I wojna światowa – 110. rocznica

U progu gorącego lata 1914 roku niemal cała Europa mogła świętować prawie półwiecze pokoju i bezprecedensowego rozwoju cywilizacyjnego. Krwawe konflikty toczyły się na peryferiach kontynentu i wydawały się jedynie przybliżać znajdujące się tam narody do grona „najwyżej cywilizowanych” potęg Europy. Postępująca globalizacja sprawiała, że każdy średnio zarabiający Europejczyk mógł swobodnie podróżować i prowadzić interesy nie napotykając na żadne bariery.

Wielka Brytania i Francja cieszyły się owocami płynącymi z budowanych przez nich przez dekady imperiów kolonialnych. Jednak o swoim „miejscu pod słońcem” marzyły coraz bardziej agresywne, dynamicznie rozwijające się Niemcy. U ich boku, w imię realizacji własnych interesów na Bałkanach, trwały Austro-Węgry. Na ten sam region spoglądała Rosja, imperium które niedawno przeżyło klęskę w wojnie z nową potęgą – Japonią – a następnie jej system polityczny przeżył wstrząs w czasie rewolucji 1905 r. Swoje ambicje międzynarodowe mieli także mniejsi gracze – Włochy, Rumunia, Bułgaria, Grecja.

Z nadzieją na wojnę spoglądali także liczni przedstawiciele narodów marzących o wyrwaniu się z objęć wielkich imperiów – Polacy, Czesi, Słowacy, Litwini, Ukraińcy, Łotysze, Estończycy, Finowie, Słoweńcy. „Litanię pielgrzymską” Adama Mickiewicza („O wojnę powszechną za Wolność Ludów! Prosimy cię Panie”) przypominała jednak zdecydowana mniejszość Polaków. Wielu, zajętych sprawami codzienności, wierzyło że otaczająca ich rzeczywistość będzie trwała wiecznie. Ich intuicję podzielało wielu intelektualistów, którzy argumentowali, że w świecie połączonym tak licznymi więzami handlowymi i politycznymi jest niemożliwa. Nieliczni, między innymi Jan Gottlieb Bloch, król polskich kolei żelaznych, autor „Przyszłej wojny pod względem technicznym, ekonomicznym i politycznym”, ostrzegali że wojna okaże się katastrofą dla wszystkich walczących stron.

Gdy w Sarajewie padły strzały zaczęły spełniać się ostrzeżenia Bloch. W ciągu kilku tygodni zawalił się ład międzynarodowy, którego korzenie sięgały kongresu wiedeńskiego. „Idzie na świat coś wielkiego, coś przerażającego w swej grozie potwornej, a jednak nieuniknionego jak konieczność” – pisał jeden z dziennikarzy „Tygodnika Ilustrowanego z 8 sierpnia 1914 r.

Autor: Michał Szukała