Cmentarzu Wojennym w Katyniu. Fot. PAP/W. Pacewicz
Nekropolie na terenie Federacji Rosyjskiej, gdzie upamiętniani są w dniu Wszystkich Świętych spoczywający tam Polacy są związane przede wszystkim z tragediami wieku XX, okresem terroru stalinowskiego i latami II wojny światowej, w tym ze zbrodnią katyńską.
Ofiary zbrodni katyńskiej, polscy jeńcy zamordowani wiosną 1940 roku przez NKWD z rozkazu Józefa Stalina, spoczywają na terenie Rosji na dwóch polskich cmentarzach wojennych, w Katyniu (w obwodzie smoleńskim) i Miednoje (w obwodzie twerskim). Oba cmentarze zostały otwarte w 2000 roku.
Ofiary zbrodni katyńskiej, polscy jeńcy zamordowani wiosną 1940 roku przez NKWD z rozkazu Józefa Stalina, spoczywają na terenie Rosji na dwóch polskich cmentarzach wojennych, w Katyniu (w obwodzie smoleńskim) i Miednoje (w obwodzie twerskim). Oba cmentarze zostały otwarte w 2000 roku.
Cmentarz w Katyniu zajmuje obszar 1,4 ha. Spoczywa na nim 4421 oficerów i podchorążych Wojska Polskiego - jeńców obozu NKWD w Kozielsku. Nekropolię tworzy sześć dużych grobów zbiorowych i dwie mogiły generałów. Groby są usytuowane po dwóch stronach alei, wiodącej do zespołu ołtarzowego z podziemnym dzwonem. Wokół cmentarza biegnie aleja, wzdłuż której umieszczono tabliczki z nazwiskami zamordowanych.
W znajdującej się obok rosyjskiej części zespołu memorialnego w Katyniu pochowane są ofiary NKWD z lat 30., których dokładna liczba nie jest znana; historycy szacują, że jest to około 8-10 tys. ludzi.
Na polskim cmentarzu wojennym w Miednoje, mającym powierzchnię 1,7 ha, znajduje się 25 zbiorowych mogił, w których spoczywają szczątki 6,3 tys. polskich jeńców obozu NKWD w Ostaszkowie, w tym 5 tys. policjantów, funkcjonariuszy Straży Granicznej, Korpusu Ochrony Pogranicza, Żandarmerii Wojskowej, Oddziału II Sztabu Głównego WP i pracowników wymiaru sprawiedliwości. Nie ma tam grobów indywidualnych. Wokół muru umieszczone są tabliczki z nazwiskami ofiar.
Również w Miednoje znajduje się rosyjska część nekropolii, gdzie pochowane są szczątki około 12 tys. obywateli byłego ZSRR zamordowanych przez NKWD.
Polacy, którzy padli ofiarą terroru stalinowskiego lat 30. spoczywają m.in. na dawnym poligonie NKWD w Butowie pod Moskwą. Było to główne miejsce kaźni w czasie wielkich stalinowskich czystek z lat 1937-38. Od sierpnia 1937 roku do października 1938 roku rozstrzelano tam 20 tys. 760 ludzi, w tym około 1000 Polaków. Ogółem, jak szacują polscy historycy, z rąk NKWD zginęło w Rosji w latach 1937-38 140 tys. Polaków.
Polskie groby w Rosji z lat II wojny światowej związane są z deportacjami w głąb kraju setek tysięcy Polaków - mieszkańców wschodnich terenów II RP, które Armia Czerwona zajęła po 17 września 1939 roku. Mogiły deportowanych rozrzucone są m.in. po obwodzie archangielskim, Republice Komi, obwodzie wołogodzkim, Karelii, obwodzie swierdłowskim, Kraju Permskim, obwodzie kostromskim, Kraju Krasnojarskim, obwodzie irkuckim, Kraju Ałtajskim i obwodzie orenburskim.
Polskie groby w Rosji z lat II wojny światowej związane są z deportacjami w głąb kraju setek tysięcy Polaków - mieszkańców wschodnich terenów II RP, które Armia Czerwona zajęła po 17 września 1939 roku. Mogiły deportowanych rozrzucone są m.in. po obwodzie archangielskim, Republice Komi, obwodzie wołogodzkim, Karelii, obwodzie swierdłowskim, Kraju Permskim, obwodzie kostromskim, Kraju Krasnojarskim, obwodzie irkuckim, Kraju Ałtajskim i obwodzie orenburskim. Do samego obwodu archangielskiego trafiło 55 tys. Polaków, których umieszczono w specjalnych osadach nadzorowanych przez NKWD. Zesłańcy, którzy ginęli na skutek trudnych warunków klimatycznych i pracy ponad siły chowani byli w cmentarzach tworzonych przy osadach. Takich polskich cmentarzy jest w obwodzie archangielskim ponad sto.
W Rosji znajdują się symboliczne groby przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, podstępnie zwabionych i uprowadzonych do ZSRR, a następnie skazanych w procesie szesnastu. Symboliczne groby ostatniego dowódcy Armii Krajowej, generała Leopolda Okulickiego "Niedźwiadka" i zastępcy Delegata Rządu RP na Kraj, Stanisława Jasiukowicza "Opolskiego" znajdują się na Cmentarzu Dońskim w Moskwie. Obaj zostali zamordowani w więzieniu na moskiewskich Butyrkach. Również skazany w procesie szesnastu delegat Rządu RP na Kraj Jan Stanisław Jankowski był przetrzymywany i zmarł w więzieniu we Włodzimierzu nad Klaźmą; znajduje się tam upamiętniająca go tablica.
Polskie cmentarze z wcześniejszego okresu - wieku XIX i przełomu wieków - znajdują się na terenie Federacji Rosyjskiej przede wszystkim na Syberii i związane są z obecnością tam Polaków. Nekropolie takie są m.in. w Wierszynie (w obwodzie irkuckim), Wilence, Kanoku i Alaksandrówce (w Kraju Krasnojarskim), Białymstoku (w obwodzie tomskim) oraz Despotzenowce, Botwino i Hryniewiczach (w obwodzie omskim). W syberyjskich miastach Polacy spoczywają też na katolickich częściach tamtejszych cmentarzy prawosławnych; największa taka "polska część" znajduje się na Cmentarzu Troickim w Krasnojarsku.
Z Moskwy Anna Wróbel(PAP)
awl/ ala/
