Kalendarz dat

1939

• 

  2.01

  W Drozdowie pod Łomżą zmarł Roman Dmowski, przywódca obozu narodowego, dyplomata, współtwórca niepodległej Polski, główny ideolog polskiego nacjonalizmu.

• 

  3.01

  W Warszawie urodziła się Joanna Papuzińska, pisarka, krytyczka literacka, autorka wielu książek dla dzieci.

• 

  5.01

  W Berchtesgaden doszło do spotkania szefa polskiej dyplomacji Józefa Becka z kanclerzem III Rzeszy Adolfem Hitlerem.

• 

  6.01

  Szef polskiej dyplomacji Józef Beck spotkał się w Monachium z ministrem spraw zagranicznych III Rzeszy Joachimem von Ribbentropem.

• 

  7.01

  Na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie odbył się pogrzeb Romana Dmowskiego, przywódcy obozu narodowego, głównego ideologa polskiego nacjonalizmu, współtwórcy niepodległej Polski.

• 

  8.01

  W Warszawie na Zamku Królewskim minister spraw zagranicznych Józef Beck spotkał się z prezydentem Ignacym Mościckim i marszałkiem Edwardem Śmigłym-Rydzem, których ostrzegł przed wojną z Niemcami; politycy zdecydowali nie ustępować niemieckim żądaniom terytorialnym.

• 12.01

  W Warszawie urodził się Arkadiusz Bazak, aktor, wystąpił m.in. w filmach „Westerplatte”, „Potop”, „Katastrofa w Gibraltarze”, a także serialu „Naznaczony”.

• 12.01

  Urodziła się Grażyna Hase, projektantka mody, kostiumolog.

• 

  13.01

  W Pruszkowie urodził się Jacek Gmoch, piłkarz, reprezentant Polski; trener, działacz sportowy; w latach 1976–1978 selekcjoner reprezentacji Polski, z którą zajął 5–8 miejsce na Mistrzostwach Świata w Argentynie w 1978 r.

• 

  21.01

  W Krakowie urodziła się Anna Polony, aktorka teatralna i filmowa, reżyser, przez wiele lat związana z krakowskim Starym Teatrem; pedagog Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie; znana m.in. z roli Anieli Dulskiej w filmie Andrzeja Wajdy „Z biegiem lat, z biegiem dni”.

• 

  25.01

  Początek wizyty ministra spraw zagranicznych III Rzeszy Joachima von Ribbentropa w Warszawie.

• 

  30.01

  Kanclerz Rzeszy Adolf Hitler podczas przemówienia w Reichstagu zapowiedział unicestwienie Żydów w Europie w przypadku wybuchu nowej wojny.

• 31.01

  Premiera filmu Henryka Szaro „Kłamstwo Krystyny” z Elżbietą Barszczewską, Kazimierzem Junoszą - Stępowskim i Jerzym Śliwińskim w rolach głównych.

• 

  2.02

  W holenderskiej stoczni Vlissingen uroczyście podniesiono polską banderę wojenną na okręcie podwodnym ORP „Orzeł”.

• 7.02

  W Warszawie urodziła się Ewa Krzyżewska, aktorka, znana m.in. z filmów „Popiół i diament”, „Zbrodniarz i panna”, „Zazdrość i medycyna”.

• 

  7.02

  Do portu wojennego w Gdyni przypłynął zbudowany w holenderskiej stoczni okręt podwodny ORP Orzeł.

• 

  10.02

  W Rzymie zmarł papież Pius XI (Achille Ratti); w latach 1919–1921 nuncjusz apostolski w Polsce; kardynał, arcybiskup Mediolanu; papież od 1922 r.

• 11.02

  W Zakopanem rozpoczęły się Mistrzostwa Świata w Narciarstwie Klasycznym.

• 

  16.02

  W Starych Wasiliszkach koło Nowogródka urodził się Czesław Niemen, właściwie Czesław Wydrzycki, jeden z najważniejszych wokalistów i muzyków polskich XX wieku; do jego największych przebojów należą „Sen o Warszawie”, „Pod papugami”, „Dziwny jest ten świat”.

• 

  18.02

  Wizyta Reichsfuehrera SS i szefa policji III Rzeszy Heinricha Himmlera w Warszawie.

• 

  20.02

  W Berdyczowie urodziła się Antonina Girycz, aktorka filmowa i teatralna, znana z ról w filmach „Katastrofa”, „Polowanie na muchy” oraz seriali „Czterdziestolatek” i „Dziewczyna z Mazur”.

• 

  20.02

  W Poznaniu urodził się Józef Robakowski, artysta multimedialny, autor filmów, zapisów wideo, cykli fotograficznych, rysunków, instalacji; historyk sztuki, nauczyciel akademicki.

• 

  20.02

  W Łańcucie urodził się Ryszard Marek Groński – satyryk, felietonista, poeta, autor książek „Nauka pływania dla topielców”, „Suche oczy”, „Jeż na kaktusie”.

• 24.02

  W Poznaniu zmarł Władysław Seyda, prawnik, polityk ruchu narodowego, członek Ligi Narodowej i Naczelnego Komitetu Narodowego w Powstaniu Wielkopolskim, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego (1924–29).

• 26.02

  Sztuką Aleksandra Fredry „Piosnka wujaszka” na deskach warszawskiego Teatru Letniego jako reżyser teatralny zadebiutował Aleksander Bardini.

• 28.02

  W Gliwicach urodził się Józef Gałeczka, piłkarz, trener, król strzelców polskiej ligi w roku 1964, strzelec 98 bramek w ekstraklasie.

• 

  2.03

  Włoski kardynał Eugenio Pacelli wybrany został papieżem; przyjął imię Piusa XII.

• 

  4.03

  W Sztabie Głównym Wojska Polskiego rozpoczęto prace nad planem obronnym na wypadek wojny z Niemcami o kryptonimie „Zachód”.

• 

  5.03

  We Lwowie zmarł Jan Gwalbert Pawlikowski, ekonomista, polityk, historyk literatury, taternik, członek władz Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego i Związku Ludowo-Narodowego, honorowy członek Związku Górali, laureat złotego Wawrzynu Akademickiego Polskiej Akademii Literatury.

• 

  10.03

  Podczas rozpoczynającego się w Moskwie XVIII Zjazdu WKP(b) Józef Stalin wygłosił tzw. „kasztanową mowę”, która była zapowiedzią zbliżenia sowiecko-niemieckiego.

• 

  10.03

  W Bieńkówce koło Makowa Podhalańskiego urodził się Stanisław Radwan, kompozytor muzyki teatralnej i filmowej m.in. do filmów „Blizna” i „Sprawa Gorgonowej”.

• 14.03

  W Bratysławie proklamowano powstanie państwa słowackiego z księdzem Jozefem Tiso jako premierem. 

• 

  14.03

  W Warszawie urodził się Jerzy Surdykowski, dziennikarz, pisarz, dyplomata, scenarzysta, autor m.in. „Błękitnego kontynentu”, „Powracającego z morza”, „Wołania o sens”.

• 

  15.03

  Armia niemiecka przekroczyła granice Czecho-Słowacji zajmując Pragę; Węgrzy rozpoczęli zajmowanie Ukrainy Podkarpackiej; powstanie granicy węgiersko-polskiej.

• 16.03

  Dekret kanclerza III Rzeszy Adolfa Hitlera o utworzeniu Protektoratu Czech i Moraw.

• 17.03

  Premiera filmu „Trzy serca” w reżyserii Michała Waszyńskiego.

• 23.03

  Po aneksji litewskiej Kłajpedy przez Niemców zarządzona została mobilizacja alarmowa.

• 25.03

  Premiera filmu Mieczysława Krawicza „O czym się nie mówi”.

• 

  26.03

  W Berlinie ambasador RP Józef Lipski przekazał ministrowi spraw zagranicznych Joachimowi von Ribbentropowi polskie stanowisko wobec żądań III Rzeszy: Polska odmawia zgody na budowę eksterytorialnej drogi tranzytowej; w sprawie Gdańska proponuje zawarcie dwustronnego porozumienia, połączonego z wyjęciem Wolnego Miasta spod opieki Ligi Narodów; propozycja przystąpienia do bloku państw skupionych wokół Niemiec zostaje pominięta milczeniem.

