Urodził się 2 listopada 1866 r. w Zułowie. Jego wczesna młodość była właściwie taka sama jak jego o rok młodszego brata – Józefa. Dzieciństwo w wiejskich plenerach Wileńszczyzny upłynęło mu bez poważniejszych wstrząsów, podobnie jak nauka gimnazjalna w Wilnie, gdzie zamieszkał jako ośmiolatek w 1874 r.
Bronisław Piłsudski i walka z caratem
Ze wspomnień Józefa wiemy, że bracia od dziecka słuchali opowieści o Powstaniu Styczniowym i innych niepodległościowych zrywach Polaków. Już jako nastolatki założyli nielegalne kółko naukowe, w którym z rówieśnikami dokształcali się w historii Polski, czytali klasyczną literaturę i mówili po polsku.
Przełomem w życiu Bronisława był wyjazd na studia prawnicze do Petersburga. Był koniec lat osiemdziesiątych XIX w. i miasto, a zwłaszcza środowiska studenckie wciąż żyły terrorystyczną aktywnością organizacji Narodna Wola – która co prawda formalnie była rozbita, ale w tym momencie była już bardziej ideą, pod którą podpinały się kolejne grupy młodych ludzi. Jedną z nich była Frakcja Terrorystyczna Narodnej Woli, czyli grono studentów, które w szóstą rocznicę zabicia cara Aleksandra II postanowiło zabić cara Aleksandra III. Przygotowania były intensywne – zbudowano wiele wymyślnych bomb, wystosowano odezwę programową. Do zamachu jednak nie doszło. Członków Frakcji Terrorystycznej aresztowano podczas prewencyjnej kontroli jednego z nich. Konsekwencje były jednak poważne. Kilku z nich stracono, reszcie zasądzono katorgę – wśród tych ostatnich znaleźli się Bronisław i Józef Piłsudscy.
Katorga Bronisława Piłsudskiego
Bronisława czekała piętnastoletnia katorga, a miejscem zesłania okazał się Sachalin i była to najważniejsza rzecz, jaka przytrafiła mu się w życiu. Antoni Czechow, który pisał reportaż z Sachalinu w tym samym momencie, w którym przybył tam Piłsudski, informował: „Podaż majstrów znacznie przekraczała zapotrzebowanie na ich pracę”. Bronisław miał być na Sachalinie właśnie majstrem.
Po krótkim okresie pracy w stolarni został skierowany do innych zajęć. Prowadził obserwacje meteorologiczne, organizował bibliotekę, uczył dzieci miejscowych urzędników i zesłańców. W czasie tych zajęć poznał niewiele starszego od siebie rosyjskiego etnografa, a przy okazji byłego członka Narodnej Woli, Lwa Sternberga, który namówił go do obserwowania i notowania zwyczajów lokalnych plemion: Gilaków, a przede wszystkim Ajnów.
Bronisław Piłsudski – król Ajnów
Bronisław Piłsudski. Król końca świata
Bronisław robił to tak skutecznie, że wkrótce zyskał przydomek ich króla. W czasie gdy Piłsudski przybył na Sachalin, populacja Ajnów gwałtownie się kurczyła. Zasługą Piłsudskiego były nie tylko liczne, bezcenne publikacje etnograficzne, które wkrótce zaczęły się ukazywać w zagranicznych pismach, lecz i konkretna urzędowa walka o poprawę warunków życia Ajnów.
Katorgę Bronisława Piłsudskiego skróciła amnestia po śmieci cara. Początkowo zamieszkał we Władywostoku, gdzie dostał posadę kuratora Muzeum Towarzystwa do Badań Regionu Amurskiego, choć powracał jeszcze na Sachalin. W 1902 r. muzeum zleciło mu badania terenowe, których wyniki nadsyłał w formie listów-raportów. W następnym roku znów badał życie Ajnów, ale nie na Sachalinie, lecz Hokkaido. Wreszcie znalazł się w Japonii. Tam opublikował po japońsku pracę o Ajnach, wspólnie z pisarzem Shimeiem Futabateiem założył Towarzystwo Polsko-Japońskie, a także usiłował formalnie zorganizować dla Ajnów pomoc.
Bronisław Piłsudski i etnografia
W 1906 r., płynąc przez Amerykę, Bronisław Piłsudski dotarł z powrotem na tereny Polski, gdzie osiadł najpierw w Krakowie, później zaś w Zakopanem. Ajnuski okres jego życia w sposób najbardziej lapidarny ujął Wacław Sieroszewski, przyjaciel obu braci Piłsudskich, pisarz i etnograf: „Zebrał do 10 tys. wyrazów ainoskich, 6 tys. gilackich, 2 tys. oroczońskich, dużo bajek, pieśni, legend, podań, obyczajów, moc fotografii i jedyną na świecie kolekcję 100 wałków fonograficznych, odtwarzających dźwięk i mowy tych ludów”. Oprócz rewolucyjnego wtedy fonografu Edisona rejestrującego dźwięk Piłsudski równie chętnie i sprawnie posługiwał się kamerą. Ciekawa jest także kwestia nagrań fonograficznych dokonanych przez niego na specjalnych woskowych wałkach. „Wałki te długo tułały się po świecie, z Paryża do Wiednia, z Krakowa do Warszawy, nikt nie chciał ich nabyć, każdy chciał za darmo” – dodawał.
Ostatecznie wałki odnaleziono w latach trzydziestych XX w. na strychu domu, w którym Bronisław mieszkał w Warszawie, i przekazane do archiwum Uniwersytetu Poznańskiego. Mimo kilku prób odtworzenia i skopiowania mocno zniszczonych już wałków, podejmowanych w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w. udało się tego dokonać dopiero w połowie lat osiemdziesiątych Japończykom, którzy stworzyli w tym celu specjalną technologię. Była ona tak udana, że odtworzono materiał nawet z tych wałków, które zachowały się fragmentarycznie.
W 1914 r. mimo biedy Bronisław Piłsudski prawdopodobnie nie chciał emigrować. Syberię opuścił bez formalnego zezwolenia, w kwietniu tamtego roku wojska rosyjskie były już o krok od zajęcia Galicji – mógłby więc być pewny ponownego zesłania i osiedlenia gdzieś na końcu świata. Wyjechał więc początkowo do Szwajcarii, a w 1917 r. znalazł się w Paryżu.
Zmarł 17 maja 1918 r. w Paryżu. (PAP)
