Józef Piłsudski, członek Centralnego Komitetu Robotniczego Polskiej Partii Socjalistycznej - fotografia portretowa. /NAC
28 stycznia 1905 r. Polska Partia Socjalistyczna wydała odezwę wzywającą do strajku powszechnego. Tego samego dnia ogłoszono również protest szkolny. Dzień wcześniej wybuchły strajki w Warszawie i Łodzi. Protest objął większość ośrodków przemysłowych Królestwa Polskiego. Był to początek rewolucji 1905 r. na ziemiach polskich.
Sytuacja w Europie na przełomie XIX i XX w. bardzo się skomplikowała politycznie i społecznie. Narastały w tym czasie dwa procesy, pierwszy – umacnianie się militaryzmu w związku z szybkim rozwojem nowych technologii wojennych i drugi – wzrost świadomości wielkoprzemysłowej klasy robotniczej, która zrozumiała swoje miejsce w podziale pracy i dążyła do urzeczywistnienia upowszechnianych coraz szerzej idei sprawiedliwości społecznej.
"Wielu historyków, analizujących procesy tego okresu, zwraca uwagę na zjawiska występujące na ziemiach polskich, a szczególnie pod zaborem rosyjskim: aktywność Polskiej Partii Socjalistycznej, która od momentu powstania w 1892 r. znacząco rozszerzyła swoje pole działania, szczególnie w miastach. Recesja lat 1900-1903 wywołała falę niepokojów i strajków, co objawiło się coraz powszechniejszym domaganiem się przez robotników podwyżek płac i skrócenia dnia pracy, zaostrzyły się sprzeczności pomiędzy państwami zaborczymi Rosja, Austrią i Prusami, które znalazły się w przeciwstawnych blokach militarnych. Do tego w Rosji zaczął szybko rozwijać się ruch robotniczy, co tworzyło realne przesłanki rewolucji" - tłumaczył w rozmowie z PAP dr Andrzej Ziemski, przewodniczący Komisji Historycznej PPS. "Głównie te cztery przesłanki stanowiły o wzroście aktywności robotniczej na ziemiach polskich i wzroście popularności PPS, do której przystępowali licznie młodzi robotnicy, studenci i młodzież szkolna" – dodał.
Lewica wczoraj i dziś - miejsce PPS w polskiej tradycji niepodległościowej
W lutym 1904 r. wybuchła wojna rosyjsko-japońska, w której Rosja zaczęła ponosić straty. To rozbudziło, szczególnie na ziemiach polskich, nadzieję na niepodległość. Już wiosną 1904 r. Polska Partia Socjalistyczna, na wniosek Józefa Piłsudskiego i jego otoczenia, przystąpiła do formowania grup bojowych ochraniających manifestacje. Podczas narad partyjnych Piłsudski wzywał do "przełamania martwoty", w jakiej znajduje się społeczeństwo polskie pod rządami carskimi.
"Napięcia w Królestwie Polskim zaczęły nasilać się już pod koniec 1904 r. Największa demonstracja robotnicza zorganizowana przez PPS w Warszawie miała miejsce 13 listopada 1904 r. na Placu Grzybowskim. Była ona głównie protestem przeciw poborowi do wojska, na wojnę z Japonią, ale na transparentach nie zabrało tam też silnych akcentów antycarskich i niepodległościowych. Demonstracja ta była pierwszym, od powstania styczniowego, zorganizowanym aktem oporu przeciw caratowi" – powiedział dr Ziemski. "Uczestniczyło w niej kilka tysięcy osób. Przeciwko manifestantom użyto broni, po stronie demonstrantów było sześciu zabitych i kilkudziesięciu rannych. Polska Partia Socjalistyczna uznaje demonstrację na Placu Grzybowskim jako swój chrzest bojowy i początek rewolucji 1905 r." – podkreślił przewodniczący Komisji Historycznej PPS.
W coraz bardziej napiętej sytuacji społecznej, politycznej i militarnej, punktem przełomowym stała się "Krwawa niedziela" w Petersburgu. 22 stycznia 1905 r. 150-tysięczna demonstracja robotnicza rozpoczęła pochód pod petersburski Pałac Zimowy. Postulaty manifestantów dotyczyły głównie kwestii ekonomicznych i bytowych. Władze otworzyły ogień do demonstrantów, zginęło ok. 1000 osób. Kilka dni później, w geście solidarności, strajk rozpoczęli robotnicy z Warszawy i Łodzi.