• 27.03

  W Przemyślu urodził się Andrzej Nebeski, perkusista i pianista, członek zespołów „Niebiesko-Czarni” i „Polanie”, lider grupy „ABC”.

• 

  31.03

  Premier Wielkiej Brytanii Neville Chamberlain podczas posiedzenia rządu, a następnie w Izbie Gmin, zadeklarował, że rząd Wielkiej Brytanii „będzie uważał się za zobowiązany do okazania rządowi polskiemu całkowitego poparcia, jakiegokolwiek będzie w stanie udzielić”.

• 

  1.04

  W Piasku Wielkim niedaleko Nowego Korczyna urodził się Józef Grudzień, bokser, złoty medalista igrzysk olimpijskich w Tokio (1964) i wicemistrz olimpijski z Meksyku (1968); medalista mistrzostw Europy.

• 

  3.04

  Naczelne dowództwo niemieckich sił zbrojnych przedstawiło Hitlerowi projekt dyrektywy w sprawie gotowości bojowej armii na lata 1939–1940; jej część, tzw. Wariant Biały (Fall Weiss) dotyczył ewentualnego ataku na Polskę; dokument został podpisany 11 kwietnia 1939 r.

• 

  3.04

  W Warszawie zmarł Walery Sławek, jeden z najbliższych współpracowników Józefa Piłsudskiego, współtwórca Organizacji Bojowej PPS, żołnierz Legionów Polskich, członek Komendy Naczelnej POW, oficer WP, twórca BBWR, trzykrotny premier i marszałek Sejmu.

• 

  4.04

  Początek kilkudniowej wizyty ministra spraw zagranicznych RP Józefa Becka w Londynie, zakończonej wydaniem dwustronnego komunikatu oznaczającego zawarcie wstępnego porozumienia między Polską a Wielką Brytanią o wzajemnej pomocy na wypadek wojny.

• 5.04

  Premiera filmu „Włóczęgi” w reżyserii Michała Waszyńskiego.

• 

  6.04

  Podczas wizyty ministra spraw zagranicznych Józefa Becka w Londynie ogłoszono przekształcenie gwarancji brytyjskich dla Polski z 31 marca w gwarancje wzajemne.

• 

  6.04

  W Warszawie urodziła się Olga Lipińska, reżyser, twórczyni telewizyjnych cykli satyrycznych „Gallux Show”, „Właśnie leci kabarecik” i „Kabaretu Olgi Lipińskiej”.

• 9.04

  Premiera filmu „Doktór Murek” w reżyserii Juliusza Gardana.

• 

  11.04

  Adolf Hitler podpisał przedstawiony przez Naczelne Dowództwo Niemieckich Sił Zbrojnych projekt dyrektywy w sprawie gotowości bojowej armii na lata 1939–1940; jej część, tzw. Wariant Biały (Fall Weiss), dotyczyła ataku na Polskę.

• 15.04

  Odbył się ogólnopolski zjazd założycielski Stronnictwa Demokratycznego.

• 

  20.04

  W Sichowie Dużym urodziła się Anna Radziwiłł – pedagog, historyk, działaczka Solidarności w latach 80.; po 1989 r. wiceminister edukacji w rządzie Tadeusza Mazowieckiego i w rządzie Marka Belki.

• 

  27.04

  W Rabie Wyżnej urodził się kardynał Stanisław Dziwisz; doktor teologii, od 1967 do 1978 r. kapelan ks. kardynała Karola Wojtyły; w latach 1978–2005 pełnił funkcję osobistego sekretarza papieża Jana Pawła II; metropolita krakowski w latach 2005–2016.

• 

  28.04

  W przemówieniu wygłoszonym w Reichstagu Adolf Hitler wypowiedział polsko-niemiecką deklarację o nieagresji z 1934 r. oraz brytyjsko-niemiecki układ o ograniczeniu zbrojeń morskich z 1935 r.

• 

  5.05

  W Krakowie urodził się Ryszard Horowitz, fotograf; prekursor cyfrowego przetwarzania fotografii; w czasie niemieckiej okupacji przebywał wraz z rodziną w krakowskim getcie, a po jego likwidacji w 1943 r. znalazł ocalenie w fabryce Oskara Schindlera; w 1959 r. wyemigrował do Stanów Zjednoczonych.

• 

  5.05

  Minister spraw zagranicznych Józef Beck wygłosił w Sejmie przemówienie będące reakcją na wypowiedzenie przez Adolfa Hitlera niemiecko-polskiego paktu o nieagresji; swoje wystąpienie Beck zakończył słowami: „My w Polsce nie znamy pojęcia pokoju za wszelką cenę. Jest jedna tylko rzecz w życiu ludzi, narodów i państw, która jest bezcenna: tą rzeczą jest honor”.

• 

  5.05

  W Warszawie zmarł Maurycy Zamoyski, polityk, dyplomata; od 1917 r. wiceprezes Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu; w latach 1919–1924 poseł RP we Francji; minister spraw zagranicznych (1924); w 1922 r. kandydat Związku Ludowo-Narodowego na prezydenta RP.

• 

  10.05

  W Poznaniu urodził się Witold Woyda, szermierz, zdobywca dwóch złotych medali na igrzyskach olimpijskich w Monachium w 1972 r. – w turnieju indywidualnym i drużynowym; wielokrotny medalista mistrzostw świata.

• 

  13.05

  We Lwowie urodził się Włodzimierz Press, aktor, związany z warszawskimi scenami: Teatrem Ludowym, Teatrem Kwadrat oraz Teatrem Dramatycznym; znany m.in. z roli Grigorija Saakaszwilego w serialu „Czterej pancerni i pies”.

• 

  14.05

  Początek wizyty polskiej delegacji wojskowej w Paryżu na czele z ministrem spraw wojskowych gen. Tadeuszem Kasprzyckim; rozmowy przyniosły sprecyzowanie francuskich zobowiązań sojuszniczych wobec Polski.

• 19.05

  W Warszawie urodził się Tomasz Sikorski, kompozytor, pianista.

• 19.05

  Minister spraw wojskowych gen. Tadeusz Kasprzycki podpisał w Paryżu protokół o niezwłocznej pomocy Francji dla Polski w przypadku niemieckiej agresji.

• 

  21.05

  W meczu piłkarskim pomiędzy Ruchem Chorzów a Unionem Touring Łódź Ernest Wilimowski strzelił dziesięć bramek – do dziś jest to rekord polskiej ligi.

• 22.05

  III Rzesza i Włochy podpisały pakt przyjaźni, tzw. pakt stalowy, sojusz polityczno-militarny, do którego następnie przystąpiła Japonia.

• 

  24.05

  W Berlinie zmarł prof. Aleksander Brueckner, polski filolog slawista, historyk kultury, autor „Dziejów literatury polskiej w zarysie”, „Dziejów kultury polskiej”, „Dziejów języka polskiego” i „Encyklopedii Staropolskiej”.

• 

  26.05

  Prezydent Ignacy Mościcki otrzymał od Sejmu uprawnienia do wydawania dekretów w zakresie obrony państwa.

• 

  26.05

  W Równem na Wołyniu urodził się Andrzej Milczanowski, prawnik, współpracownik KSS KOR, działacz Solidarności; w 1982 r. skazany na pięć lat więzienia za kierowanie strajkiem w Stoczni Szczecińskiej; po wyjściu na wolność stanął na czele podziemnej Rady Koordynacyjnej NSZZ „S” Pomorze Zachodnie, region ten reprezentował w Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej; uczestnik obrad Okrągłego Stołu; szef UOP (1990–1992); minister spraw wewnętrznych (1992–1995). 

• 28.05

  W Warszawie urodził się Wojciech Karolak, pianista i kompozytor jazzowy.

• 

  29.05

  W Rzymie zmarła Urszula Ledóchowska, założycielka Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego (urszulanek szarych), kanonizowana w 2003 r. przez papieża Jana Pawła II.

• 31.05

  Premiera filmu „Sportowiec mimo woli” w reżyserii Mieczysława Krawicza.

• 3.06

  W Warszawie na Torze Wyścigów Konnych na Służewcu rozegrano pierwszą gonitwę.

