Zapowiedzi "ostatecznego rozwiązania problemu żydowskiego" (Endlosung der Judenfrage) widoczne były w Niemczech na wiele lat przed objęciem 30 stycznia 1933 r. przez Adolfa Hitlera urzędu kanclerza Rzeszy. Sformułowany w roku 1920 program partii nazistowskiej zakładał pozbawienie Żydów obywatelstwa; mieliby oni zostać jedynie "gośćmi" - tych zaś, którzy przybyli po roku 1914, wydalono by.
Historyk z Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau Franciszek Piper oblicza, że ogółem do obozu zostało deportowanych co najmniej 1,3 miliona osób: około 1,1 miliona Żydów, 140-150 tys. Polaków, około 23 tys. Cyganów, około 15 tys. jeńców sowieckich oraz około 25 tys. osób innej narodowości.
Auschwitz jest dla narodu romskiego symbolem Zagłady. Rokrocznie 1 i 2 sierpnia na terenie byłego familijnego obozu cygańskiego (Familienzigeunerlager) w byłym niemieckim obozie Auschwitz II–Birkenau Romowie spotykają się, by uczcić przodków. Tego dnia, w 1944 r. w komorach gazowych straciło życie 2897 Romów – dzieci, kobiet i mężczyzn. Od 1997 r. 2 sierpnia czczony jest jako Dzień Pamięci o Zagładzie Romów.
Ziemia oświęcimska na mocy dekretu Adolfa Hitlera z 8 października 1939 r. została wcielona do III Rzeszy. Niemcy wysiedlili z niej dużą liczbę Polaków i polskich Żydów, których miejsce zajęły rodziny niemieckie. Działali tu liczni konfidenci, wzmożona była kontrola policyjna i wojskowa.
Obóz Auschwitz I, tak zwany obóz macierzysty, w swej pięcioletniej historii miał trzech komendantów. Byli nimi kolejno: Rudolf Hoess, Arthur Liebehenschel i Richard Baer. Komendanci Auschwitz I, jako zwierzchnicy oświęcimskiego garnizonu SS, byli zarazem zwierzchnikami komendantów Auschwitz II - Birkenau oraz Auschwitz III - Monowitz i podporządkowanych podobozów.