Zastępca prezesa IPN Mateusz Szpytma (L) oraz zastępca dyrektora Biura Edukacji Narodowej Adam Hlebowicz podczas konferencji nt. inicjatyw IPN w związku z 75. rocznicą powołania Rady Pomocy Żydom „Żegota”. Fot. PAP/J. Kamiński
Wystawa o "Żegocie", która podczas okupacji ratowała Żydów, a także konferencja naukowa, dodatek prasowy, karta pocztowa, a nawet mural okolicznościowy to najważniejsze inicjatywy, które IPN w czwartek zaprezentował w związku z 75-leciem Rady Pomocy Żydom "Żegota".
Rada Pomocy Żydom "Żegota", której 75. rocznica powołania mija w przyszłym tygodniu, była jedyną w okupowanej przez Niemców Europie instytucją państwową ratującą Żydów od zagłady. "Żegota" niosła pomoc Żydom przy legalizacji dokumentów, przydzielała im pomieszczenia, udzielała zasiłków materialnych.
"Rada Pomocy Żydom +Żegota+ była fenomenem w historii okupowanej Europy. Szacuje się, że cywilni konspiratorzy, ryzykując własnym życiem, pomogli ok. 12 tysiącom polskich Żydów, z których około kilka tysięcy przetrwało okupację niemiecką i przeżyło drugą wojnę światową" - powiedział wiceprezes IPN Mateusz Szpytma.
"Rada Pomocy Żydom +Żegota+ była fenomenem w historii okupowanej Europy. Szacuje się, że cywilni konspiratorzy, ryzykując własnym życiem, pomogli ok. 12 tysiącom polskich Żydów, z których około kilka tysięcy przetrwało okupację niemiecką i przeżyło drugą wojnę światową" - powiedział w czwartek podczas konferencji prasowej w Warszawie wiceprezes IPN Mateusz Szpytma.
"To była unikatowa tajna organizacja, i co ważne, część Polskiego Państwa Podziemnego, bo w pomoc Żydom angażowali się przedstawiciele niemal wszystkich sił politycznych" - dodał Szpytma. Przypomniał, że np. we Francji rząd Vichy współpracował przy deportacjach Żydów.
Wiceprezes IPN zaznaczył też, że we wrześniu 1942 r. po apelu Zofii Kossak-Szczuckiej i inicjatywach środowisk demokratycznych, w tym katolickich i lewicowych, powstał komitet społeczny, który postanowił zająć się pomocą dla Żydów.
"To była grupa osób z różnych organizacji, która stwierdziła, że sytuacja Żydów jest tak tragiczna, co uświadomiono sobie zwłaszcza po rozpoczęciu 22 lipca 1942 roku akcji likwidacyjnej getta warszawskiego, że należy jak najszybciej zintegrować pomoc dla nich" - mówił Szpytma.
Wśród najważniejszych inicjatyw IPN upamiętniających "Żegotę" jest wystawa, którą od piątku będzie można oglądać w Centrum Edukacyjnym IPN "Przystanek Historia" w Warszawie. Ekspozycja nie tylko przypomina o bohaterach "Żegoty", ale także prezentuje sylwetki uratowanych. Widzowie będą mogli obejrzeć też mapy, które ilustrują zasięg działalności "Żegoty" w Polsce, a w szczególności w samej Warszawie, gdzie akcja pomocowa była prowadzona najbardziej intensywnie. Ekspozycja, którą przygotowano w języku polskim i angielskim, w 2018 r. będzie prezentowana także w innych miastach Polski oraz - we współpracy z MSZ - poza jej granicami.
"Wystawa momentami jest drastyczna, nie unika żadnych trudnych tematów i być może wymaga pewnego przygotowania. Ale też taką wystawą miała być: szczerą, otwartą i prezentującą najnowszy stan badań naukowych na temat tego, co Polacy robili w związku z tragedią ludności żydowskiej" - powiedział Adam Hlebowicz, wicedyrektor Biura Edukacji Narodowej, które szczególnie zaangażowało się w upamiętnienie "Żegoty" i upowszechnienie wiedzy na jej temat.
