również w Komendzie Naczelnej Polskiej Organizacji Wojskowej.
Po kryzysie przysięgowym w 1917 roku obaj zostali aresztowani i przewiezieni do Gdańska.
Kazimierz Sosnkowski po czterodniowym pobycie w Gdańsku został przewieziony do Spandau, a 6 sierpnia do nadreńskiej fortecy Wesel. 22 sierpnia przewieziony do więzienia wyższego sądu wojskowego w Magdeburgu. Po roku przebywania w pojedynczej celi został przeniesiony do pawilonu, gdzie przebywał Józef Piłsudski. Więzienną monotonię umilali sobie rozmowami, grą w szachy czy spacerami.
8 listopada 1918 roku obaj zostali zwolnieni i przewiezieni do Berlina i przewiezieni jednowagonowym pociągiem do Warszawy, do której dotarli 10 listopada.
16 listopada 1918 roku Kazimierz Sosnkowski został dowódcą Okręgu Generalnego Warszawskiego. 21 listopada awansował na generała podporucznika (według nomenklatury z 1922 roku – generała brygady). Jedną z pierwszych jego decyzji była mobilizacji i włączenie w struktury Wojska Polskiego członków POW.
3 marca 1919 roku został wyznaczony na wiceministra Spraw Wojskowych i na tym stanowisku przeprowadził unifikację rodzajów uzbrojenia oraz zakupy sprzętu i wyposażenia dla Wojska Polskiego.
Między 25 maja a 12 czerwca 1920 roku dowodził Armią Rezerwową, która odparła pierwszą ofensywę sowiecką w rejonie Smoleńska.
10 sierpnia 1920 roku objął stanowisko ministra Spraw Wojskowych i sprawował ją w kolejnych gabinetach. Również od tego dnia był członkiem Rady Obrony Państwa i jego zdolności organizacyjne odegrały dużą rolę w czasie konfliktu z Rosją sowiecką.
Dowodzenie Armią Rezerwową oraz zajmowanie wysokich i ważnych stanowisk, dopełnia rolę jaką miał w tym konflikcie Józef Piłsudski. Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz mógł podjąć nawet najbardziej ryzykowne posunięcia, mając w swoim najbliższym otoczeniu zaufanego człowieka i kierować go na kierunki, które wymagają fachowej interwencji. Ten proces trwał już od czasów Legionów, a nawet wcześniej.
W czasie wojny polsko-bolszewickiej Kazimierz Sosnkowski dowodząc w polu nie przegrał żadnej bitwy. Ukrócił dezercję, dbał o dostawy sprzętu dla wojska, tworzył regulaminy i instrukcje dla żołnierzy. Było to wszystko kluczowe w najbardziej przełomowym momencie wojny czyli na przełomie lipca i sierpnia 1920 roku.
Opracował: dr Grzegorz Kuba, Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku
Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku zorganizowało wystawę planszową pt. „Szef Komendanta. Rzecz o Kazimierzu Sosnkowskim". Patronat nad tą wystawą objęła Polska Agencja Prasowa.
