Adam Ciołkosz. Fot. NAC
45 lat temu, 1 października 1978 r., w Londynie zmarł Adam Ciołkosz, publicysta, jeden z czołowych działaczy PPS. Przez ponad pół wieku działał na rzecz odzyskania niepodległości. Na emigracji stał się konsekwentnym krytykiem totalitaryzmu komunistycznego.
Adam Ciołkosz urodził się 5 stycznia 1901 r. w Krakowie. Pochodził z rodziny o tradycjach niepodległościowych, aktywnej społecznie. Jego dziadek ze strony matki brał udział w Powstaniu Styczniowym. W 1903 r. rodzina Ciołkoszów przeprowadziła się do Tarnowa, gdzie Adam uczęszczał do gimnazjum. Wówczas zaczęły się jego związki z harcerstwem. Został członkiem I Drużyny Skautowej im. Zawiszy Czarnego, a następnie sam utworzył I Drużynę Harcerską w Zakopanem. Po ukończeniu gimnazjum kształcił się na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Ciołkosz wziął udział w walkach o Lwów w listopadzie 1918 r. Był uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r., walczył w bitwach o Wilno, Grodno i Warszawę. W 1921 r. brał udział w III Powstaniu Śląskim, m.in. w bojach o Górę Św. Anny.
Pierwsze lata I wojny światowej spędził z rodziną w Wiedniu, gdzie współtworzył Drużynę Harcerską im. Jana Sobieskiego. We wrześniu 1918 r. wraz ze starszymi harcerzami powołał Pogotowie Narodowe. W październiku tego roku Pogotowie, współpracując z Polską Organizacją Wojskową, brało udział w rozbrajaniu w Tarnowie posterunków wojska austriackiego. Ciołkosz wziął także udział w walkach o Lwów w listopadzie 1918 r.
W roku 1919 współuczestniczył w budowie harcerstwa na Warmii i Mazurach jako komendant Naczelnej Komendy Organizacji Harcerskiej na te tereny. Był uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r., walczył w bitwach o Wilno, Grodno i Warszawę. W 1921 r. brał udział w III Powstaniu Śląskim, m.in. w bojach o Górę Św. Anny.
Po zakończeniu walk ukończył przerwane studia na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz krakowską Szkołę Nauk Politycznych. W 1921 r. wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej. Był członkiem Sekcji Akademickiej Polskiej Partii Socjalistycznej i Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej. Należał do założycieli Wolnego Harcerstwa (1921).
Adam Ciołkosz opowiada o III Powstaniu Śląskim
W 1920 r. na spotkaniu akademickiego koła Polskiej Partii Socjalistycznej poznał swoją przyszłą żonę, Lidię Kahan. W 1925 r. wzięli ślub.
W roku 1928 wszedł do Sejmu RP. W kolejnych wyborach w 1930 r. także uzyskał mandat posła, jednak lista Centrolewu, z której startował, została unieważniona. Za działalność przeciw sanacji został w tym samym roku aresztowany. 24 grudnia 1930 r. został zwolniony za kaucją. Sądzony w procesie brzeskim w 1932 r., otrzymał wyrok trzech lat, które spędził w więzieniach w Krakowie, Tarnowie i Wiśniczu. Został zwolniony we wrześniu 1934 r. W tym czasie jego żona zastępowała go w działalności politycznej. Sądzony w procesie brzeskim w 1932 r. otrzymał wyrok trzech lat, które spędził w więzieniach w Krakowie, Tarnowie i Wiśniczu. W 1935 r. Ciołkoszowie przenieśli się do Krakowa. Adam był wiceprzewodniczącym Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS i członkiem Rady Naczelnej i Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS.
Latem 1939 r. zgłosił się na ochotnika do służby wojskowej, ale nie został przyjęty ze względu na wyrok w procesie brzeskim. Po ataku Niemiec na Polskę małżeństwo opuściło Kraków. Dotarli do Lwowa. W październiku 1939 r. otrzymali od stojącego na czele podziemnych struktur PPS Kazimierza Pużaka polecenie dotarcia do Paryża i reprezentowania partii wobec nowego rządu RP. Pierwsza próba przekroczenia granicy z Węgrami zakończyła się niepowodzeniem. Adam Ciołkosz dopiero w lutym następnego roku dotarł do Paryża. Miesiąc później, po długiej podróży przez Litwę, Szwecję, Holandię i Belgię, dotarła tam jego żona wraz z synem. Adam został powołany przez prezydenta w skład Rady Narodowej i Komitetu Ministrów dla Spraw Kraju.
