Zygmunt Berling urodził się w 27 kwietnia 1896 r. w Limanowej. W latach 1914-1918 służył w Legionach Polskich i armii austriackiej.
Brał udział w walkach o Lwów podczas wojny polsko-bolszewickiej; dowodził wówczas V batalionem kieleckim. Został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari.
W latach 1920-1930 mianowany kolejno: szefem sztabu dywizji, zastępcą dowódcy okręgu korpusu, dowódcą pułku i podpułkownikiem.
Od 1923 do 1925 r. studiował w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie.
W lipcu 1939 r. został zwolniony ze służby czynnej. Rozpoczął praktykę w Państwowym Instytucie Rozrachunkowym w Warszawie.
Berling w II wojnie światowej
Po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Wilna, gdzie w listopadzie 1939 r. został aresztowany przez NKWD. Przewieziono go do obozu jenieckiego w Starobielsku. Tam nawiązał współpracę z Sowietami, dzięki czemu uniknął losu tysięcy polskich oficerów zamordowanych w Katyniu.
W 1941 r. brał udział w rozmowach w willi NKWD (tzw. willi szczęścia) w Małachówce pod Moskwą, które dotyczyły weryfikacji stosunków wybranych oficerów do ZSRS pod kątem ich przynależności do Armii Czerwonej.
„Oficerowie ci wyrazili najpierw chęć ścisłej współpracy z ZSRR i podpisali deklarację lojalności (...) Jednym z najaktywniejszych członków tej grupy był ppłk Berling, który już 22 czerwca 1941 r. (...) wysłał do zastępcy ludowego komisarza bezpieczeństwa, gen. Wsiewołoda Mierkułowa, wiernopoddańczą deklarację polityczną, w której wyraził pełną gotowość służenia w „armii wyzwoleńczej”, widząc jedyną drogę do oswobodzenia narodu polskiego we współpracy ze Związkiem Socjalistycznych Republik Rad” – pisali Czesław Grzelak, Henryk Stańczyk i Stefan Zwoliński („Armia Berlinga i Żymierskiego”).
Dr Jarosław Pałka: Zygmunta Berlinga do zdrady popchnęła ambicja
Po ataku niemieckim na ZSRS Berling wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych w ZSRS pod dowództwem gen. Władysława Andersa, które formowano na mocy układu Sikorski-Majski. Pełnił funkcję szefa sztabu 5. Dywizji Piechoty. Następnie kierował bazą ewakuacyjno-zaopatrzeniową w Krasnowodsku.
Po wydaniu przez gen. Andersa rozkazu ewakuacji do Iranu pozostał w ZSRS, przez co uznano go za dezertera; został zdegradowany, wydalony z armii oraz skazany w trybie zaocznym w lipcu 1943 r. przez Sąd Polowy na karę śmierci.
Berling i I Dywizja Piechoty
Berling był twórcą I Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Sformował ją - jeszcze jako pułkownik - przy pomocy władz ZSRS latem 1943 r. Jej żołnierzami byli w większości obywatele polscy, którzy po zajęciu przez Armię Czerwoną we wrześniu 1939 r. wschodnich województw Polski zostali deportowani przez NKWD w głąb Związku Sowieckiego.
Pomimo braków w wyszkoleniu oraz niedostatecznego wsparcia ze strony oddziałów sowieckich dywizja dowodzona przez Berlinga odbyła swój chrzest bojowy 12–13 października 1943 r. w bitwie pod Lenino na Białorusi, podczas której poniosła dotkliwe straty.
W 1943 r. Stalin nadał Berlingowi stopień generała brygady. Rok później sowiecki dyktator mianował Berlinga dowódcą 1 Armii Wojska Polskiego.
Berling znał prawdę o sowieckim mordzie w Katyniu, a mimo to, uczestniczył w kampanii propagandowej w celu uznania zbrodni za mord dokonany przez Niemców. „Cały dokumentalny materiał, zebrany przez Komisję, dowodzi niezbicie, że mordy w katyńskim lesie były popełnione na wyraźny rozkaz hitlerowskich goryli, że mordy te oznaczają konsekwentną politykę hitleryzmu, zmierzającą do wytępienia narodów słowiańskich” – pisał w dokumencie z 29 stycznia 1944 r. („Armia Berlinga i Żymierskiego”).
Berling i Powstanie Warszawskie
We wrześniu 1944 r., w trakcie Powstania Warszawskiego, oddziały 1 AWP uczestniczyły w tzw. desancie czerniakowskim, którego celem było zdobycie przyczółków na lewym brzegu Wisły. Próba sforsowania rzeki zakończyła się niepowodzeniem i została okupiona ciężkimi stratami osobowymi, co wynikało m.in. ze złego przygotowania operacji.
W latach 1944-1947 Berling studiował na Akademii Wojennej w Moskwie. Po zakończeniu edukacji powrócił do Polski. Był m.in. członkiem Akademii Sztabu Generalnego, podsekretarzem stanu i wiceministrem w różnych resortach. W 1963 r. wstąpił do PZPR.
Zygmunt Berling zmarł 11 lipca 1980 r. w Konstancinie.
Kontrowersje wokół Berlinga
Postać gen. Berlinga jest przedmiotem sporów. Jego przeciwnicy podkreślają, że - podczas współpracy z NKWD - opowiadał się za przyszłą Polską jako republiką sowiecką oraz zarządzał wyroki śmierci na dezerterach i żołnierzach związanych m.in. z podziemiem niepodległościowym. Zdaniem zwolenników polskiego dowódcy zdołał on uratować wielu rodaków z sowieckich łagrów. (PAP)
wmk