• 

  4.06

  W Stanisławowie urodził się Ireneusz Iredyński, prozaik, poeta, dramaturg, scenarzysta.

• 5.06

  W Aleksandrowie Kujawskim urodził się Grzegorz Królikiewicz, reżyser, scenarzysta, pedagog; autor filmu „Przypadek Pekosińskiego”.

• 6.06

  Wybuchł pożar niedokończonego Dworca Głównego w Warszawie. Spłonęła wielka sala dworca, będąca w końcowym etapie wykończenia i mająca być niebawem oddana do użytku.

• 

  8.06

  W Bolton w Anglii urodził się Norman Davies, brytyjski historyk walijskiego pochodzenia, profesor Uniwersytetu Londyńskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności i Akademii Brytyjskiej, autor prac dotyczących historii Europy i Polski.

• 

  14.06

  W Warszawie urodził się Marek Gaszyński, dziennikarz i prezenter muzyczny, autor tekstów piosenek „Nie zadzieraj nosa”, „Sen o Warszawie”, „Gdzie się podziały tamte prywatki”, a także książek, m.in. o Czesławie Niemenie i Czerwonych Gitarach.

• 14.06

  W Łodzi urodził się Czesław Majewski, kompozytor, pianista, aktor kabaretowy.

• 

  17.06

  W Warszawie urodził się Krzysztof Zanussi, reżyser, scenarzysta, autor filmów „Struktura kryształu”, „Życie rodzinne”, „Iluminacja”, „Bilans kwartalny”, „Barwy ochronne”, „Spirala”, „Kontrakt”, „Constans”, „Z dalekiego kraju”, „Życie za życie. Maksymilian Kolbe”, „Rok spokojnego słońca” – uhonorowany Złotym Lwem w Wenecji, „Dotkniecie ręki”, „Cwał”, „Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową”, „Persona non grata” i „Obce ciało”; wieloletni szef Studia Filmowego TOR.

• 17.06

  W Tokio urodziła się Ludmiła Jakubczak, piosenkarka, tancerka.

• 

  22.06

  W Łodzi urodził się Jerzy Grzegorzewski, reżyser teatralny, scenograf, dyrektor artystyczny Teatru Narodowego w Warszawie w latach 1997–2003.

• 

  2.07

  W Radomiu urodziła się Iga Cembrzyńska, aktorka, piosenkarka, producentka filmowa; zagrała w filmach „Rękopis znaleziony w Saragossie”, „Hydrozagadka”, „Motodrama”, „Jak to się robi”, „Gwiezdny pył”, „Cztery pory roku”, „Wrzeciono czasu”, „Słoneczny zegar”, a także w serialu „Stawka większa niż życie”.

• 

  19.07

  W Milanówku urodził się Bogdan Cywiński, historyk, publicysta, działacz opozycji antykomunistycznej, redaktor naczelny miesięcznika „Znak” (1973–1977), członek Klubu Inteligencji Katolickiej, współorganizator Towarzystwa Kursów Naukowych; zastępca redaktora naczelnego „Tygodnika Solidarność” (1981). 

• 

  20.07

  Wojciech Korfanty został zwolniony przez władze sanacyjne po trzech miesiącach uwięzienia na Pawiaku. Ciężko chory zmarł miesiąc później.

• 

  24.07

  Premier Węgier Pal Teleki w depeszy do Adolfa Hitlera odmówił poparcia dla planowanej niemieckiej inwazji na Polskę, tłumacząc, że „nie może przedsięwziąć żadnej akcji militarnej przeciw Polsce ze względów moralnych".

• 

  25.07

  W ośrodku wywiadowczym w Pyrach pod Warszawą polski wywiad przekazał przedstawicielom wywiadów brytyjskiego i francuskiego rezultaty prac nad szyframi niemieckiej maszyny Enigma.

• 

  27.07

  Podniesiono banderę na statku pasażerskim MS „Chrobry”, ostatnim nowym polskim transatlantyku.

• 

  29.07

  Z Gdyni do Ameryki Południowej wypłynął w swój pierwszy rejs transatlantyk MS „Chrobry”, na jego pokładzie był m.in. Witold Gombrowicz.

• 

  3.08

  W Poznaniu urodził się Andrzej Dłużniewski, malarz, rysownik, twórca instalacji artystycznych, pisarz, długoletni profesor warszawskiej ASP.

• 9.08

  W Warszawie urodziła się Maria Czubaszek, poetka, satyryk, felietonistka.

• 

  17.08

  W Katowicach zmarł Wojciech Korfanty, dyktator III Powstania Śląskiego, poseł, jeden z przywódców Chrześcijańskiej Demokracji, wicepremier rządu RP (1923), więzień brzeski, współtwórca antysanacyjnego Frontu Morges.

• 19.08

  W Berlinie podpisana została niemiecko-sowiecka umowa handlowo-kredytowa.

• 

  20.08

  W Katowicach odbył się pogrzeb Wojciecha Korfantego, dyktatora III Powstania Śląskiego, posła, jednego z przywódców Chrześcijańskiej Demokracji, wicepremiera rządu RP (1923), więźnia brzeskiego, współtwórcy antysanacyjnego Frontu Morges.

• 

  23.08

  Pakt Ribbentrop-Mołotow: w Moskwie przedstawiciele dwóch totalitarnych mocarstw – minister spraw zagranicznych III Rzeszy Joachim von Ribbentrop oraz ludowy komisarz spraw zagranicznych ZSRS, pełniący jednocześnie funkcję przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych (premiera), Wiaczesław Mołotow – podpisali w obecności Stalina sowiecko-niemiecki pakt o nieagresji wraz z tajnym protokołem dodatkowym, zawierającym rozgraniczenie stref interesów w Europie Środkowej i Wschodniej, oznaczające faktyczny rozbiór Polski.

• 

  23.08

  W Białymstoku urodził się Edward Linde-Lubaszenko, aktor, wystąpił m.in. w filmach „Ktokolwiek wie …”, „Oko proroka”, „Piłkarski poker”, „Psy”, „Pamiętnik znaleziony w garbie”, „Róża”, a także w serialach „Droga”, „Układ krążenia”, „Kasia i Tomek”.

• 

  25.08

  Do portu gdańskiego, pod pretekstem kurtuazyjnej wizyty, wpłynął niemiecki pancernik „Schleswig-Holstein”; 1 września okręt rozpoczął ostrzał polskiej Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte.

• 

  25.08

  W Londynie Polska i Wielka Brytania podpisały układ o wzajemnej pomocy w przypadku wojny.

• 

  26.08

  W Warszawie eksperymentalna stacja telewizyjna w budynku Prudential wyemitowała pierwszy film – „Barbarę Radziwiłłównę” w reżyserii Józefa Lejtesa.

• 

  26.08

  Niemiecka grupa dywersyjna, niepoinformowana przez dowództwo o zmianie terminu agresji na Polskę, przeprowadziła atak na stację kolejową w Mostach koło Jabłonkowa na Zaolziu; atak dywersantów został odparty.

• 

  27.08

  Na stadionie warszawskiej Legii piłkarska reprezentacja Polski pokonała 4:2 drużynę Węgier – wicemistrzów świata; był to ostatni mecz polskiej reprezentacji przed wybuchem II wojny światowej.

• 

  28.08

  Adolf Hitler wyznaczył nowy termin ataku na Polskę – 1 września; według wcześniejszych ustaleń atak nastąpić miał 26 sierpnia rano, jednak 25 sierpnia Hitler, m.in. na wieść o podpisaniu polsko-brytyjskiego traktatu o wzajemnej pomocy, wstrzymał decyzję o rozpoczęciu działań wojennych.

• 

  28.08

  Niemieccy dywersanci dokonali zamachu bombowego na dworcu kolejowym w Tarnowie; w jego wyniku 14 osób zginęło, a 38 zostało rannych.

• 

  30.08

  Na rozkaz Dowództwa Floty trzy niszczyciele ORP „Błyskawica”, ORP „Burza” i ORP „Grom” opuściły Gdynię i skierowały się do Wielkiej Brytanii.

• 30.08

  Ogłoszenie mobilizacji powszechnej w Polsce; wstrzymane na 24 godziny na skutek interwencji ambasad Francji i Wielkiej Brytanii.

