Rękopisy meldunków z pierwszych dni powstania warszawskiego, spisy członków Zgrupowania AK "Chrobry II" i rozkazy podpisane przez walczącego w formacji rtm. Witolda Pileckiego znalazły się w poświęconej oddziałowi książce Katarzyny Utrackiej i Izabeli Mrzygłód.
"Moja przygoda z +Chrobrym II+ rozpoczęła się kilkanaście lat temu, kiedy napisałam monografię poświęconą Zgrupowaniu. Kilka lat później wyszły też m.in. wspomnienia żołnierzy oddziału, które opracowałam. Obecnie wydane dwutomowe wydawnictwo źródłowe +Archiwum Zgrupowania Armii Krajowej <Chrobry II>+ to chyba pierwsza tego typu publikacja. Bo o ile prawie każdy z oddziałów powstańczych ma monografię, to właściwie żaden nie wydał swoich archiwaliów. To chyba jedna z pierwszych tego typu publikacji" - opowiadała PAP Utracka.
Wydawnictwo zawiera dokumenty Zgrupowania, archiwalia z okresu powstania, które zachowały się, ale są rozproszone w różnych archiwach, m.in. w IPN, Centralnym Archiwum Wojskowym, Archiwum Akt Nowych i zbiorach prywatnych. "Na potrzeby monografii, które wcześniej robiłam, wybrałam te archiwalia i wspólnie ze środowiskiem +Chrobrego II+ stwierdziliśmy, że warto by było opracować i wydać te dokumenty" - relacjonowała współautorka publikacji.
W książce znalazło się 530 dokumentów. To rozkazy, meldunki, spisy osobowe żołnierzy Zgrupowania. Są ułożone chronologicznie z uwzględnieniem organizacji oddziału, a więc od rozkazów dowództwa poprzez bataliony i kompanie do poziomu plutonu. "+Chrobry II+ był największym oddziałem powstańczym. Przez jego szeregi przeszło ponad 3,2 tys. żołnierzy. Teren zajęty przez Zgrupowanie, czyli Śródmieście Zachodnie, został utrzymany do końca powstania. Oddział skutecznie osłaniał centrum stolicy przed atakami wroga do zachodu, od strony ul. Towarowej. Stanowiska bojowe Chrobrego wchodziły w skład tzw. twardego frontu, utrzymanego do końca zrywu" - mówiła Utracka.
Jak zaznaczyła, ciekawostką jest, że oddział nie miał "konspiracyjnego rodowodu". "Powstał w pierwszych dniach zrywu z różnych grupek zgłaszających się powstańców, których godz. +W+ zastała w Śródmieściu i nie dotarli na miejsca zbiórek. Byli to żołnierze AK, ale też Narodowych Sił Zbrojnych, struktur organizacji Miecz i Pług, jak również Armii Ludowej i Polskiej Armii Ludowej. Było to więc szerokie spektrum. Do oddziału dołączyło też wielu ochotników - mieszkańców Śródmieścia i Woli" - wyjaśniła współautorka.
Oprócz informacji o oddziale i jego organizacji w publikacji znalazły się materiały opowiadające o walkach w Śródmieściu Północnym, ale także o życiu na zapleczu frontu. "Jest tam mnóstwo ciekawych informacji z życia codziennego, dotyczących sytuacji ludności cywilnej, organizowania się służb czy szpitali powstańczych. Daje to więc taki ogólny ogląd sytuacji w Śródmieściu podczas powstania" - zaakcentowała Utracka.
Zwróciła uwagę na fakt, że w ramach oddziału walczyła m.in. Kompania NSZ "Warszawianka" oraz rtm. Witold Pilecki. "Znamy dzieje jego pobytu w Auschwitz i tragiczne losy powojenne, a może nie wszyscy pamiętają, że był też powstańcem warszawskim. Walczył właśnie w +Chrobrym II+, gdzie dowodził 2. Kompanią i m.in. obsadzał słynną, najbardziej wysuniętą na północ placówkę przy ul. Towarowej - magazyny Hartwiga i utrzymał ją do końca powstania. Rozkazy podpisane jego ręką z końca września 1944 r. są także prezentowane w publikacji" - mówiła jej współautorka.
Większość prezentowanych w wydawnictwie dokumentów nie była wcześniej publikowana. Autorki opracowały je również merytorycznie. "Przy wszystkich pseudonimach starałyśmy się ustalić nazwisko, opatrzyłyśmy dokumenty przypisami wyjaśniającymi różne zagadnienia, odsyłającymi też do dalszej literatury" - opowiadała Utracka. Dokumentom towarzyszą zdjęcia powstańczych terenów działania Zgrupowania oraz plan działania formacji z zaznaczonymi ważniejszymi placówkami. Publikację uzupełnia aneks ze schematem organizacyjnym oddziału i indeks osobowy.
Wśród dokumentów znalazło się ponad 20 rękopisów meldunków z pierwszych dni powstania, obrazujących organizowanie się oddziału. "Pokazują też sytuację z tych pierwszych dni, kiedy w Śródmieściu Północnym zapanował chaos, jak powstańcy doskonale się zorganizowali i szybko obsadzili teren. Są także rozkazy dzienne Zgrupowania, gdzie możemy znaleźć mnóstwo informacji nie tylko o jego organizacji, ale też o zapleczu frontu. Zachował się komplet tych rozkazów od drugiego tygodnia do upadku powstania. Prezentujemy też oryginalne spisy powstańców z informacjami o ich odznaczeniach, awansach i ciekawymi opiniami o nich pisanymi przez dowódców" - relacjonowała Utracka.
Publikację wydało Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej we współpracy z Muzeum Powstania Warszawskiego. "Nie jest jednak przeznaczona do sprzedaży, można ją otrzymać w jednej z tych placówek, w miarę dostępnych egzemplarzy" - dodała współautorka zaznaczając, że nie jest wykluczony dodruk. (PAP)
akn/ gma/
