Grób powstańca śląskiego Teodora Zaczyka ze znakiem pamięci "Tobie Polsko, fot. IPN Katowice/K. Łojko
122 grobów powstańców śląskich oznaczono dotychczas znakiem pamięci „Tobie Polsko”. Tylko w obecnym roku takie oznaczenie, wzorowane na sztandarze powstańczym, pojawiło się na 26 nagrobkach w 24 miejscowościach, nie tylko w woj. śląskim – wynika z danych katowickiego oddziału IPN.
Pomysł oznaczania grobów powstańców zrodził się w 2020 r., sama akcja rozpoczęła się 5 lipca 2021 r., w dniu setnej rocznicy zakończenia III powstania śląskiego. Wcześniej w ewidencjach państwowych instytucji znajdowało się jedynie około 150 grobów powstańców śląskich i tylko nieliczne miały stosowne inskrypcje.
Katowicki IPN upamiętnił Wojciecha Korfantego w 106. rocznicę jego mowy w Reichstagu
Tymczasem w walkach powstańczych brało udział ok. 50 tys. osób, życie straciło około 2,7 tys. Aby przywrócić pamięć o powstańcach, Instytut rozpoczął akcję, podczas której apelował do mieszkańców o wskazywanie miejsc pochówku uczestników powstań zmarłych po 1921 r. Koordynatorem akcji jest Oddziałowe Biuro Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN w Katowicach.
„W 2024 r. odbyło się 26 uroczystości oznaczania grobów powstańców śląskich znakiem pamięci +Tobie Polsko+. Oznaczono 29 grobów powstańców śląskich na terenie 24 miejscowości. Od początku akcji zarejestrowano 390 wniosków. Pracę nad 300 zakończono.
IPN oznaczy grób Józefa Korola plakietą weterana. Był nie tylko powstańcem
W roku 2024 procedowano ok. 100 wniosków. Dotychczas w latach 2021-2024 oznaczono 122 groby” - poinformowała PAP Monika Kobylańska z katowickiego oddziału IPN. Spośród oznaczonych w tym roku grobów 24 znajdują się w woj. śląskim, a pozostałe w województwach: wielkopolskim, łódzkim, małopolskim i kujawsko-pomorskim.
Znak pamięci „Tobie Polsko” ma formę proporczyka o rozmiarach ok. 20 na 8 cm wykonanego z porcelany nagrobnej. Umieszczono na nim inwokację „Tobie Polsko”, pod którą znajduje się wizerunek orła otoczonego datami powstań, a poniżej napisy: „Grób powstańca śląskiego” i „Instytut Pamięci Narodowej”.
Proporzec jest wzorowany na sztandarze powstańczym „Tobie Polsko”, który wykonano na początku 1920 r. w pracowni przy redakcji „Katolika” w Bytomiu i który obecnie znajduje się w zbiorach Muzeum Czynu Powstańczego w Górze św. Anny.
W zbiorach muzeum jest także fotografia z uroczystości upamiętniającej uchwalenie Konstytucji 3 maja, która przedstawia pochód mieszkańców wsi Osiek (pow. strzelecki, woj. opolskie) z tym sztandarem. Uroczyści te obchodzono na całym Górnym Śląsku 2 maja 1920 r. i były to pierwsze legalne obchody tej rocznicy na tym terenie.
Dzięki postanowieniom traktatu wersalskiego o przeprowadzeniu plebiscytu dla zapewnienia jego bezstronności w lutym 1920 r. obszar plebiscytowy wyłączono z państwa niemieckiego i poddano kontroli wojsk alianckich, a władzę przejęła na nim Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa Górnego Śląska z gen. Henrim Le Rondem na czele. Umożliwiło to Polakom legalne manifestowanie i używanie symboli narodowych.
IPN oznaczy grób Michała Krawczyka znakiem „Tobie Polsko”
Sprawa przynależności państwowej Górnego Śląska, należącego wcześniej do państwa niemieckiego, decydowała się w latach 1919-21. Odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 r. wzmogło działający tam polski ruch narodowy zwalczany przez niemiecką administrację i wojsko. Walka o wpływy narodowe skutkowała trzema powstaniami śląskimi w latach 1919-21.
Zorganizowany w celu wyznaczenia nowych granic plebiscyt na Śląsku odbył się 20 marca 1921 r. W głosowaniu dopuszczono udział osób, które wcześniej wyemigrowały ze Śląska. Głosujący za przynależnością do Polski okazali się mniejszością i stanowili 40,3 proc. Komisja Plebiscytowa zdecydowała o przyznaniu prawie całego obszaru Niemcom.
III powstanie śląskie, trwające od maja do lipca 1921 r., było odpowiedzią na niekorzystne dla Polski propozycje podziału Górnego Śląska. Na czele zrywu stanął Wojciech Korfanty. Powstańcy zdołali opanować prawie cały obszar, na którym głosy oddano za Polską. Do najpoważniejszych starć doszło w okolicach Góry św. Anny.
W wyniku III powstania Rada Ambasadorów zdecydowała o korzystniejszym dla Polski podziale Śląska. Z obszaru plebiscytowego – czyli ponad 11 tys. km kw. - zamieszkanego przez ponad 2 mln ludzi do Polski przyłączono 29 proc. terenu i 46 proc. ludności. W Polsce znalazły się m.in. Katowice, Świętochłowice, Królewska Huta (obecny Chorzów), Rybnik, Lubliniec, Tarnowskie Góry i Pszczyna. Podział był też korzystny dla Polski gospodarczo - na przyłączonym terenie znalazło się 53 z 67 istniejących kopalń, 22 z 37 wielkich pieców oraz 9 z 14 stalowni.(PAP)
kon/ miś/
