Kalendarz historyczny
10 września
-
Koniec dwudniowej obrony Wizny - opartego o system fortyfikacji polskiego punktu oporu nad Narwią. Dowodzący polskim oddziałem kpt. Władysław Raginis popełnił samobójstwo, żeby nie dostać się do niemieckiej niewoli.
-
Zamordowana przez Niemców za pomoc swoim żydowskim sąsiadom rodzina Ulmów została ogłoszona błogosławioną w trakcie mszy świętej w miejscowości Markowa na Podkarpaciu.
-
W Cieszacinie Wielkim na Podkarpaciu zmarł Jan Kułaj, działacz ludowy, pierwszy przewodniczący Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Rolników Indywidualnych „Solidarność”.
-
W Cieszynie zmarł Karol Śliwka, autor znanych znaków graficznych, plakatów i etykiet, uznawany za jednego z ośmiu najwybitniejszych twórców w swojej dziedzinie. Zaprojektował m.in. logo PKO BP i opakowania produktów fabryki Wedla.
-
W Nowym Jorku zmarł Eli Zborowski, wiceprezes Światowej Federacji Żydów Polskich oraz przewodniczący Międzynarodowego Stowarzyszenia Yad Vashem; pochodził z Żarek w pow. myszkowskim.
-
Zmarł Jan Józef Lipski, historyk literatury (m.in. Dwie ojczyzny - dwa patriotyzmy. Uwagi o megalomanii narodowej i ksenofobii Polaków). W czasie II wojny światowej żołnierz Szarych Szeregów i Armii Krajowej, uczestnik Powstania Warszawskiego. W PRL był działaczem opozycji demokratycznej, współzałożycielem Komitetu Obrony Robotników, a od 1989 r, został senatorem Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego. Odznaczony Orderem Orła Białego.
-
W gdańskiej hali „Olivia” zakończyła się pierwsza tura I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”.
-
W Warszawie zmarł Melchior Wańkowicz, mistrz szlacheckiej gawędy, klasyk reportażu, autor takich książek jak „Monte Cassino”, „Hubalczycy” czy „Ziele na kraterze”.
-
Na igrzyskach olimpijskich w Monachium piłkarska reprezentacja Polski, pokonując w finale Węgry 2:1, zdobyła złoty medal. Obie bramki w finałowym meczu strzelił dla Polski Kazimierz Deyna, który z liczbą dziewięciu zdobytych goli został najlepszym strzelcem turnieju.
-
Prymas kardynał Stefan Wyszyński ukoronował obraz Matki Boskiej Gietrzwałdzkiej.
-
W Gdańsku urodził się Paweł Huelle, pisarz, autor m.in. powieści „Weiser Dawidek”.
-
W Luksemburgu kanclerz RFN Konrad Adenauer i minister spraw zagranicznych Izraela Mosze Szaret podpisali niemiecko-izraelski układ o odszkodowaniach dla ofiar Holocaustu.
-
W Krakowie zakończył się proces działaczy Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość oraz Polskiego Stronnictwa Ludowego. Komendant WiN płk Franciszek Niepokólczycki został skazany na karę śmierci, ale wyroku nie wykonano. W grudniu 1956 r. został wypuszczony z więzienia, a pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego.
-
W Oslo na karę śmierci skazany został Vidkun Quisling, założyciel i przywódca norweskiej partii faszystowskiej; w czasie II wojny światowej premier kolaboracyjnego rządu norweskiego, ściśle współpracującego z niemieckimi władzami okupacyjnymi.
-
Utworzony został Zarząd Informacji Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego (wojskowy kontrwywiad). Oficjalnym celem jego działań była walka ze szpiegostwem, ale wsławił się głównie represjonowaniem podejrzewanych o nieprawomyślność oficerów, w tym tych którzy wcześniej służyli w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie oraz Armii Krajowej.
-
Marsz. Śmigły-Rydz utworzył Front Południowy z gen. Kazimierzem Sosnkowskim na czele.
-
W Bydgoszczy Niemcy przeprowadzili pierwszą masową egzekucję Polaków; łącznie rozstrzelali około 1500 osób.
-
W Warszawie urodziła się Olga Krzyżanowska, lekarz, w czasie II wojny światowej członek Szarych Szeregów; działaczka Solidarności; w latach 1989–1991 i 1993–1997 wicemarszałek Sejmu; senator (2001–2005).
-
W Berlinie otwarto pierwszy w Europie odcinek autostrady o długości ok. 10 km.
-
I wojna światowa: w Saint-Germain-en-Laye państwa zwycięskiej koalicji podpisały traktat pokojowy z Austrią.
-
Walki 1. Pułku Legionów Polskich pod Nowym Korczynem, Opatowem, Uściskowem, Grotnikami, Winiarami, Ksanami i Czarkową.
-
W Winchester w stanie Indiana urodził się Robert Wise, reżyser, montażysta i producent filmowy; twórca wyróżnionej 10 Oscarami filmowej wersji „West Side Story”, a także musicalu „Dźwięki muzyki” nagrodzonego pięcioma Oscarami.
-
Urodził się ks. Marian Konopiński, przed wojną wikary w parafii św. Michała Archanioła w Poznaniu, we wrześniu 1939 r. kapelan 15 Pułku Ułanów Poznańskich; w 1941 r. uwięziony w obozie koncentracyjnym Dachau. Był poddawany pseudomedycznym eksperymentom, wskutek których zmarł. Beatyfikowany przez papieża Jana Pawła II w 1999 r.
-
W Genewie włoski anarchista zasztyletował cesarzową Austrii i królową Węgier Elżbietę, nazywaną Sisi, żonę cesarza Franciszka Józefa I.
-
W Berlinie założono Polską Partię Socjalistyczną zaboru pruskiego.
-
W Warszawie urodził się Ignacy Matuszewski, jeden z czołowych reprezentantów obozu sanacyjnego, członek POW, płk WP, w 1920 r. szef Oddziału II Naczelnego Dowództwa, dyplomata, minister skarbu, redaktor naczelny „Gazety Polskiej”; we wrześniu 1939 r. kierował ewakuacją złota Banku Polskiego do Francji.
-
We Lwowie urodził się Stanisław Kętrzyński, historyk, dyplomata.
-
Gen. Maciej Rybiński został ostatnim wodzem naczelnym Powstania Listopadowego.
-
W Końskowoli zmarł Franciszek Zabłocki, komediopisarz, poeta, sekretarz Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych; autor komedii „Fircyk w zalotach”.
-
W Winiarach niedaleko Warki urodził się Piotr Wysocki, przywódca spisku w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie, który zapoczątkował wybuch Powstania Listopadowego; zesłany przez władze carskie na Syberię, do kraju powrócił po ponad 25 latach.
-
Konfederacja barska: rozpoczęła się obrona Jasnej Góry przed wojskami rosyjskimi.
-
Sejm mazowiecki złożył przysięgę na wierność królowi polskiemu, oficjalnie potwierdzając inkorporację Mazowsza do Korony.
-
Zmarł Ludwik Andegaweński, król Węgier (od 1342 r.) i Polski (od 1370 r.). Tron w Polsce objął dzięki układom dynastycznym jako syn Elżbiety Łokietkówny, siostry króla Kazimierza Wielkiego.
-
Papieżem wybrany został Celestyn I (422–432).