• 

  31.08

  W leżących na terenie III Rzeszy Gliwicach niemieccy dywersanci udający Polaków napadli na radiostację nadając komunikat: „Uwaga, tu Gliwice. Radiostacja znajduje się w rękach polskich”; prowokacja gliwicka została wykorzystana przez Niemców do uzasadnienia agresji na Polskę.

• 

  31.08

  Ponowne ogłoszenie mobilizacji powszechnej w Polsce.

• 

  1.09

  Wojska niemieckie bez wypowiedzenia wojny przekroczyły o świcie granice Rzeczypospolitej, rozpoczynając II wojnę światową. Osamotnione w walce Wojsko Polskie nie mogło skutecznie przeciwstawić się agresji Niemiec i sowieckiej inwazji dokonanej 17 września. Konsekwencją tej sytuacji stał się IV rozbiór Polski dokonany przez Hitlera i Stalina.

• 

  2.09

  Samolot PZL 23 „Karaś” z 21 Eskadry Bombowej zbombardował fabrykę w Oławie (Ohlau), dokonując pierwszego ataku powietrznego na terytorium Niemiec w II wojnie światowej.

• 

  2.09

  Ostatnie posiedzenia Sejmu i Senatu V kadencji. Premier gen. Felicjan Sławoj Składkowski przedstawił oświadczenie w sprawie wojny, posłowie i senatorowie zadeklarowali poparcie dla władz państwa i armii.

• 

  2.09

  Niemcy rozpoczęli budowę obozu koncentracyjnego Stutthof.

• 

  2.09

  Oddziały Wielkopolskiej Brygady Kawalerii gen. Romana Abrahama zaatakowały oddziały niemieckie we Wschowie. Był to największy atak wojsk polskich na terytorium niemieckie podczas kampanii 1939 r.

• 

  2.09

  Pod Jordanowem 10. Brygada Kawalerii (Zmotoryzowana) płk. Stanisława Maczka powstrzymała marsz niemieckiego XXII Korpusu Armijnego.

• 

  2.09

  Nalot bombowy na Westerplatte wywołał poważne zniszczenia. Dowództwo składnicy przejął kpt. Franciszek Dąbrowski, reorganizując ugrupowanie i opanowując kryzys obrony.

• 3.09

  Wojska niemieckie zajęły Częstochowę, Radomsko i Katowice oraz zmusiły armię „Modlin” do odwrotu na linię Wisły. Koniec walk na Górnym Śląsku oraz o pozycję umocnioną pod Węgierską Górką bronioną przez oddział kpt. Tadeusza Semika.

• 

  3.09

  Wielka Brytania i Francja wypowiedziały wojnę III Rzeszy. Konflikt Niemiec z Polską przekształcił się w wojnę światową.

• 3.09

  Decyzją prezydenta RP Ignacego Mościckiego utworzono Legion Czechów i Słowaków, złożony z żołnierzy, którzy uciekli z okupowanych przez Niemców Czech.

• 

  3.09

  W Bydgoszczy niemieccy dywersanci ostrzeliwali wycofujące się jednostki WP; niemiecką dywersję stłumiło wojsko i policja. Propaganda niemiecka nadała tym wydarzeniom nazwę „Blutsonntag” („krwawa niedziela”); po wkroczeniu do Bydgoszczy Wehrmachtu rozpoczęły się szeroko zakrojone represje wobec ludności polskiej.

• 

  4.09

  W czasie tzw. „krwawego poniedziałku” w Częstochowie żołnierze Wehrmachtu zastrzelili na ulicach 300–500 mieszkańców miasta.

• 4.09

  Początek ewakuacji z Warszawy korpusu dyplomatycznego, rządu i instytucji państwowych oraz złota Banku Polskiego.

• 

  4.09

  Kampania polska: załoga samolotu PZL.23 Karaś z 51. Eskadry Rozpoznawczej ostrzelała i obrzuciła bombami niemiecki pociąg przewożący uzbrojenie i sprzęt wojskowy na stacji w Białej Piskiej na terenie ówczesnych Prus Wschodnich.

• 

  6.09

  Naczelny Wódz marszałek Edward Śmigły-Rydz wydał rozkaz strategicznego odwrotu na tzw. przedmoście rumuńskie. Rumunia ogłosiła neutralność w wojnie polsko-niemieckiej. Tego samego dnia Niemcy zajęli Kraków.

• 6.09

  Rozpoczęto formowanie Robotniczej Brygady Obrony Warszawy.

• 

  7.09

  Kapitulacja Westerplatte. Przez 7 dni ok. 200 żołnierzy WP pod dowództwem mjr. Sucharskiego i kpt. Dąbrowskiego bohatersko broniło placówki przed niemieckimi atakami z morza, lądu i powietrza.

• 

  8.09

  Kampania polska: utworzenie Armii „Warszawa” pod dowództwem gen. Juliusza Rómmla. Prezydent stolicy Stefan Starzyński mianowany komisarzem cywilnym przy Dowództwie Obrony Warszawy.

• 

  8.09

  Kampania polska: Decyzja marsz. Edwarda Śmigłego-Rydza o oparciu obrony o rzeki Bug-Wisła-San.

• 8.09

  Kampania polska: Niemcy spalili żywcem 60 Żydów w drewnianej synagodze w Lipsku na Mazowszu.

• 

  8.09

  Kampania polska: Pod Ciepielowem Niemcy zamordowali kilkuset polskich jeńców.

• 8.09

  Kampania polska: Wojska niemieckie wkroczyły do Łodzi i Krosna.

• 8.09

  Kampania polska: Nieudana próba zdobycia Warszawy z marszu przez wojska niemieckiej 4. Dywizji Pancernej, szturm odparto na skraju zwartej zabudowy miasta w rejonie skrzyżowania ulic Grójeckiej i Częstochowskiej. Radio i prasa niemiecka doniosły o rzekomym zdobyciu stolicy Polski.

• 9.09

  Kampania polska: wojska niemieckie zajęły Poznań; dotarły też do środkowej Wisły i Sanu.

• 

  9.09

  Kampania polska: w Lublinie w czasie bombardowania miasta przez Niemców zginął Józef Czechowicz, poeta.

• 

  9.09

  Kampania polska 1939: Kolejne nieudane natarcie niemieckiej 4. Dywizji Pancernej na Warszawę. W walkach na Woli i Ochocie Niemcy stracili około połowy wozów bojowych.

• 

  9.09

  W Warszawie urodził się Zbigniew Namysłowski, jeden z najbardziej znanych polskich jazzmanów; multiinstrumentalista – z wykształcenia wiolonczelista, z wyboru puzonista, saksofonista altowy i sopranowy, flecista, a także kompozytor i aranżer.

• 

  9.09

  Kampania 1939: Armia „Poznań”, dowodzona przez gen. Tadeusza Kutrzebę uderzeniem z rejonu Łęczycy na lewe skrzydło niemieckiej 8. Armii rozpoczęła bitwę nad Bzurą (zwaną też bitwą pod Kutnem).

• 9.09

  Kampania polska: podpisanie polsko-francuskiej umowy o formowaniu polskich jednostek wojskowych na terenie Francji.

• 10.09

  Kampania polska: początek odwrotu Armii „Modlin” znad dolnego Bugu.

• 

  10.09

  W Bydgoszczy Niemcy przeprowadzili pierwszą masową egzekucję Polaków; łącznie rozstrzelali około 1500 osób.

• 

  10.09

  Kampania polska: padła polska pozycja umocniona pod Wizną; jej dowódca kpt. Władysław Raginis popełnił samobójstwo.

• 

  10.09

  Marsz. Śmigły-Rydz utworzył Front Południowy z gen. Kazimierzem Sosnkowskim na czele.

• 12.09

  Kampania polska: pierwsze oddziały niemieckie zaatakowały Lwów.

• 

  12.09

  Kampania polska: francusko-brytyjska konferencja polityczno-wojskowa w Abbeville podjęła decyzję o wstrzymaniu alianckich działań zaczepnych na froncie zachodnim. Władze RP nie zostały o tym poinformowane.

