Wojciech Jaruzelski. Fot. PAP/P. Supernak
6 lipca 90 lat kończy gen. Wojciech Jaruzelski, działacz komunistyczny, w okresie PRL I sekretarz KC PZPR, prezes Rady Ministrów i przewodniczący Rady Państwa PRL oraz prezydent PRL (1989) i RP (1989-1990); w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. wprowadził stan wojenny, stając na czele Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego; ponosi odpowiedzialność za masowe represje stosowane w tym okresie wobec społeczeństwa.
Wojciech Witold Jaruzelski urodził się 6 lipca 1923 roku w Kurowie niedaleko Puław w patriotycznej rodzinie ziemiańskiej herbu Ślepowron. Ojciec walczył w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku, dziadek - w powstaniu styczniowym. Przed wojną Wojciech uczęszczał do gimnazjum ojców marianów na warszawskich Bielanach.
W 1939 roku wraz z rodziną przeniósł się na Litwę, a po jej aneksji przez ZSRR w 1940 roku - został zesłany na Syberię. Pracował w tajdze przy wyrębie lasów, gdzie zachorował na ślepotę śnieżną, która na trwale uszkodziła mu wzrok.
Jaruzelski nadzorował także tłumienie wystąpień robotników w czasie wydarzeń grudnia 1970 roku na Wybrzeżu. Z tego powodu zarzucano mu współodpowiedzialność za krwawe wydarzenia, które miały wtedy miejsce. Jaruzelski twierdził, iż rozkaz strzelania do robotników zapadł w najwyższym kierownictwie PZPR, do którego on wtedy nie należał.
Po nieudanej próbie dostania się do armii Andersa, Jaruzelski ukończył szkołę oficerską w Riazaniu i został skierowany jako dowódca plutonu zwiadu do 2. Dywizji Piechoty im. Henryka Dąbrowskiego formowanej w Sielcach nad Oką. Jako pomocnik szefa sztabu 5. pułku piechoty ds. zwiadu, przeszedł szlak bojowy 1. Armii Wojska Polskiego. Brał udział w walkach nad Wisłą, na Przyczółku Magnuszewskim, o Warszawę, o przełamanie Wału Pomorskiego, a także nad Bałtykiem, Odrą i Łabą.
W latach 1945-1947 brał udział w walkach z oddziałami podziemia antykomunistycznego w okolicach Częstochowy i Piotrkowa Trybunalskiego. Uczestniczył również w zwalczaniu UPA oraz w akcji przesiedleńczej ludności ukraińskiej do Związku Sowieckiego.
Według dokumentów znajdujących się w archiwach IPN Jaruzelski pod pseudonimem "Wolski" współpracował w latach 1949-1954 jako agent informator z Informacją Wojskową - uzależnionym od ZSRS organem kontrwywiadu wojskowego, odpowiedzialnym m.in. za masowe represje wobec żołnierzy WP i AK. Jaruzelski określał te informacje jako pomówienie.
Po ukończonym w 1947 roku kursie w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie pozostał w nim jako wykładowca taktyki i służby sztabów. W latach 1947-1957 był szefem Zarządu Akademii Wojskowych, Szkół i Kursów Oficerskich oraz zastępcą szefa Głównego Zarządu Wyszkolenia Bojowego. W 1956 roku został awansowany jako najmłodszy w korpusie oficerskim do stopnia generała.
W latach 1950-1952 brał udział w zajęciach dwuletniego Wieczorowego Uniwersytetu Marksizmu i Leninizmu, które ukończył z oceną bardzo dobrą. W 1955 roku jako ekstern, ukończył studia w podległej sobie Akademii Sztabu Generalnego im. Karola Świerczewskiego.
W latach 1957-1960 dowodził 12. Dywizją Zmechanizowaną w Szczecinie. W 1960 roku został powołany na stanowisko szefa Głównego Zarządu Politycznego WP, a w 1962 roku mianowano go wiceministrem obrony narodowej. Od 1965 roku pełnił funkcję szefa Sztabu Generalnego WP i jednocześnie wiceministra obrony narodowej.
Do Polskiej Partii Robotniczej wstąpił w 1947 r. W 1961 r. - z klucza partyjnego został posłem na Sejm i był nim w kolejnych kadencjach aż do wyborów czerwcowych 1989 r. Od roku 1964 był członkiem Komitetu Centralnego PZPR. W latach 1970-1971 był zastępcą członka, a od 1971 - członkiem Biura Politycznego. Na IV Plenum KC PZPR w 1981 roku został wybrany I sekretarzem KC PZPR.
W latach 1967-1968 jako członek kierownictwa resortu obrony był współodpowiedzialny za usuwanie z armii i degradację blisko 1300 oficerów pochodzenia żydowskiego, co było częścią antysemickich działań władz państwowych, których kulminacją były tzw. wydarzenia marcowe.
Ministrem obrony narodowej Jaruzelski był od kwietnia 1968 do listopada 1983 roku. Podczas pełnienia przez niego tej funkcji podległe mu jednostki LWP brały udział w tłumieniu Praskiej Wiosny przez siły Układu Warszawskiego w ramach operacji "Dunaj".
