Uroczystości upamiętniające 74. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego przed pomnikiem Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej w Warszawie. Fot. PAP/R. Guz
Powstanie Warszawskie nie było aktem rozpaczy, czy brawurowym dziełem straceńców; było czytelnym świadectwem, że niepodległa Polska żyje - podkreślił wicemarszałek Sejmu Ryszard Terlecki przed pomnikiem Polskiego Państwa Podziemnego i AK podczas uroczystości z okazji 74. rocznicy wybuchu Powstania.
W uroczystości udział wzięli m.in. przedstawiciele organizacji powstańczych, w tym prezes Zarządu Głównego Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej prof. Leszek Żukowski, a także szefowa Kancelarii Prezydenta Halina Szymańska, wicemarszałkowie Sejmu Ryszard Terlecki, Beata Mazurek oraz Małgorzata Kidawa-Błońska, szef gabinetu politycznego premiera Marek Suski, prezydent Warszawy Hanna Gronkiewicz-Waltz, parlamentarzyści, kandydaci na prezydenta stolicy Patryk Jaki oraz Rafał Trzaskowski i mieszkańcy stolicy.
Ryszard Terlecki zauważył w swoim wystąpieniu, że każdego roku w tym miejscu przypominana jest "odwaga i ofiarność żołnierzy powstania oraz męczeństwo setek tysięcy ludności cywilnej". "Naszą wspólną tutaj obecnością zaświadczamy, że dzięki heroicznej odwadze powstańców i ich niezłomnej wierze w Polskę, nasz państwo odzyskało niepodległość" - mówił wicemarszałek. Jak dodał, powstanie nie było "aktem rozpaczy, czy brawurowym dziełem straceńców - jak chcą niektórzy". "Było czytelnym świadectwem, że niepodległa Polska żyje" - podkreślił.
"W godzinie +W+, 1 sierpnia 1944 r., Warszawa stanęła do nierównej walki. Ten najbardziej heroiczny czyn całej Polski Walczącej pokazał, co znaczy determinacja i odwaga, co znaczy wola zwycięstwa, co znaczy pragnienie niepodległości i wolności. Powstanie zapisało się w historii, jako świadectwo najgłębszego patriotyzmu, jako niezniszczalna legenda pokolenia wychowanego w II Rzeczypospolitej" - podkreślił Terlecki.
Dodał, że historia "bohaterskich i krwawych 63. dni na zawsze wpisała się w dzieje naszego narodu, a pamięć o tym wydarzeniu jest ważnym składnikiem naszej tożsamości". Wicemarszałek Sejmu tłumaczył, że uczestnicy powstańczych walk "pozostaną na zawsze wzorem patriotyzmu, żołnierskiego honoru i cnót obywatelskich". "Jesteśmy i pozostaniemy waszymi dłużnikami" - podkreślił.
Prof. Leszek Żukowski w swoim wystąpieniu nawiązał do sformułowanego wcześniej przez prezydenta Andrzeja Dudę pytania po co było powstanie. Żukowski uznał, że można odpowiedzieć na to pytanie na kilka sposobów - literaturowy: "dla odzyskania wolności"; polityczny: "aby wolne miasto oddać Rosjanom"; militarny: istniało prawdopodobieństwo, że przemieszczająca się wówczas po terenach Polski Armia Czerwona dotrze wkrótce do Warszawy, a także dyplomatyczny: "chcieliśmy przekazać wolne miasto".
Przypomniał też, że ówczesny premier na uchodźstwie Stanisław Mikołajczyk w rozmowie z Józefem Stalinem traktował powstanie w Warszawie jako atut; zwrócił uwagę, że do zrywów na okupowanych terenach wzywał wówczas utworzony z inspiracji ZSRR Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego.