• 

  13.09

  Kampania polska: gen. Wiktor Thommée dotarł wraz z częścią oddziałów Armii „Łódź” do twierdzy Modlin i objął jej dowództwo.

• 13.09

  Kampania polska: pociąg ewakuacyjny z 75 tonami złota rezerw Banku Polskiego przekroczył granicę polsko-rumuńską w Śniatyniu.
   

• 13.09

  Kampania polska: Sztab Naczelnego Wodza opuścił Brześć nad Bugiem i przeniósł się do Kowla.

• 13.09

  Kampania polska: okrążone resztki Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew” skapitulowały pod Zambrowem; w nocy z 13 na 14 września w Zambrowie Niemcy zamordowali 200 polskich jeńców.

• 

  14.09

  Kampania polska: natarcie Armii „Poznań” i „Pomorze” na Łowicz i Skierniewice zakończone przejściem do obrony na linii Bzury.

• 14.09

  Kampania polska: okręt podwodny „Wilk” opuścił Bałtyk kierując się do Wielkiej Brytanii.

• 14.09

  Kampania polska: wojska niemieckie zamknęły pierścień okrążenia wokół stolicy, zajęły Przemyśl oraz Gdynię.

• 14.09

  Kampania polska: do walki w obronie Warszawy wyruszył pierwszy batalion ochotniczy.

• 15.09

  Kampania polska: wojska niemieckie zajęły Białystok.

• 

  15.09

  II wojna światowa: w Tallinie doszło do bezprawnego internowania okrętu podwodnego ORP „Orzeł”.

• 16.09

  Kampania polska: Nieudany szturm niemiecki na twierdzę w Brześciu nad Bugiem; wobec braku amunicji nocą nastąpiła ewakuacja polskiej załogi.

• 16.09

  Kampania polska: Sztab Naczelnego Wodza przeniósł się do Kołomyi.

• 16.09

  Wojska sowieckie zwyciężyły oddziały japońskie w trwającej od 11 maja bitwie nad Chałchin-Goł w Mongolii.

• 

  16.09

  Kampania 1939: Pod Koziejówką w okolicach Lubaczowa w walce z Niemcami, prowadząc atak na bagnety, poległ gen. Józef Kustroń, dowódca 21. Dywizji Piechoty Górskiej.

• 

  16.09

  Kampania polska: natarcie oddziałów Armii „Małopolska” pod Jaworowem zadało ciężkie straty elitarnemu pułkowi SS „Germania”.

• 

  17.09

  Kampania polska: marszałek Edward Śmigły-Rydz wydał dyrektywę nakazującą oddziałom polskim wycofanie się do Rumunii i na Węgry oraz unikanie starć z siłami sowieckimi.

• 17.09

  Na Atlantyku niemiecki okręt podwodny „U 29” zatopił brytyjski lotniskowiec „Courageous”; z liczącej 1200 osób załogi zginęło 519 ludzi, wśród nich dowódca komandor William T. Makeing Jones.

• 

  17.09

  Napaść Związku Sowieckiego na Polskę. O godz. 4.20 oddziały KOP koło Podwołoczysk na Podolu podjęły jako pierwsze walkę z jednostkami Armii Czerwonej przekraczającymi granicę RP.

• 17.09

  Kampania polska: Niemcy zajęli Brześć nad Bugiem i Lublin.

• 

  17.09

  Kampania polska: obrady rządu RP w Kołomyi – zapadła decyzja o przekroczeniu granicy Rumunii i udaniu się na uchodźstwo w celu kontynuowania wojny. Przed północą władze Rzeczypospolitej opuściły kraj przez most w Kutach.

• 

  17.09

  Kampania polska: „Czarna niedziela” w Warszawie – najcięższe dotąd bombardowanie stolicy przyniosło m.in. pożar Zamku Królewskiego.

• 18.09

  Kampania polska: Armia Czerwona zajęła Lidę i Nowogródek.

• 18.09

  Kampania polska: Marszałek Edward Śmigły-Rydz wraz ze sztabem i ewakuowanym Ministerstwem Spraw Wojskowych przekroczył w Kutach granicę Rumunii.

• 

  18.09

  Kampania polska: W wyniku ran odniesionych w bitwie nad Bzurą zmarł gen. Franciszek Wład, dowódca 14. Wielkopolskiej Dywizji Piechoty.

• 

  18.09

  W Jeziorach na Polesiu popełnił samobójstwo Stanisław Ignacy Witkiewicz, malarz, pisarz, filozof, fotograf, jeden z najoryginalniejszych twórców kultury polskiej; autor m.in. dramatu „Szewcy” oraz powieści „Pożegnanie jesieni” i „Nienasycenie”.

• 18.09

  Kampania polska: w oficjalnym komunikacie niemiecko-sowieckim podano, że zadaniem obu armii jest „przywrócenie w Polsce porządku i spokoju”.

• 18.09

  Kampania polska: pierwsze oddziały Armii „Poznań” przebiły się przez Puszczę Kampinoską do Warszawy.

• 18.09

  Kampania polska: członkowie Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów zabili w Sławentynie w woj. tarnopolskim, według różnych źródeł, od 50 do 85 Polaków.

• 18.09

  Kampania polska: Rząd Rumunii podjął decyzję o internowaniu polskich władz państwowych.

• 18.09

  Kampania polska: oddziały Armii „Kraków” i „Lublin” dowodzone przez gen. Tadeusza Piskora rozpoczęły pierwszą bitwę pod Tomaszowem Lubelskim.

• 18.09

  Kampania polska: rozpoczęła się obrona Wilna przed wojskami sowieckimi.

• 18.09

  Okręt podwodny ORP „Ryś” wpłynął do szwedzkiego portu Stavsnäs, po czym został internowany i odholowany do Mariefred, gdzie pozostał do końca wojny.

• 

  18.09

  Kampania polska: internowany polski okręt podwodny „Orzeł” wydostał się z portu w Tallinie.

• 

  19.09

  Kampania polska: w wyniku ran odniesionych w bitwie nad Bzurą zmarł gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki, dowódca Grupy Operacyjnej „Czersk”.

• 19.09

  Armia Czerwona zajęła przejściowo Wilno; w październiku miasto wraz z okręgiem zostało przekazane przez władze sowieckie Litwie.

• 19.09

  Kampania polska: Padła Kępa Oksywska. Dowódca Lądowej Obrony Wybrzeża płk Stanisław Dąbek popełnił samobójstwo.

• 19.09

  Kampania polska: Zwycięska szarża 14. Pułku Ułanów Jazłowieckich pod Wólką Węglową; była to jedna z ostatnich wielkich szarż w historii kawalerii.

• 19.09

  II wojna światowa: Triumfalny wjazd Adolfa Hitlera do Gdańska.

• 

  20.09

  Kampania polska: w czasie zajmowania Kut przez wojska sowieckie zginął Tadeusz Dołęga-Mostowicz, pisarz, scenarzysta; autor powieści „Kariera Nikodema Dyzmy”, „Znachor”.

• 

  20.09

  Kampania polska: koniec bitwy nad Bzurą; gen. Tadeusz Kutrzeba wraz ze sztabem i resztkami oddziałów przebił się do stolicy, gdzie objął funkcję zastępcy dowódcy Grupy Armii „Warszawa”.

• 20.09

  Okręt podwodny ORP „Wilk” po przedarciu się z Bałtyku na Morze Północne zawinął do portu wojennego w szkockim Rosyth.

• 20.09

  Kampania polska: koniec pierwszej bitwy pod Tomaszowem Lubelskim – kapitulacja sił Armii „Lublin” i „Kraków”.

• 20.09

  Kampania polska: Armia Czerwona szturmowała Grodno, Kowel i Lwów.

• 21.09

  Kampania polska: Resztki obrońców Grodna złożyły broń przed Sowietami. Armia Czerwona zajęła Kowel.

• 22.09

  Kampania polska: Wojska Frontu Północnego gen. Emila Krukowicza-Przedrzymirskiego atakując niemiecki VIII Korpus Armijny rozpoczęły drugą bitwę pod Tomaszowem Lubelskim.

• 

  22.09

  Kampania polska: w nocy z 21 na 22 września oddziały Armii Czerwonej zajęły Grodno, które przez dwa dni stawiało opór sowieckim agresorom.

