80 lat temu, 24 marca 1942 r., rozpoczął się pierwszy etap ewakuacji Polaków ze Związku Sowieckiego. W kolejnych miesiącach do Iranu wyjechało ponad 115 tys. osób, w tym ok. 78,5 tys. żołnierzy oraz 37 tys. cywilów. Dla większości była to jedyna szansa na przeżycie.
Utworzenie w sierpniu 1941 r. Polskich Sił Zbrojnych w ZSRS dawało szansę na ratunek Polakom przetrzymywanym w sowieckich więzieniach oraz obozach pracy. Na wieść o powstaniu polskiej armii wyruszali z najodleglejszych zakątków imperium sowieckiego.
Wycieńczeni polscy żołnierze i cywile docierający do miejsc zgrupowania zmagali się z dramatycznymi warunkami panującymi w obozach szkoleniowych. Swoimi skromnymi racjami żywnościowymi dzielili się z tysiącami dzieci i kobiet. W grudniu obóz w Tockoje nie otrzymał w ogóle pożywienia, a temperatura sięgała -50 stopni.
W czasie niemieckiego natarcia na Moskwę przybyli na Kreml generałowie Sikorski i Anders. Stalin zgodził się na polepszenie zaopatrzenia. Zadecydowano również, że Armia Polska zostanie przeniesiona w okolice Taszkentu. Nowe tereny zakwaterowania okazały się dla żołnierzy i polskiej ludności cywilnej fatalne pod względem klimatycznym. W wyniku epidemii tyfusu zmarło ok. 10 tys. żołnierzy i cywilów, wśród nich wiele dzieci.
Sowieci ponawiali naciski na wysłanie na front fatalnie zaopatrzonych Polaków. 6 marca polskie dowództwo otrzymało decyzję o zmniejszeniu racji żywnościowych do 26 tys. W tym czasie polskie dywizje liczyły ok. 70 tys. niedożywionych i wyczerpanych żołnierzy, którzy ze swoich racji utrzymywali kilkadziesiąt tysięcy cywilów. 30 tys. żołnierzy i 12 tys. cywilów miało zostać ewakuowanych do Iranu.
Ewakuacja rozpoczęła się już 24 marca. Do 5 kwietnia ZSRS opuściło blisko 44 tys. osób, w tym ponad 33 tys. wojskowych. W ZSRS pozostało ponad 40 tys. żołnierzy. 2 lipca rząd RP został poinformowany o tym, że Stalin zgodził się na wyprowadzenie z ZSRS pozostałych jednostek. Zdaniem gen. Andersa była to jedyna szansa na ocalenie. Uważał „że pozostanie w Rosji musi skończyć się dla wszystkich Polaków całkowitą zagładą”. Od 19 do 31 sierpnia 1942 r. ZSRS opuściło blisko 70 tys. osób, w tym ok. 25 tys. cywilów.
Dla polskich żołnierzy Iran stał się pierwszym etapem długiego szlaku bojowego wiodącego przez Bliski Wschód i Włochy. Armia Andersa, już jako 2. Korpus Polski, wsławiła się w walkach o Monte Cassino, Ankonę, Loreto i Bolonię. Wielu jego żołnierzy, takich jak Józef Czapski i Gustaw Herling-Grudziński, stało się autorytetami emigracji i demaskatorami komunizmu.
80 lat temu rozpoczęła się ewakuacja Polaków ze Związku Sowieckiego
Układ Sikorski-Majski i powołanie Armii Andersa
Michał Szukała (PAP)
Wszelkie materiały (w szczególności depesze agencyjne, zdjęcia, grafiki, filmy) zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