Prezes Światowego Związku Żołnierzy AK zastanawiał się też, czy powstanie można było wygrać. "Pozytywna odpowiedź wymagałaby spełnienia czterech warunków: pierwszy - powstanie trwałoby dłużej niż trzy dni; drugi - mielibyśmy wystarczającą ilość broni i amunicji; trzeci - od pierwszego dnia uzyskalibyśmy wsparcie z Zachodu w postaci zrzutów, ale również doświadczonych komandosów, m.in. z radiostacjami. I czwarty warunek - Armia Czerwona przekroczyłaby granicę" - wskazywał prof. Żukowski.
Postawił też trzecie pytanie - "czy było warto". Jak mówił, powstańcowi nie wolno odpowiadać na takie pytanie. Wspominał, że ocaleli uczestnicy powstania gorycz porażki przeżywali w obozach jenieckich i koncentracyjnych; nie wiedzieli też, że Adolf Hitler wyda rozkaz zrównania stolicy z ziemią; nie zdawali sobie również sprawy jak małą ilością broni i amunicji dysponowali.
Na koniec swego przemówienia prof. Żukowski zwrócił się do Polaków: "drodzy Polacy, odpowiedzcie sobie sami, czy było warto". "Czy mając w pamięci doświadczenia czterech rozbiorów Polski i lat w niewoli lub pod okupacją, aresztowań, mordowania i zsyłek do obozów koncentracyjnych lub na +nieludzką ziemię+ mogły być jakimś argumentem? Czy przyszłe pokolenia pamiętałyby jeszcze, że o wolność trzeba walczyć?" - pytał Żukowski.
Prezydent Gronkiewicz-Waltz przypomniała, że Warszawa za swój bohaterski opór została odznaczona krzyżem Virtutti Militari. Podkreśliła, że blisko miesięczna obrona Warszawy z 1939 r. nie miała precedensu, za co spotkały mieszkańców miasta ogromne represje ze strony niemieckiego okupanta. "Nie zastraszyło to jednak stolicy, rozwijano życie konspiracyjne, a symbol nieśmiertelnego ducha stolicy to była malowana na murach kotwica Polski Walczącej" - mówiła.
Podczas swojego wystąpienia Gronkiewicz-Waltz zwróciła uwagę na rolę samorządowców i pracowników warszawskiego magistratu podczas II wojny światowej, w tym komisarycznego burmistrza Warszawy Juliana Kulskiego (od października 1939 r. do 5 sierpnia 1944 r.) oraz prezydenta stolicy w czasie powstania warszawskiego Marcelego Porowskiego.
"Julian Kulski starał się, żeby magistrat stanowił oparcie zarówno dla mieszkańców jak i ruchu oporu" - zauważyła prezydent. W tym kontekście wskazała, że pracownicy magistratu zajmowali się m.in. wydawaniem fałszywych dokumentów dla mieszkańców stolicy oraz pomagali w zdobywaniu jedzenia. "Trudno uwierzyć, że w takich warunkach magistrat - te 30 tysięcy ludzi - musiał pracować i dlatego jesteśmy im winni pamięć i szacunek" - podkreśliła prezydent Warszawy.
Podczas uroczystości przed pomnikiem zaciągnięto warty honorowe, a hołd uczestnikom powstania oddały liczne poczty sztandarowe. Wieńce przed pomnikiem złożyli m.in. przedstawiciele władz państwowych i samorządowych oraz organizacji kombatanckich. Znaleźli się wśród nich przedstawiciele prezydenta, Sejmu i Senatu, premiera, ministerstw oraz klubów poselskich.
Polskie Państwo Podziemne działające w latach 1939-45 na terenach okupowanych przez Niemców i Sowietów, było fenomenem w czasie II wojny światowej. Państwo Podziemne wypełniało wszystkie funkcje: władczą, organizatorską, wojskową i opiekuńczą. Polskie Państwo Podziemne kierowane było z wolnych krajów sojuszniczych przez w pełni legalne władze naczelne RP: prezydenta, rząd i Naczelnego Wodza oraz ich krajowe przedstawicielstwa. (PAP)
autor: Rafał Białkowski, Mateusz Roszak, Marta Rawicz, Anna Tustanowska
rbk/ mro/ mkr/ amt/ par/