• 

  22.09

  Kampania polska: w bitwie pod Łomiankami Górnymi, prowadząc atak na bagnety, poległ gen. Mikołaj Bołtuć; dowódca GO „Wschód" w składzie Armii „Pomorze".

• 22.09

  W Kołomaniu koło Kielc urodził się Marian Kasprzyk, bokser, mistrz olimpijski z Tokio (1964).

• 

  22.09

  Kampania polska: Załoga Lwowa pod dowództwem gen. Władysława Langnera, nie chcąc oddać miasta w ręce Niemców, skapitulowała przed oddziałami Armii Czerwonej. Sowieci złamali wkrótce warunki kapitulacji i internowali obrońców.

• 22.09

  III Rzesza i ZSRS uzgodniły w Moskwie przebieg tzw. linii demarkacyjnej na ziemiach polskich.

• 

  22.09

  Oddziały Armii Czerwonej wkroczyły do opuszczonego przez Niemców Białegostoku i Brześcia; w Brześciu odbyła się tzw. defilada zwycięzców.

• 

  22.09

  Kampania polska: pod Sopoćkiniami w okolicach Grodna żołnierze sowieccy zastrzelili gen. Józefa Olszynę-Wilczyńskiego, dowódcę Zgrupowania „Grodno”.

• 22.09

  Kampania polska: Pod Warszawą zginął gen. Werner von Fritsch, były naczelny dowódca niemieckich wojsk lądowych, jedyny generał Wehrmachtu poległy w kampanii polskiej.

• 

  23.09

  W Dąbrowie Górniczej urodził się Janusz Gajos, aktor Teatru Narodowego w Warszawie, przez wiele lat związany z warszawskim Teatrem Powszechnym; wystąpił w filmach „Przesłuchanie”, „Ucieczka z kina +Wolność+”, „Szwadron”, „Psy”, „Trzy kolory. Biały”, „Śmierć jak kromka chleba”, „Akwarium”, „Żółty szalik”, „Zemsta”, „Przedwiośnie”, „Jasminum”, „Układ zamknięty”, „Body/Ciało”; niezwykle popularny jako Janek Kos z serialu „Czterej pancerni i pies”, znany także z występów w Kabarecie Olgi Lipińskiej i kabarecie Pod Egidą.

• 23.09

  W Londynie zmarł Sigmund Freud, austriacki neurolog, psychiatra, twórca psychoanalizy.

• 23.09

  Po uszkodzeniu niemieckimi pociskami elektrowni rozgłośnia Polskiego Radia w Warszawie przerwała nadawanie stałego programu.

• 24.09

  W Warszawie zmarł na skutek obrażeń odniesionych w czasie niemieckiego bombardowania Oskar Sosnowski, profesor Politechniki Warszawskiej, architekt, teoretyk sztuki, konserwator zabytków; autor kościoła Niepokalanego Poczęcia NMP w Warszawie oraz kościoła św. Rocha w Białymstoku.

• 25.09

  Kampania polska: na Helu bateria nadbrzeżna im. Heliodora Laskowskiego podjęła zwycięski pojedynek z niemieckimi pancernikami szkolnymi „Schlesien” i „Schleswig-Holstein”.

• 

  25.09

  Kampania polska: przygotowanie do niemieckiego szturmu generalnego na Warszawę – najsilniejsze podczas oblężenia bombardowanie lotnicze i artyleryjskie miasta.

• 26.09

  Kampania polska: Kapitulacja oddziałów Frontu Północnego zakończyła drugą bitwę pod Tomaszowem Lubelskim.

• 26.09

  Kampania polska: Zamość został zajęty przez Armię Czerwoną.

• 

  26.09

  Kampania polska: Naczelny Wódz marszałek Edward Śmigły-Rydz wydał ostatni rozkaz dla dowódcy Armii „Warszawa” gen. Juliusza Rómmla, w którym dziękował wszystkim żołnierzom za bohaterską obronę stolicy.

• 

  27.09

  Kampania polska: dowództwo obrony Warszawy podjęło decyzję o poddaniu miasta.

• 

  27.09

  W Warszawie powołano Szare Szeregi, konspiracyjną organizację Związku Harcerstwa Polskiego; Szare Szeregi były najliczniejszą młodzieżową organizacją konspiracyjną, która w połowie 1944 r. skupiała ponad 15 tys. członków, w tym ok. 7 tys. harcerek.

• 

  27.09

  W Warszawie powstała konspiracyjna Służba Zwycięstwu Polski, na czele której stanął gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski; SZP stanowiła zalążek przyszłego Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej.

• 

  28.09

  Kampania polska: o godz. 13.15 podpisany został akt kapitulacji Warszawy.

• 

  28.09

  Kampania polska: rozpoczęła się trzydniowa bitwa pod Szackiem. Grupą KOP gen. Wilhelma Orlika-Rueckemanna odniosła w niej zwycięstwo nad wojskami sowieckimi i przeszła za Bug.

• 28.09

  Kampania polska: Armia Czerwona przejęła od Niemców Przemyśl.

• 

  28.09

  Kampania polska: w Zakroczymiu Niemcy dokonali zbrodni na wziętych do niewoli żołnierzach polskich z Twierdzy Modlin oraz ludności cywilnej.

• 

  28.09

  Gen. Władysław Sikorski objął dowództwo Armii Polskiej we Francji.

• 

  28.09

  W Moskwie ministrowie spraw zagranicznych Niemiec Joachim von Ribbentrop i ZSRS Wiaczesław Mołotow podpisali niemiecko-sowiecki układ „o granicy i przyjaźni”, ustalający linię graniczną na obszarze Polski wzdłuż linii: Pisa-Narew-Bug-San (tzw. II pakt Ribbentrop-Mołotow).

• 29.09

  Kampania polska: do Warszawy wkroczyły pierwsze oddziały niemieckie.

• 29.09

  Kampania polska: grupa Korpusu Ochrony Pogranicza gen. Wilhelma Orlika-Rückemanna zwyciężyła w bitwie z oddziałami Armii Czerwonej pod Szackie na Wołyniu.

• 

  29.09

  Kampania polska: kapitulacja załogi Twierdzy Modlin.

• 

  30.09

  Ignacy Mościcki zrzekł się urzędu prezydenta RP. Jego następcą, rezydującym na uchodźstwie, został Władysław Raczkiewicz. Nowy szef państwa przyjął dymisję rządu gen. Felicjana Sławoja Składkowskiego i powierzył misję utworzenia nowego gabinetu gen. Władysławowi Sikorskiemu.

• 

  30.09

  Kampania polska: zwycięstwo Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” gen. Franciszka Kleeberga nad sowietami w starciu pod Parczewem.

• 

  1.10

  Kampania polska: zgrupowanie gen. Wilhelma Orlik-Ruckemanna zostało rozbite przez wojska sowieckie w bitwie pod Wytycznem.

• 

  1.10

  Kampania polska: w Grand Hotelu w Sopocie kmdr Marian Majewski i kpt. Antoni Kasztelan podpisali akt kapitulacji Rejonu Umocnionego Hel.

• 

  2.10

  Kampania polska: w rejonie Kocka rozpoczęła się ostatnia bitwa kampanii polskiej, toczona przez Samodzielną Grupę Operacyjną „Polesie” gen. Franciszka Kleeberga z niemieckim zmotoryzowanym XIV Korpusem Armijnym.

• 

  2.10

  Kampania polska: kapitulacja Rejonu Umocnionego Hel – zakończenie walk na Wybrzeżu.

• 

  5.10

  W Warszawie Adolf Hitler odebrał defiladę oddziałów Wehrmachtu.

• 5.10

  W Warszawie zmarł Ludwik Urstein, pianista i pedagog, zwany „królem akompaniatorów”, brat psychiatry Maurycego Ursteina i aktora Józefa „Pikusia” Ursteina.

• 

  5.10

  Kampania polska: pod Kockiem zakończyła się ostatnia bitwa wojny obronnej stoczonej przez Samodzielną Grupę Operacyjną „Polesie” pod dowództwem gen. Franciszka Kleeberga. Datę przyjmuje się za koniec regularnej wojny obronnej wobec agresji III Rzeszy Niemieckiej i Związku Sowieckiego.