Po wojnie nie powrócił do kraju. Aktywnie sprzeciwiał się pozostawaniu Polski w sowieckiej strefie wpływów. W pierwszych latach na emigracji utrzymywali się głównie z pracy dziennikarskiej. Publikował w „Dzienniku Polskim i Dzienniku Żołnierza” i „Robotniku Polskim w Ameryce”. W kolejnych latach małżeństwo współpracowało z Radiem Wolna Europa. Przez dziesięciolecia pracowali nad dziełami podsumowującymi dorobek polskiej lewicy niepodległościowej. Opracowywany wraz z mężem „Zarys dziejów socjalizmu polskiego” pozostał nieukończony. Wspólnie z żoną działał w organizacjach pomocy polskim uchodźcom oraz kierownictwie emigracyjnej Polskiej Partii Socjalistycznej. Podstawą jego założeń ideowych było odrzucenie systemu komunistycznego i przeciwstawienie mu myśli lewicy niepodległościowej. „Zgodnie z tradycją i wyczuciem ruchu robotniczego należy zawsze ustalać, kto jest wrogiem aktualnie najważniejszym i najgroźniejszym i tego wroga przede wszystkim zwalczać. Wrogiem naczelnym jest w obecnym okresie imperializm moskiewski i dyktatura komunistyczna” – pisał Ciołkosz.
„JESTEM OSTATNIA” - internetowa wystawa Muzeum Historii Polski o Lidii Ciołkoszowej
Tragedią dla Ciołkoszów była śmierć ich syna. Andrzej po ukończeniu Uniwersytetu Oksfordzkiego zadebiutował jako tłumacz i eseista. Jego najważniejszym dziełem był angielski przekład „Innego świata” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. W 1952 r. popełnił samobójstwo.
W latach 1947-57 był przewodniczącym PPS w Wielkiej Brytanii. W 1959 r. został przewodniczącym Rady Centralnej PPS. W 1960 r. usunięty z PPS. Od 1964 r. ponownie przewodniczący PPS. W 1967 r. wybrany prezesem Centralnego Komitetu PPS. W latach 1949-54 członek Rady Politycznej, a od 1954 członek Egzekutywy Zjednoczenia Narodowego (1956-1959 i 1963-1966 jej przewodniczący). W roku 1966 z jego inicjatywy miał miejsce Światowy Zjazd Polski Walczącej.
Był przedstawicielem polskiej emigracji w Zgromadzenia Europejskich Narodów Ujarzmionych (ACEN). „Czy istotnie status quo, dalsze trwanie obecnego niewolnictwa w Europie wschodniej, pozostaje jedną możliwością? Nie, mimo wszystko dalsze trwanie status quo nie jest już możliwe po wydarzeniach w Polsce i na Węgrzech. Wydarzenia te udowodniły, że sytuacja w Europie wschodniej przedstawia niebezpieczeństwo, które w pewnych okolicznościach może dać początek nowego pożaru światowego. Obecność wojsk sowieckich w Europie wschodniej nie wyklucza tego niebezpieczeństwa, odwrotnie, uwielokrotnia je” – mówił w imieniu tej organizacji na kongresie Międzynarodówki Socjalistycznej w Wiedniu 3 lipca 1957 r.
„Nacjonalizm i imperializm moskiewski z reguły ukrywa się obecnie pod maską internacjonalizmu, zwłaszcza internacjonalizmu proletariackiego oraz solidarności narodów i państw socjalistycznych. Maska ta (jak wszystkie maski) jest oszustwem” – pisał w 1973 r.
Aktywny na polu publicystyki społeczno-politycznej oraz pisarstwa historycznego. W latach 1950-1959 był redaktorem „Robotnika” oraz czasopisma „Zew”. „Nacjonalizm i imperializm moskiewski z reguły ukrywa się obecnie pod maską internacjonalizmu, zwłaszcza internacjonalizmu proletariackiego oraz solidarności narodów i państw socjalistycznych. Maska ta (jak wszystkie maski) jest oszustwem” – pisał w 1973 r.
Stale obserwował wydarzenia w kraju. W 1968 r. wraz z żoną przygotował apel w obronie Pawła Jasienicy. W latach siedemdziesiątych nawiązywali kontakty z weteranami PPS w kraju, m.in. z Ludwikiem Cohnem. „Powstanie Komitetu Obrony Robotników było dla nas wielkim przeżyciem. Wśród pierwszych 14 sygnatariuszy z założycielskiego apelu KOR-u z 23 września 1976 roku mieliśmy kilku osobistych przyjaciół – pepeesowców, którzy szybko nawiązali kontakt z Adamem” – wspominała. Wspólnie kierowali Funduszem Pomocy Krajowi. Po śmierci Adama Ciołkosza 1 października 1978 r. Lidia została jego przewodniczącą. Opozycjoniści z kraju, którym udało się dotrzeć do Londynu, często odwiedzali Lidię Ciołkoszową w jej domu w dzielnicy Putney.
Adam Ciołkosz zmarł 1 października 1978 r. w Londynie.(PAP)
Autor: Michał Szukała
szuk/ pat/