"Krwawo stłumiona manifestacja w Petersburgu spowodowała rozlanie się fali strajków i protestów w całej Rosji. PPS była dobrze do tej sytuacji przygotowana, stanęła na czele tej rewolucji na ziemiach polskich. 27 stycznia 1905 r. wybuchły strajki solidarnościowe w Warszawie i w Łodzi. W następnych dniach również w innych ośrodkach przemysłowych Królestwa" – tłumaczył dr Ziemski. "Fala strajków w styczniu i w lutym była nowym zjawiskiem na ziemiach polskich. W zaborze rosyjskim zostało praktycznie sparaliżowane życie społeczne, komunikacja, stanęły fabryki" – dodał.
28 stycznia 1905 r. Polska Partia Socjalistyczna wydała odezwę wzywającą do strajku powszechnego. W kolejnych dniach komitety lokalne PPS wydały 46 odezw w nakładzie ok. 150 tys. egzemplarzy, w których wzywano do wspólnej walki z robotnikami rosyjskimi przeciw caratowi, domagano się zwołania Sejmu w Warszawie, nawoływano do walki o Niepodległą Republikę Polską. Wysuwano także żądania ekonomiczne i społeczne.
120 lat temu padły strzały na pl. Grzybowskim w Warszawie, był to początek rewolucji 1905 r. w Królestwie Polskim
Charakterystyczne dla rewolucji 1905 r. było przystąpienie do strajków młodzieży szkolnej i studenckiej oraz robotników rolnych. Strajki i demonstracje w Królestwie miały charakter żywiołowy, różniły się jednak od rosyjskich - w Polsce żądano nie tylko sprawiedliwości społecznej ale też niepodległości.
"Istotne znaczenie dla ideowego i programowego podłoża rewolucji 1905 r. na ziemiach polskich miała Deklaracja Polityczna PPS z 27 stycznia 1905 r. oraz uchwała VII Zjazdu PPS zwołanego w dniach 5-7 marca 1905 r. w Warszawie. W Deklaracji podkreślono solidarność z robotnikami rosyjskimi, domagano się zwołania Sejmu w Warszawie i ustanowienia demokratycznych relacji pomiędzy Królestwem Polskim i Rosją. Główne hasła Deklaracji to: Precz z caratem! Niech żyje niepodległość! Niech żyje socjalizm!" – wyjaśniał dr Ziemski.
W Uchwale VII Zjazdu PPS formalne poparła dążenia do walki o uzyskanie niepodległości w procesie politycznym związanym z perspektywą upadku caratu i państwa rosyjskiego w ówczesnej formie. Było to rozwiązanie kompromisowe wobec zaostrzającego się sporu pomiędzy tzw. "młodymi" i "starymi" w PPS.
Józef Piłsudski (1867-1935)
Pierwsze miesiące rewolucji 1905 r. przyniosły pewne ustępstwa ze strony władz rosyjskich. Mimo to władze nadal kontynuowały politykę represji. 1 maja 1905 r. w Warszawie wojsko rosyjskie otworzyło ogień do demonstrantów, zginęło 37 osób, a kilkadziesiąt zostało rannych. Strzelano również do manifestantów Lublinie i Łodzi. W lipcu został skazany na śmierć Stefan Okrzeja, członek Organizacji Bojowej PPS. 10 listopada w Królestwie Polskim wprowadzono stan wojenny. Rewolucja zakończyła się na ziemiach polskich w 1907 r.
Rewolucja 1905 r. doprowadziła do zwiększenia swobód obywatelskich Polaków. Pojawiła się możliwość reprezentowania polskich interesów w Dumie – parlamencie rosyjskim powołanym do życia w 1906 r. Umożliwiono tworzenie polskich instytucji, m.in. społecznych, spółdzielczych i szkolnych. Dopuszczono używanie języka polskiego w szkołach i urzędach gminnych. Zezwolono na tworzenie związków zawodowych. Wydarzenia lat 1905 – 1907 były też impulsem do uaktywnienia się polskich organizacji politycznych, o szerokiej gamie poglądów, od skrajnej lewicy do prawicy. Zapoczątkowało to pogłębianie się procesów polaryzacji społeczeństwa.
Tomasz Szczerbicki (PAP)
szt/ aszw/