• 

  5.10

  Niemcy rozstrzelali 38 obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku.

• 

  6.10

  Koniec bitwy pod Kockiem. Ostatnia potyczka kampanii 1939 r. z użyciem regularnego wojska. Pod Wolą Gułowską złożyły broń jednostki Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”.

• 6.10

  W Makowlanach urodził się Wacław Baehr, biolog.

• 

  8.10

  W Berlinie Adolf Hitler podpisał dekret o włączeniu do III Rzeszy polskich ziem zachodnich i północnych.

• 

  8.10

  Niemieckie władze okupacyjne utworzyły w Piotrkowie Trybunalskim pierwsze na zajętych ziemiach polskich getto.

• 

  8.10

  W USA amerykański korespondent wojenny Julien Bryan opublikował w prasie fotografie z oblężonej Warszawy.

• 8.10

  ORP „Orzeł”, jako ostatnia jednostka polskiej floty, opuścił Bałtyk, rozpoczynając rejs do Wielkiej Brytanii.

• 

  9.10

  W gajówce Podgórze koło Łagowa w rejonie Gór Świętokrzyskich mjr Henryk Dobrzański zdecydował o pozostaniu ze swoim oddziałem w Polsce do czasu oczekiwanej wiosennej ofensywy wojsk sprzymierzonych na Zachodzie – faktyczny początek istnienia Oddziału Wydzielonego WP mjr. „Hubala”.

• 9.10

  Ukazał się ostatni numer wydawanego od 1821 r. dziennika „Kurier Warszawski”.

• 

  10.10

  Przeprowadzono pierwszą masową egzekucję w bydgoskiej „Dolinie Śmierci”.

• 10.10

  W Warszawie ukazało się pierwsze wydanie czasopisma konspiracyjnego „Polska Żyje” wydawanego przez Komendę Obrońców Polski.

• 10.10

  W Moskwie podpisano sowiecko-litewski pakt, na mocy którego ZSRS przekazał Litwie zajęty we wrześniu 1939 r. okręg wileński.

• 11.10

  Ukazał się pierwszy numer gadzinowego „Nowego Kuriera Warszawskiego”. Swoją nazwą dziennik nawiązywał do Kuriera Warszawskiego – jednej z najważniejszych i najdłużej (od 1821 r.) wydawanych gazet w kraju.

• 

  11.10

  W Bródkach koło Nowego Tomyśla urodził się Zenon Grocholewski, kardynał, prefekt watykańskiej Kongregacji Wychowania Katolickiego.

• 12.10

  Okupacja niemiecka: Dekret Adolfa Hitlera o utworzeniu Generalnego Gubernatorstwa.

• 13.10

  W Warszawie powstała Narodowa Organizacja Wojskowa, konspiracyjna formacja Stronnictwa Narodowego.

• 14.10

  W bazie Royal Navy w Scapa Flow niemiecki okręt podwodny „U 47” zatopił pancernik HMS „Royal Oak”; w wyniku ataku zginęło 833 brytyjskich marynarzy.

• 15.10

  W lesie koło wsi Bratian niemieckie oddziały Selbstschutz rozstrzelały ok. 150 przedstawicieli polskich elit Ziemi Lubawskiej.

• 16.10

  Polska Partia Socjalistyczna przekształciła się w konspiracyjną organizację „Wolność-Równość-Niepodległość”.

• 20.10

  Okupacyjny komisarz Rzeszy na Warszawę Helmut Otto podpisał obwieszczenie o natychmiastowej konfiskacie wszelkich aparatów radiowych, które należało oddać do 5 listopada.

• 22.10

  Na terenach polskich zagarniętych przez Związek Sowiecki, w atmosferze terroru i pod kontrolą NKWD, przeprowadzono „wybory” do Zgromadzenia Ludowego Zachodniej Białorusi i Zachodniej Ukrainy.

• 

  23.10

  Wydano urzędowy komunikat o utworzeniu w Warszawie na polecenie okupantów niemieckich Rady Starszych Gminy Żydowskiej (Judenratu) pod przewodnictwem inż. Adama Czerniakowa.

• 25.10

  Urodził się Aleksander Gawroński, aktor teatralny , filmowy i dubbingowy. Grał m.in. w filmach: „Czarny wąwóz”, „Gorzka miłość”, „Boża podszewka”, „Pierwszy milion”, „Bilet powrotny”.

• 26.10

  Hans Frank podpisał proklamację o utworzeniu „Generalnego Gubernatorstwa dla okupowanych polskich obszarów”.

• 

  27.10

  W warszawskim ratuszu gestapo aresztowało prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego; aresztowany przez Niemców 27 października 1939 r. i przewieziony do więzienia na Pawiaku; jego dalsze losy przez wiele lat były nieznane, w 2014 r. pion śledczy IPN ustalił, że Starzyński został zamordowany przez gestapo między 21 a 23 grudnia 1939 r. w Warszawie lub w jej okolicach.

• 29.10

  Dekret Prezydium Rady Najwyższej ZSRS o nadaniu sowieckiego obywatelstwa polskim obywatelom, którzy w dniach 1 i 2 listopada 1939 r. znajdowali się na wschodnich terenach Rzeczypospolitej Polskiej wcielonych do Związku Sowieckiego.

• 

  30.10

  W Konstancinie pod Warszawą zmarł Wacław Gąsiorowski, powieściopisarz, działacz społeczny, prezes Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej we Francji; autor powieści „Huragan”, „Rok 1809”, „Szwoleżerowie gwardii” i „Księżna Łowicka”.

• 

  30.10

  Zarządzenie Reichsfuehrera SS Heinricha Himmlera o przesiedleniu do Generalnego Gubernatorstwa ludności polskiej i żydowskiej z ziem polskich włączonych do Rzeszy.

• 31.10

  Zwracając się do delegatów V Nadzwyczajnej Sesji Rady Najwyższej ZSRS Wiaczesław Mołotow użył odnośnie Polski sformułowania o „poczwarnym bękarcie Traktatu Wersalskiego, który żył kosztem niepolskich narodowości”.

• 

  1.11

  Wszyscy polscy jeńcy-oficerowie zostali umieszczeni w sowieckich obozach w Kozielsku i Starobielsku, natomiast funkcjonariusze policji, KOP i więziennictwa w obozie w Ostaszkowie (1–4 listopada).

• 1.11

  Rada Najwyższa ZSRS podjęła decyzję o przyłączeniu anektowanych ziem wschodnich Rzeczypospolitej Polskiej do Białoruskiej oraz Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej.

• 3.11

  W lasach piaśnickich koło Wejherowa Niemcy rozstrzelali co najmniej 82 Polaków.

• 

  5.11

  Ukazał się pierwszy numer „Biuletynu Informacyjnego” – pisma konspiracyjnego, centralnego organu prasowego Związku Walki Zbrojnej i AK, wydawanego w latach II wojny światowej w Warszawie i Krakowie.

• 

  5.11

  W Kowalu k. Włocławka urodził się Jan Nowicki, jeden z najpopularniejszych polskich aktorów, tytułowy Wielki Szu w filmie Sylwestra Chęcińskiego, Ketling w „Panu Wołodyjowskim”, odtwórca głównej roli w „Magnacie” Filipa Bajona.

• 

  6.11

  Sonderaktion Krakau: gestapo aresztowało w Krakowie 183 pracowników Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Górniczo-Hutniczej.

• 

  7.11

  Dekretem prezydenta RP gen. Władysław Sikorski powołany został na stanowisko Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych.

• 9.11

  W Warszawie założona została Tajna Armia Polska.

• 

  9.11

  Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski nadał Warszawie order Virtuti Militari V klasy w uznaniu bohaterskiego i wytrwałego męstwa, dowiedzionego przez ludność stołecznego miasta Warszawy w obronie przeciw najazdowi III Rzeszy.

• 9.11

  Zginął rozstrzelany przez hitlerowców Władysław Berych, mistrz Polski w biegach narciarskich na 18 i 50 km.