Wśród najważniejszych inicjatyw IPN upamiętniających "Żegotę" jest wystawa, którą od piątku będzie można oglądać w Centrum Edukacyjnym IPN "Przystanek Historia" w Warszawie. Inne ważne inicjatywy IPN w związku z 75-leciem "Żegoty" to m.in. organizacja międzynarodowej konferencji naukowej "Narody okupowanej Europy wobec Zagłady Żydów", która odbędzie się w dniach 6-8 grudnia br. Fenomen "Żegoty" IPN przybliży także poprzez dodatek do "Gościa Niedzielnego", kartę pocztową oraz mural okolicznościowy, który zostanie zaprezentowany w samym centrum Warszawy.
Ekspozycja IPN nie unika także trudnego tematu szmalcownictwa, czyli wymuszania od ukrywających się Żydów okupu pod groźbą wydania ich Niemcom. W swoich dokumentach "Żegota" tego rodzaju szantaż nazywała "ohydnym procederem". Wystawa prezentuje np. wyrok podziemnego sądu specjalnego, który w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej skazał jednego z szmalcowników na śmierć. "W okupowanym kraju działalność +Żegoty+ ograniczona była m.in.: brakiem pieniędzy, upolitycznieniem konspiracji, zastraszeniem społeczeństwa, antyżydowskim nastawieniem niektórych środowisk, donosami i szantażem" - przypominają twórcy wystawy. W okupowanej Polsce za pomoc Żydom groziła kara śmierci i - jak przypomina IPN - pomoc ta nie była zjawiskiem powszechnym.
Dzięki wystawie możemy też dowiedzieć się, że zdarzały się przypadki, gdy Żydzi nie przyjmowali pomocy zapewniając jednego z działaczy "Żegoty", że "mają znośne warunki bytu i że ze względu na swą użyteczność spodziewają się przetrwać wojnę".
Inne ważne inicjatywy IPN w związku z 75-leciem "Żegoty" to m.in. organizacja międzynarodowej konferencji naukowej "Narody okupowanej Europy wobec Zagłady Żydów", która odbędzie się w dniach 6-8 grudnia br. Ideą konferencji jest prezentacja najnowszych wyników badań na temat stosunku rządów i społeczeństw krajów okupowanych przez III Rzeszę wobec ich żydowskich mieszkańców. Poruszona zostanie również kwestia postaw narodów z krajów kolaborujących z III Rzeszą wobec antyżydowskiej polityki ich rządów oraz stanowisko państw neutralnych wobec losu społeczności żydowskiej i żydowskich uchodźców.
Fenomen "Żegoty" IPN przybliży także poprzez dodatek do "Gościa Niedzielnego", kartę pocztową oraz mural okolicznościowy, który zostanie zaprezentowany w samym centrum Warszawy - w jednym z najpopularniejszych miejsc ekspozycji tego typu, jakim jest ściana koło wejścia do stacji Metra "Centrum".
Rada Pomocy Żydom "Żegota" 4 grudnia 1942 r. przekształciła się z Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom, który 27 września 1942 r. powstał z inicjatywy Zofii Kossak-Szczuckiej oraz Wandy Krahelskiej-Filipowiczowej.
W skład Rady wchodzili ludzie o różnych poglądach społecznych i politycznych. Przewodniczącym Rady był Julian Grobelny (PPS-WRN), wiceprzewodniczącymi Tadeusz Rek (SL) oraz Leon Feiner (Bund), sekretarzem Adolf Berman (ŻKN), skarbnikiem Ferdynand Arczyński (Stronnictwo Demokratyczne). Kontakty z "Żegotą" z ramienia Delegatury Rządu utrzymywali Witold Bieńkowski oraz jego zastępca w referacie żydowskim Władysław Bartoszewski.
"Żegota" rozwinęła również filię na prowincji w Krakowie i we Lwowie. Kierowali nimi Stanisław Dobrowolski (PPS WRN) i Władysława Chomsowa (SD). Żegota działała do początku 1945 r. Została uhonorowana medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata. (PAP)
nno/ agz/
