Szlak Centralnego Okręgu Przemysłowego
Dawne fabryki, zakłady pracy, osiedla robotnicze i wille dyrektorskie wzniesione w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego można zwiedzać wędrując specjalnym szlakiem, wiodącym przez miejscowości Podkarpacia, które rozwinęły się lub powstały w ramach COP.
W tym roku przypada 80. rocznica powstania Centralnego Okręgu Przemysłowego.
Do zwiedzania nietypowego szlaku prezentującego, nie jak zazwyczaj - zamki i pałace, ale zabudowę industrialną, fabryki, hotele robotnicze, czy osiągnięcia techniczne jednego z największych przedsięwzięć ekonomicznych II Rzeczypospolitej zachęca jedna z inicjatorek powstania szlaku Lucyna Mizera, dyr. Muzeum Regionalnego w Stalowej Woli.
„Dziś 80-letni dorobek czasów międzywojennych, jego podkarpacki element, budzi zainteresowanie i może stanowić doskonałą atrakcję turystyczną, wpisującą się we współczesne trendy turystyczne, które zrównują, pod względem atrakcyjności, zabytki techniki z zabytkami historycznymi, sztuki, architektury i walorami przyrodniczymi” – oceniła Mizera.
Podkarpacki Szlak Centralnego Okręgu Przemysłowego
Przypomniała, że dziedzictwo kulturowe całego regionu, nie tylko materialne, ale też w wymiarze niematerialnym, jest nierozerwalnie związane z ideą i funkcjonowaniem COP, utworzonego w latach 30. XX w. na obszarach wchodzących w skład m.in. obecnego woj. podkarpackiego.
Szlak COP składa się z 10 tras, prowadzących przez miasta woj. podkarpackiego – Rzeszów, Nową Sarzynę, Stalową Wolę, Nową Dębę, Skopanie, Mielec, Pustków, Dębicę wraz z jej dzielnicą Pustynią oraz Sędziszów Małopolski. Wszystkie te miejscowości są ściśle związane z COP; powstawały w nich nowe lub rozbudowywały się już istniejące fabryki, przedsiębiorstwa, rozwijało się budownictwo modernistyczne, kwitł przemysł.
„Dziś 80-letni dorobek czasów międzywojennych, jego podkarpacki element, budzi zainteresowanie i może stanowić doskonałą atrakcję turystyczną, wpisującą się we współczesne trendy turystyczne, które zrównują, pod względem atrakcyjności, zabytki techniki z zabytkami historycznymi, sztuki, architektury i walorami przyrodniczymi” – oceniła jedna z inicjatorek powstania szlaku Lucyna Mizera, dyr. Muzeum Regionalnego w Stalowej Woli.
Niektóre z nich, jak Stalowa Wola zostały zbudowane od podstaw w ramach COP (jest to jedno z nielicznych europejskich miast, zbudowanych od podstaw w latach 30. XX wieku). Stalowa Wola nazywana „najmłodszym dzieckiem” II Rzeczpospolitej, powstała w latach 1937-1939 jako sztandarowa inwestycja COP. Stanowi przykład awangardowego wówczas modernizmu w architekturze i najnowocześniejszych technologii w przemyśle.
Mizera zauważyła, że zwiedzający - idąc szlakiem Centralnego Okręgu Przemysłowego - nie zobaczy wspaniałych, historycznych pałaców, zamków, ogrodów, czy bogatej podkarpackiej przyrody. Trasy szlaku poprowadzą go bowiem przez zabudowania fabryczne, hotele robotnicze i pozostałości kolonii robotniczych, inżynierskich, urzędniczych, a także wille dyrektorskie, czy muzea poświęcone tamtym czasom. Idąc szlakiem będzie można obejrzeć różne miejsca, często zaskakujące (jeśli chodzi o turystyczne zwiedzanie), takie jak np. tama na rzece, basen ze skocznią, wieża ciśnień, kaplica.
„Te podróże mają skupić się na detalu, wzorze, konstrukcji budynków i prowadzić zwiedzającego przez historię ostatnich lat 20-lecia międzywojennego. Mają też pokazać mu dawne procesy produkcyjne” – wyjawiła dyr. stalowowolskiego muzeum.
Trasy można zwiedzać pieszo lub rowerem. Każda z nich ma rozpisany czas przejścia lub przejazdu. Sa też oznaczone najważniejsze punkty warte zwiedzenia, związane z COP.
Szlak został utworzony w 2015 roku przez Podkarpacką Regionalną Organizację Turystyczną.
Szczegółowe informacje na temat szlaku i historii COP w poszczególnych miejscowościach można znaleźć na stronie www.cop.podkarpackie.travel. Dostępne są tam również audiobooki, które poprowadzą zwiedzających po trasach.
80 lat temu zdecydowano o budowie Centralnego Okręgu Przemysłowego
Utworzenie COP-u było jednym z największych przedsięwzięć ekonomicznych II Rzeczpospolitej. COP obejmował swoim zasięgiem obszary obecnego województwa świętokrzyskiego, podkarpackiego, lubelskiego, małopolskiego oraz częściowo mazowieckiego (Radom). Plany jego budowy zakładały budowę nowych bądź modernizację już istniejących zakładów przemysłu zbrojeniowego. Inwestycjom COP towarzyszyła rozbudowa infrastruktury komunikacyjnej i energetycznej.
W ramach inwestycji w COP-ie w latach 1937-39 powstały m.in. Zakłady Południowe w Stalowej Woli (obecnie Huta Stalowa Wola), Wytwórnia Silników Nr 2 w Rzeszowie, Fabryka Opon „Stomil” w Dębicy, fabryki broni w Sanoku, Radomiu i Starachowicach, wytwórnie amunicji w Kraśniku, Jawidzu pod Lubartowem, Nowej Dębie w Tarnobrzeskiem, Państwowe Zakłady Lotnicze w Mielcu. Rozpoczęto także budowę wielu elektrowni m.in. w Czorsztynie i Rożnowie na Dunajcu, w Porąbce na Sole, w Solinie, Myczkowcach i Łukawcu na Sanie.
Agnieszka Pipała (PAP)
api/ agz/