• 9.11

  Niemcy rozpoczęli Sonderaktion Lublin, aresztując kilkuset przedstawicieli polskiej inteligencji: w kolejnych miesiącach na terenie dystryktu lubelskiego aresztowano ok. 2 tys. przedstawicieli inteligencji. Spośród nich kilkuset zostało rozstrzelanych, a kilkudziesięciu trafiło do obozów koncentracyjnych.

• 10.11

  Samobójstwo popełnił Samuel Adalberg, historyk, folklorysta i wydawca tekstów staropolskich żydowskiego pochodzenia.

• 10.11

  Niemcy spalili większość łódzkich synagog, wśród nich Wielką Synagogę przy obecnej al. Tadeusza Kościuszki.

• 11.11

  W lesie koło Zielonki pod Warszawą, w odwecie za rozwieszanie przez harcerzy z okazji Święta Niepodległości plakatów z tekstem "Roty" Marii Konopnickiej, Niemcy rozstrzelali 6 z nich oraz 3 przypadkowych mieszkańców miasteczka.

• 11.11

  W lasach pod Piaśnicą Niemcy rozstrzelali ponad 300 osób, w tym siostrę zakonną Alicję Jadwigę Kotowską, błogosławioną Kościoła katolickiego.

• 12.11

  Urodziła się Krystyna Królówna, aktorka, związana z Teatrem im. Słowackiego w Krakowie i Teatrem Polskim w Warszawie.

• 

  13.11

  W Paryżu powołany został Komitet Ministrów dla Spraw Kraju, na jego czele stanął gen. Kazimierz Sosnkowski, który jednocześnie objął funkcję Komendanta Głównego Związku Walki Zbrojnej.

• 18.11

  W Londynie podpisano umowę o współpracy Polskiej Marynarki Wojennej z Królewską Marynarką Wielkiej Brytanii na okres wojny; był to jeden z pierwszych aktów międzynarodowych podpisanych przez polski rząd na uchodźstwie.

• 19.11

  Kilkunastu polskich lewicowych literatów (m.in. Tadeusz Boy-Żeleński, Władysław Broniewski, Stanisław Jerzy Lec, Aleksander Wat i Adam Ważyk) podpisało oświadczenie, w którym z radością witali przyłączenie „Zachodniej Ukrainy” do Ukraińskiej SRS.

• 

  20.11

  We wsi Małecz w okolicach Tomaszowa Mazowieckiego urodził się Jan Szczepański, bokser, mistrz olimpijski z Monachium (1972), złoty medalista  mistrzostw Europy w Madrycie (1971).

   

• 21.11

  Niemcy przekazali Słowacji 700 km2 polskich terenów nadgranicznych. Była to nagroda za udział wojsk słowackich w inwazji na Polskę we wrześniu 1939 r.

• 22.11

  W Kaliszu urodził się Waldemar Kuczyński, ekonomista, publicysta; członek PZPR (1959–1966); w marcu 1968 r. aresztowany pod zarzutem organizowania studenckich protestów, zwolniony po pół roku; współzałożyciel Towarzystwa Kursów Naukowych; w sierpniu 1980 r. doradca MKS w Stoczni Gdańskiej; zastępca redaktora naczelnego „Tygodnika Solidarność” (1981); internowany w stanie wojennym; zwolniony w 1982 r. wyemigrował do Paryża; minister przekształceń własnościowych (1990–1991); członek Unii Demokratycznej, następnie Unii Wolności.

• 26.11

  U wybrzeży wschodniej Anglii zatonął MS „Piłsudski”, statek pasażerski, transatlantyk, przebudowany po wybuchu wojny na wojskowy transportowiec; spośród liczącej 260 osób załogi, zginęło kilku ludzi, wśród nich dowódca kpt. Mamert Stankiewicz; przyczyny zatonięcia statku nie zostały do dziś ustalone, ale najprawdopodobniej wszedł on na miny pozostawione przez niemieckie okręty.

• 26.11

  W Nutbush w stanie Tennessee urodziła się Tina Turner, amerykańska gwiazda rockowa.

• 29.11

  Dekret Prezydium Rady Najwyższej ZSRS o nadaniu sowieckiego obywatelstwa polskim obywatelom, którzy w dniach 1 i 2 listopada 1939 r. znajdowali się na wschodnich terenach Rzeczypospolitej Polskiej wcielonych do Związku Sowieckiego.

• 

  30.11

  Początek sowieckiej agresji na Finlandię.

• 1.12

  Niemieckie władze okupowanej Warszawy wydały zarządzenie o obowiązku noszenia przez Żydów powyżej 12. roku życia opasek z gwiazdą Dawida oraz o oznakowaniu żydowskich sklepów i przedsiębiorstw.

• 1.12

  W Paryżu powstał Polski Uniwersytet na Obczyźnie; od 1940 r. działający w Londynie.

• 

  4.12

  Gen. Kazimierz Sosnkowski podpisał „Instrukcję Nr 1” dotyczącą organizowania w kraju Związku Walki Zbrojnej.

• 

  9.12

  Prezydent RP Władysław Raczkiewicz podpisał dekret o powołaniu Rady Narodowej.

• 9.12

  We Lwowie NKWD aresztowało ok. dwóch tysięcy oficerów Wojska Polskiego, których później wywieziono w głąb ZSRS.

• 12.12

  Na terenach RP okupowanych przez ZSRS wycofano z obiegu złotego i zastąpiono go rublem.

• 13.12

  II wojna światowa: Bitwa u ujścia La Platy pomiędzy okrętami brytyjskimi i niemieckim pancernikiem „Admiral Graf Spee”.

• 14.12

  W związku z agresją na Finlandię Związek Sowiecki został wykluczony z Ligi Narodów.

• 15.12

  Premiera filmu „Przeminęło z wiatrem” w reżyserii Victora Fleminga, nagrodzonego ośmioma Oscarami.

• 15.12

  Władze litewskie formalnie zlikwidowały Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie.

• 15.12

  Niemcy utworzyli Bank Emisyjny w Polsce, instytucję emitującą od 1940 r. pieniądze na terenie Generalnego Gubernatorstwa.

• 

  17.12

  Na mocy rozporządzenia Hansa Franka utworzono Policję Polską Generalnego Gubernatorstwa, nazywaną od koloru mundurów policją granatową; podlegała ona niemieckiej policji porządkowej.

• 

  18.12

  Niemiecka zbrodnia w Bochni. W odwecie za atak na posterunek policji niemieckiej w Bochni, dokonany 16 grudnia 1939 r. przez dwóch członków konspiracyjnej Organizacji Orła Białego (powieszonych następnego dnia), Niemcy rozstrzelali 52 Polaków; egzekucji dokonano na bocheńskim wzgórzu Uzbornia.

• 

  21.12

  Prezydent Warszawy Stefan Starzyński został rozstrzelany przez gestapo w mieście lub jego okolicach. Według ustaleń Pionu Śledczego IPN zbrodni dokonano pomiędzy 21 a 23 grudnia. Zbrodni dokonali funkcjonariusze gestapo: oberscharfuehrer Hermann Schimmann, hauptscharfuehrer Weber i unterscharfuehrer Perlbach. Nie zdołano ustalić nazwisk funkcjonariuszy wydających rozkazy.

• 22.12

  W Paryżu urodziła się Anna Micińska, historyczka literatury, eseistka, wybitna znawczyni i popularyzatorka twórczości Stanisława Ignacego Witkiewicza.

• 25.12

  Niemcy spalili Nową Synagogę w Częstochowie.

• 

  27.12

  W Wawrze pod Warszawą Niemcy rozstrzelali 106 mężczyzn, wyciągniętych z mieszkań w trakcie nocnej obławy. Zbrodni dokonał oddział 31 pułku policji porządkowej w odwecie za zabicie dwóch niemieckich podoficerów, do których w wawerskiej restauracji strzelali kryminaliści.

• 28.12

  W niemieckim obozie koncentracyjnym Sachsenhausen zmarł Stanisław Estreicher, historyk prawa, bibliograf, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, w latach 1919–1921 jego rektor; aresztowany w ramach Sonderaktion Krakau w listopadzie 1939 r.

• 29.12

  W Lublinie urodził się Konrad Fijałkowski, cybernetyk, autor powieści, opowiadań i słuchowisk science fiction.

• 31.12

  W Wiedniu odbył się pierwszy koncert filharmoników wiedeńskich.