Jaruzelski nadzorował także tłumienie wystąpień robotników w czasie wydarzeń grudnia 1970 roku na Wybrzeżu. Z tego powodu zarzucano mu współodpowiedzialność za krwawe wydarzenia, które miały wtedy miejsce. Jaruzelski twierdził, iż rozkaz strzelania do robotników zapadł w najwyższym kierownictwie PZPR, do którego on wtedy nie należał.
13 grudnia 1981 r. wprowadził w Polsce stan wojenny i stanął na czele Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON). Zdaniem historyków ponosi odpowiedzialność za masowe represje stosowane w tym okresie wobec społeczeństwa. Dokładna liczba osób, które w wyniku wprowadzenia stanu wojennego poniosły śmierć nie jest znana. Przedstawiane listy ofiar liczą od kilkudziesięciu do ponad stu nazwisk. Liczba osób, które straciły zdrowie na skutek prześladowań, bicia w trakcie śledztwa lub demonstracji ulicznych również pozostaje nieznana.
13 grudnia 1981 r. wprowadził w Polsce stan wojenny i stanął na czele Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON). Zdaniem historyków ponosi odpowiedzialność za masowe represje stosowane w tym okresie wobec społeczeństwa.
31 grudnia 1982 roku stan wojenny został zawieszony, a 22 lipca 1983 roku - odwołany, przy zachowaniu części represyjnego ustawodawstwa.
W 1981 r. Jaruzelski został prezesem Rady Ministrów. W roku 1983 został powołany przez Sejm na przewodniczącego Komitetu Obrony Kraju - Zwierzchnika Sił Zbrojnych, a przez Radę Państwa mianowany Naczelnym Dowódcą Sił Zbrojnych na wypadek wojny.
W latach 80. Jaruzelski inicjował reformy gospodarcze i instytucjonalne (m.in. powołanie Trybunału Stanu, Rzecznika Praw Obywatelskich czy Naczelnego Sądu Administracyjnego). Był twórcą Rady Konsultacyjnej przy Przewodniczącym Rady Państwa. Próby przemian gospodarczych nie powiodły się.
6 listopada 1985 roku został powołany przez Sejm na przewodniczącego Rady Państwa. W obliczu pogłębiającego się kryzysu gospodarczego i społecznych protestów w 1988 roku zainicjował "okrągły stół" z opozycją.
Po przegranych przez PZPR wyborach w czerwcu 1989 roku ustąpił z funkcji I sekretarza KC. W lipcu 1989 roku w głosowaniu obu izb parlamentu wybrany został przewagą jednego głosu prezydentem PRL, a następnie RP. Urząd ten sprawował do grudnia 1990 roku. W sierpniu 1989 roku desygnował na stanowisko premiera kandydata opozycji Tadeusza Mazowieckiego, pierwszego niekomunistycznego szefa rządu w powojennej Polsce.
W wyniku nacisku społecznego 19 września 1990 roku przesłał do marszałka Sejmu projekt ustawy konstytucyjnej skracający jego kadencję i wprowadzający wybory powszechne prezydenta. Po roku 1990 Wojciech Jaruzelski wycofał się z życia politycznego, choć brał udział w debatach społecznych i politycznych.
***
W 1992 r. Sejm przyjął uchwałę, że stan wojenny był nielegalny. W 1996 r. Sejm, głosami ówczesnej koalicji SLD-PSL, nie zgodził się, by Jaruzelski, Kiszczak i inni autorzy stanu wojennego odpowiadali przed Trybunałem Stanu. W 2011 r. Trybunał Konstytucyjny uznał, że dekrety o stanie wojennym przyjęto niezgodnie nawet z prawem PRL.
W styczniu stycznia 2012 r. Sąd Okręgowy w Warszawie uznał, że stan wojenny nielegalnie wprowadziła tajna grupa przestępcza pod wodzą gen. Wojciecha Jaruzelskiego - w celu likwidacji NSZZ "Solidarność", zachowania ówczesnego ustroju komunistycznego oraz osobistych pozycji we władzach PRL.
Uwzględniając wniosek pionu śledczego IPN, sąd wymierzył karę dwóch lat więzienia w zawieszeniu 88-letniemu Kiszczakowi za udział w tej grupie przestępczej. Od takiego zarzutu uniewinniono b. I sekretarza KC PZPR (był nim do października 1981 r.) 85-letniego Kanię.
Sprawę Jaruzelskiego sąd zawiesił latem 2011 r. z powodu jego złego stanu zdrowia. Jeśli jego stan się nie polepszy, nigdy nie stanie już przed sądem za kierowanie tą grupą przestępczą (za co grozi kara do 10 lat więzienia) i podżeganie członków Rady Państwa do przekroczenia ich uprawnień.
W 2011 r. stan zdrowia Jaruzelskiego był również przyczyną wyłączenia jego sprawy i zawieszenia w procesie dotyczącym masakry robotników na Wybrzeżu w grudniu 1970 r.
(PAP)
akn/ mjs
