W swojej książce "Ostatni salon PRL. Rzecz o Franciszku Xawerym hrabim Pusłowskim" prof. Andrzej Chwalba opowiada o barwnej i ekscentrycznej postaci krakowskich elit - dyplomacie, tłumaczu, poecie, kolekcjonerze dzieł sztuki oraz o prowadzonym przez niego przed- i powojennym salonie w Krakowie.
Pomysł na książkę pojawił się w trakcie badań prof. Chwalby nad dziejami krakowskiego pałacu rodu Pusłowskich. Wówczas to autor miał okazję przyjrzeć się postaci Franciszka Xawerego, ostatniego właściciela pałacu, i kolekcji sztuki rodu Pusłowskich.
Pusłowski był osobowością nietuzinkową i oryginalną, a dla kultury polskiej - zasłużoną. Ciekawił, a nawet fascynował ludzi różnych generacji i środowisk społecznych. Spragnieni kontaktu z nim byli wiekowi arystokraci, artyści tacy jak Andrzej Wajda, Wisława Szymborska, Tadeusz Kantor; sportowcy-olimpijczycy, m.in. Andrzej Badeński, Andrzej Bachleda; studenci, a nawet żołnierze-spadochroniarze, zwani popularnie "czerwonymi beretami".
"Przedstawiciele warstw posiadających, w tym +dobrze urodzeni+, nie mogli się po nowej władzy spodziewać niczego dobrego. (…) Dlatego niektórzy spośród +pomieszczyków+ i +krwiopijców+ - jak ich nazywali sowieccy żołnierze - zdecydowali się na emigrację z kraju tuż przed wkroczeniem Armii Czerwonej lub tuż po nim. Pusłowski nie brał pod uwagę takiej możliwości" – opisuje prof. Chwalba.
W książce zaprezentowano tylko kilka wątków z życiorysu Franciszka Xawerego. Pierwszy obejmuje losy hrabiego podczas I wojny światowej. Drugi dotyczy jego służby w charakterze dyplomaty i wojskowego. Przez pewien czas hrabia Pusłowski był blisko prezydenta Rady Ministrów (premiera) Ignacego Jana Paderewskiego oraz prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego.
"Od razu byłem pod jego urokiem. Postanowił nie grać, dopóki rządzi Polską, mnie powiedział, że gdy z kim pracuje, ma w nim pełne zaufanie. Gentelman i szlachetny człowiek, pomyślałem" – tak Pusłowski pisał o pierwszym spotkaniu z Paderewskim.
Trzeci obszar zainteresowań osobą Pusłowskiego związany jest z jego salonem, który prowadził w okresie międzywojennym i — co istotniejsze - także po zakończeniu II wojny światowej.
"Przez salon rozumiemy zarówno stale zebrania towarzyskie organizowane regularnie i w konkretnym miejscu, jak i pomieszczenie reprezentacyjne (bawialnia). Miejski salon jako zebranie towarzyskie stał się jedną z najważniejszych instytucji Europy przynajmniej od końca XVII w. W nim koncentrowało się życie towarzyskie, polityczne, artystyczne, literackie. Stanowił wygodną przestrzeń do zabawy, rozrywki i wymiany informacji. To w salonie prowadzono rozmowy dotyczące spraw biznesowych i przyszłych kontraktów matrymonialnych" – tłumaczy autor.
Przed II wojną światową krakowska siedziba Franciszka Xawerego była jednym z najważniejszych adresów polskiej dyplomacji. Goszczono tam m.in. królów Rumunii Ferdynanda l i Karola ll, prezydenta USA Herberta Hoovera, marszałka Francji i Polski Ferdynanda Focha, następcę tronu Hiszpanii Alfonsa de Bourbon, licznych ministrów spraw zagranicznych, ambasadorów i posłów akredytowanych w Polsce oraz europejskich intelektualistów.
Salon Pusłowskiego był najprawdopodobniej ostatnim - takim jak przed wojną - salonem arystokratycznym w PRL. Pusłowski prowadził go tak, jakby nic się nie stało, na przekór powojennym okolicznościom i na złość komunistycznej władzy. W efekcie losy salonu Pusłowskiego są też opowieścią o PRL i warstwie arystokratycznej kiedyś uchodzącej za czołową, a po zakończeniu II wojny światowej zdegradowanej, pozbawionej majątku, represjonowanej.
"Przedstawiciele warstw posiadających, w tym +dobrze urodzeni+, nie mogli się po nowej władzy spodziewać niczego dobrego. […] Dlatego niektórzy spośród +pomieszczyków+ i +krwiopijców+ - jak ich nazywali sowieccy żołnierze - zdecydowali się na emigrację z kraju tuż przed wkroczeniem Armii Czerwonej lub tuż po nim. Pusłowski nie brał pod uwagę takiej możliwości" – opisuje prof. Chwalba.
Andrzej Chwalba jest profesorem historii na Uniwersytecie Jagiellońskim, wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Historycznego. Autor syntez i licznych monografii, m.in. "Polacy w służbie Moskali", "Historia powszechna. Wiek XIX", "Historia powszechna. 1989-2011", "III Rzeczpospolita. Raport specjalny", "Okupacyjny Kraków w latach 1939-1945" oraz "Samobójstwo Europy. Wielka Wojna 1914-1918".
Książka ukazała się nakładem Wydawnictwa Naukowego PWN. (PAP)
tpo/
