Portret cara Michała I Romanowa z XVII-XVIII w. Źróło: Wikmedia Commons
400 lat temu, 3 marca 1613 roku, carem rosyjskim został Michał Romanow. Był pierwszym władcą z dynastii Romanowów rządzącej Rosją do 1917 roku.
Jego wstąpienie na tron zamknęło czas tzw. wielkiej smuty – kryzysu politycznego, którego ważnym elementem była polska interwencja zbrojna, osadzenie na tronie Dymitra Samozwańca a także proklamowanie carem Władysława Wazy, syna króla Zygmunta III.
Obejmując tron Michał Romanow miał 16 lat. Do końca panowania pozostawał pod wpływem swojego ojca, patriarchy Filareta.
Za panowania cara Aleksego I Rzeczypospolita na mocy rozejmu andruszowskiego w 1667 roku, potwierdzonego traktatem Grzymułtowskiego straciła na rzecz Rosji województwa smoleńskie, czernihowskie i kijowskie. Był to pierwszy krok w ekspansji Rosji na zachód.
Wybitny władca Piotr I (pierwszy, który zaczął tytułować się imperatorem - cesarzem), podczas swego ponad dwudziestoletniego panowania (do 1721 roku), zbudował potęgę Rosji, zmodernizował ją korzystając m.in. ze zdobyczy techniki Europy, był twórcą marynarki wojennej. Nakazał też wybudowanie od podstaw nowej stolicy – Sankt Petersburga.
Wstąpienie na tron Michała Romanowa zamknęło czas tzw. wielkiej smuty – kryzysu politycznego, którego ważnym elementem była polska interwencja zbrojna, osadzenie na tronie Dymitra Samozwańca a także proklamowanie carem Władysława Wazy, syna króla Zygmunta III.
Symbolem europeizacji Rosji w dziedzinie obyczajów był wydany przez Piotra I zakaz noszenia bród. Piotr I nosi przydomek Wielki.
Osobliwością rządów Rosji w XVIII stuleciu było to, że na tronie zasiadały aż cztery kobiety: Katarzyna I (żona Piotra I, prostego pochodzenia), Anna i Elżbieta z dynastii Romanowych oraz Niemka Katarzyna II.
Chociaż mówi się potocznie, że Romanowowie rządzili Rosją do 1917 r., to jednak w istocie dynastia ta wygasła w 1762 roku ze śmiercią Elżbiety I, córki Piotra I. Ostatnim męskim przedstawicielem dynastii był natomiast Piotr II (zmarł w 1730 r.), syn Aleksego, którego ojciec – Piotr I - kazał stracić za rzekomy spisek. Tragiczny los spotkał także Iwana VI, który został carem jako niemowlę w 1740 r. i był nim kilkanaście miesięcy. Następnie internowany a potem był więziony w twierdzy w Szlisserburgu. Gdy spiskujący przeciw Katarzynie II próbowali go uwolnić, zginął zamordowany przez strażników.
W 1762 roku na tronie Rosji zasiadł jako Piotr III niemiecki książę z dynastii Holstein- Gottorp, wnuk Piotra I, ożeniony z niemiecką księżniczką Zofią Anhalt-Zerbst. W tym samym roku po śmierci męża, zamordowanego zapewne za jej wiedzą lub przyzwoleniem, objęła władzę jako Katarzyna II. Odtąd, aż do 1917 roku tron rosyjski zajmowała dynastia Holstein-Gottorp, nazywana także Holstein-Gottorp- Romanow.
Katarzyna II była w XVIII stuleciu, a także w dziejach dynastii, najwybitniejszą indywidualnością na tronie Rosji obok Piotra I. Uczyniła też kolejny krok w ekspansji Rosji na zachód wchłaniając w wyniku rozbiorów Rzeczpospolitej znaczną część jej terytorium. Pod jej wielkim wpływem był król Stanisław August Poniatowski, w latach młodości jej kochanek.
Status mocarstwa europejskiego uzyskała Rosja za panowania Aleksandra I, który odparł atak Napoleona, doprowadził swoje wojska do Paryża i był jednym z głównych twórców zasad przyjętych podczas kongresu wiedeńskiego (1814-1815), ustalającego na dziesięciolecia nowy ład europejski (Święte Przymierze). Utworzono wówczas w ramach imperium rosyjskiego autonomiczne Królestwo Polskie. Odtąd carowie Rosji nosili tytuł królów polskich. Brat Aleksandra I – Konstanty, był namiestnikiem królestwa.
Ładu ustalonego w Wiedniu bronił Mikołaj I, który w wojnie w 1831 roku pokonał Królestwo Polskie, próbujące oderwać się od Rosji i uzyskać niepodległość. Zniósł jego autonomię. Interweniował także zbrojnie podczas rewolucji na Węgrzech w 1849 roku, wspomagając Habsburgów. Nazywany był „Pałkinem” i „Żandarmem Europy”.
Klęska w wojnie krymskiej powadzonej z Turcją, Anglią i Francją w 1855, podczas której zmarł Mikołaj I, stała się impulsem do przeprowadzenia reform przez Aleksandra II. Zniósł poddaństwo chłopów, wprowadził samorząd szlachecki oraz niezawisłe sądownictwo. Ostatnia z wojen Rosji z Turcją w XIX w., w latach 1877-1878, przyniosła kolejne wypchnięcie jej z Europy. Po tej wojnie powstała Rumunia i Bułgaria, natomiast Serbia i Czarnogóra uzyskały niepodległość.
Zamordowanie w 1881 r. Aleksandra II przez rewolucjonistów z Narodnej Woli (dokonał tego Polak – Ignacy Hryniewiecki) spowodowało zerwanie za Aleksandra III ze względnym liberalizmem, wprowadzenie polityki nacjonalistycznej i nasilenie tendencji rusyfikacyjnych nie tylko w stosunku do Polaków, ale także m. in. do Finów. Za czasów Aleksandra III wielkie znacznie uzyskała tajna policja polityczna – Ochrana.
Ostatni car Rosji – Mikołaj II nie był ani charakterologicznie ani intelektualnie przygotowany do rządzenia, szczególnie w burzliwym czasie (wzrost znaczenia ruchu robotniczego, żądanie demokracji, rewolucja 1905 r.). Powołanie w 1906 r. parlamentu - Dumy zniósł z trudem. Abdykował w wyniku rewolucji lutowej w 1917 roku. Został zamordowany w rok później przez bolszewików z żoną i wszystkimi dziećmi.
Tomasz Stańczyk(PAP)
tst/ ls/
