Rozgrywająca się w 1941 roku w Kownie powieść „Ciemność i partnerzy” Sigitasa Parulskisa dotyka jednej z najtrudniejszych kart historii Litwy - udziale litewskich bojówek w Holokauście. Książka właśnie ukazała się po polsku.
W swojej powieści Sigitas Parulskis przybliża jeden z najkrwawszych okresów w dziejach Litwy, gdy zamordowano 94 procent jej żydowskich mieszkańców. Powieść odnosi się do wydarzeń historycznych. Po zajęciu Kowna przez wojska niemieckie w czerwcu 1941 roku doszło tam do pogromów, inspirowanych przez Niemców, ale wykonywanych przez litewskie bojówki. Wcześniejsze doświadczenie okupacji sowieckiej, fala represji, jaka spadła na litewskich patriotów, spowodowała eskalację nastrojów antykomunistycznych i antysemickich. W ciągu kilku dni w ówczesnej stolicy Litwy zamordowanych zostało około 4 tys. z ok. 40 tys. żydowskich mieszkańców miasta. Był to największy z pogromów, które wydarzyły się w wielu litewskich miejscowościach i początek Holocaustu na Litwie, dokonanego w dużym stopniu rękami samych Litwinów.
Politycy Litewskiego Frontu Aktywistów, który stawiał sobie za cel odbudowę litewskiej państwowości w oparciu o nazistowskie Niemcy, wydali odezwę głoszącą m.in.: „Stare prawo schronienia nadane Żydom w czasach Witolda Wielkiego odwołuje się w całości i ostatecznie. W odbudowanej Litwie żaden Żyd nie będzie miał ani praw obywatelskich, ani możliwości przeżycia. Tak położymy mocny fundament szczęśliwej przyszłości naszego aryjskiego narodu”. W powieści Parulskisa bohaterowie słuchają jej w radio.
Bohater powieści, Vincentas, wrażliwy fotograf, zawiera pakt z oficerem SS. W zamian za życie swoje i swojej żydowskiej ukochanej dołącza do nazistowskiego szwadronu śmierci, aby fotografować masowe egzekucje Żydów. Niemiec stawia jeden warunek – fotograf ma odnaleźć piękno w tym, co fotografuje. Parulskis opisuje działania bojówek litewskich, które dokonywały eksterminacji Żydów, towarzyszące mordom rabunki i gwałty.
Powieść książka "Ciemność i partnerzy" Sigitasa Parulskisa ukazała się na Litwie w 2012 r. i wywołała falę krytycznych komentarzy, głównie w sieciach społecznościowych, ale też burzliwe dyskusje w mediach. "To wskazuje, jak bardzo aktualny jest problem pamięci historycznej nierozerwalnie związany z autoidentyfikacją” - pisało pismo "Literatura ir Menas" (Literatura i Sztuka). W ocenie tego pisma, powieść "Ciemność i partnerzy" było najważniejszym wydarzeniem literackim 2013 r.
"Każda twórczość Sigitasa Parulskisa staje się ważnym wydarzeniem w litewskiej literaturze. A ta nowa powieść +Ciemność i partnerzy+ doczekała się szczególnie dużego rozgłosu. To absolutnie nie dziwi – książka porusza temat, który dotychczas był omijany w literaturze Litwy, temat mordowania Żydów podczas II wojny światowej" - pisał w lutym 2013 r. Audrius Ożalas, zastępca redaktora naczelnego jednego z największych portali 15min.lt. Autor tej recenzji przypomina, że za tę powieść na początku 2013 r. Parulskis został uhonorowany dorocznym tytułem Człowieka Tolerancji. W recenzji odnotowuje się, że "Parulskis odbierając nagrodę (to wyróżnienie) powiedział, że pisząc powieść myślał przede wszystkim o Litwinach, którzy uczestniczyli w Holokauście". Zdaniem Parulskisa, "dotychczas wśród Litwinów było popularne stanowisko zrzucania z siebie odpowiedzialności, udawanie, że tego (udziału w Holokauście) nie było (...) Chciałem powiedzieć, że wszyscy ci ludzie, jakimi by nie byli, byli Litwinami” - mówił Parulskis.
Viktoria Zapalskyte na portalu Bernardinai.lt w czerwcu 2013 r. pisała: "Dyskusje w internecie, krytyka, sprzeczne opinie na temat najnowszej książki Sigitasa Parulskisa +Ciemność i partnerzy+ zachęciły mnie do przeczytania powieści i wyrobienia swej opinii. Przyznaję, czytałam książkę z pewnym negatywnym uprzedzeniem, gdyż teksty Parulskisa, choć wnikliwe, krytyczne i interesujące, pełne są przesadnego wulgaryzmu. (...) Po przeczytaniu powieści nie pozostało wątpliwości, za co autor został uznany za Człowieka Tolerancji 2012 roku. Ten tytuł jest przyznawany za działania, słowa i czyny skierowane przeciwko ksenofobii, antysemityzmowi, za prześladowanie osób innej narodowości, czy inaczej myślących. A w tej książce właśnie jest analizowany bardzo ważny, aktualny i często przemilczany temat: Holokaust Żydów na Litwie. Waśnie celem tej książki Sigitasa Parulskisa jest kształcenie litewskiej narodowej świadomości. Powieść zachęca do bycia bardziej tolerancyjnym i życzliwym dla ofiar tamtych czasów".
W ciągu ostatnich lat na Litwie coraz częściej mówi się o Holokauście i udziale w nim Litwinów. Litwini zaczynają oswajać tę bolesną kartę historii. "Holokaust to straszna blizna na twarzy ludzkości, na twarzy Litwy. To rana, która się nigdy nie zagoi” - powiedział minister spraw zagranicznych Litwy Linas Linkeviczius podczas tegorocznych obchodów wyzwolenia Auschwitz zorganizowanych w ministerstwie spraw zagranicznych z udziałem ocalałych z Holokaustu, przedstawicieli wspólnoty żydowskiej na Litwie, litewskich posłów oraz ambasadorów rezydujących w tym kraju. Premier Saulius Skvernelis w ramach obchodów Dania Pamięci Holokaustu w tym roku powiedział: "Nie możemy zapomnieć o tym, co się wydarzyło, i nie możemy wybaczyć, ale bardzo ważne jest, by to się więcej nigdy nie powtórzyło".
Książka "Ciemność i partnerzy" ukazała się nakładem wydawnictwa Czarne. (PAP)
autor: Agata Szwedowicz, Aleksandra Akińczo
aszw/ aki/ dki/
