Kalendarz dat

1914

• 

  5.01

  W Warszawie urodził się Tadeusz Trepkowski, grafik, plakacista.

• 

  6.01

  W Warszawie oddano do użytku most im. cesarza Mikołaja II, nazywany przez warszawiaków „trzecim mostem”; w niepodległej Polsce most otrzymał imię księcia Józefa Poniatowskiego.

• 

  8.01

  W Jarosławiu urodził się Władysław Koba, harcerz, oficer Legionów, uczestnik kampanii polskiej 1939 r., członek AK i WiN; zamordowany przez władze komunistyczne na zamku w Rzeszowie w styczniu 1949 r.

• 8.01

  W Łodzi urodził się Henryk Chmielewski, bokser, złoty medalista mistrzostw Europy w Mediolanie (1937); olimpijczyk z Berlina.

• 

  15.01

  W Warszawie urodził się Stefan Bałuk, cichociemny, żołnierz AK, powstaniec warszawski; członek Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość; aresztowany w 1945 r. i skazany na 2,5 roku więzienia; fotograf, współautor pierwszego albumu o Powstaniu Warszawskim „Miasto nieujarzmione”.

• 1.02

  W Dortmundzie urodził się Aleksander Polus, bokser, pierwszy w historii reprezentant Polski, który zdobył tytuł mistrza Europy – Mediolan 1937 r.; uczestnik igrzysk olimpijskich w Berlinie w 1936.

• 

  13.02

  W Warszawie urodził się Tadeusz Sawicz, pilot myśliwski, uczestnik kampanii polskiej 1939 r. i Bitwy o Anglię, w czasie której walczył w 303 Dywizjonie Myśliwskim; w 1941 r. przeniesiony do 316 Dywizjonu „Warszawskiego”; od września 1942 r. dowodził 315 Dywizjonem „Dęblińskim”; w latach 1944–1945 dowódca 1 i 3 Polskiego Skrzydła Myśliwskiego.

• 

  26.02

  W Taganrogu urodził się Witold Rowicki, dyrygent, pedagog, wieloletni dyrektor artystyczny Filharmonii Narodowej w Warszawie.

• 

  24.03

  W Mazurkach nad Szczarą na Ziemi Nowogródzkiej urodziła się Krystyna Krahelska – harcerka, poetka, żołnierz ZWZ-AK („Danuta”), autorka jednej z najpopularniejszych piosenek Polski Walczącej „Hej chłopcy, bagnet na broń!”.

• 

  28.03

  W Warszawie urodził się Jan Mulak, lekkoatleta, trener, działacz RPPS i PPS, uczestnik Powstania Warszawskiego; współtwórca polskiej reprezentacji lekkoatletycznej, tzw. Wunderteamu; działacz PKOl; senator.

• 

  4.04

  W Warszawie urodził się Ryszard Białous, ps. Jerzy, kapitan Armii Krajowej, harcmistrz, żołnierz kampanii obronnej 1939 r., powstaniec warszawski, dowódca Oddziału Specjalnego „Jerzy”, batalionu „Zośka” i brygady dywersji „Broda 53” zgrupowania „Radosław”; więzień niemieckich obozów Bergen-Belsen i Sandbostel, od 1946 roku na emigracji w Argentynie.

• 

  6.04

  W Łodzi urodził się Arnold Mostowicz, lekarz, dziennikarz, pisarz, redaktor „Szpilek”; w czasie II wojny światowej kronikarz łódzkiego getta, więzień KL Auschwitz i innych niemieckich obozów koncentracyjnych.

• 

  6.04

  W Kuklówce Zarzecznej na Mazowszu zmarł Józef Chełmoński, malarz, przedstawiciel realizmu, autor m.in. obrazów „Babie lato”, „Bociany”.

• 11.04

  W Berlinie zmarł Jakub Hirszberg, łódzki kupiec, przemysłowiec i działacz społeczny.

• 

  24.04

  W Łodzi urodził się Jan Karski, właściwie Jan Kozielewski, emisariusz Polskiego Państwa Podziemnego, który przekazał przywódcom państw alianckich informacje o zagładzie Żydów; po zakończeniu wojny pozostał na emigracji; historyk, prof. Uniwersytetu Georgetown w Waszyngtonie; autor książki „Tajne państwo”.

• 22.05

  W Sasowie w obwodzie riazańskim urodził się Nikołaj Makarow, sowiecki konstruktor broni strzeleckiej.

• 

  27.05

  W Warszawie urodził się Bohdan Arct, pilot myśliwski; w czasie II wojny światowej w Polskich Siłach Powietrznych w Wielkiej Brytanii, m.in. dowódca eskadry „B” w Dywizjonie 303; autor wielu publikacji historycznych i wspomnień.

• 

  10.06

  W Warszawie urodził się Henryk Tomaszewski, grafik, ilustrator, współtwórca polskiej szkoły plakatu.

• 14.06

  Na kongresie w Paryżu Międzynarodowy Komitet Olimpijski zaprezentował flagę olimpijską.

• 21.06

  W Wiedniu zmarła Bertha von Suttner, pisarka, dziennikarka, działaczka pacyfistyczna, pierwsza kobieta uhonorowana Pokojową Nagrodą Nobla.

• 

  24.06

  W Łodzi urodził się Jan Karski (wł. Jan Kozielewski), emisariusz Polskiego Państwa Podziemnego, który pierwszy przekazał przywódcom państw alianckich informacje o okrucieństwach i masowych zbrodniach, jakich Niemcy dopuszczali się na Żydach na terenie Polski. Po wojnie na emigracji w Stanach Zjednoczonych, gdzie na Uniwersytecie Georgetown w Waszyngtonie przez czterdzieści lat wykładał stosunki międzynarodowe i teorię komunizmu; autor kilku książek, najbardziej znaną jest „Tajne państwo” („Story of a Secret State”), która została opublikowana w 1944 roku w USA i stała się bestsellerem, przetłumaczonym na wiele języków.

• 

  28.06

  W Sarajewie od kul serbskiego zamachowca zginął austriacki następca tronu arcyksiążę Franciszek Ferdynand wraz z małżonką; wydarzenie to stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu pierwszej wojny światowej.

• 21.07

  W Zakroczymiu urodził się Zdzisław Szymański, aktor.

• 23.07

  W Droniowicach k. Lublińca urodził się Adolf Dygacz, etnograf, folklorysta, badacz dziedzictwa kulturowego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego.

• 23.07

  Austro-Węgry wystosowały wobec Serbii ultimatum z żądaniem m.in. dopuszczenia cesarsko-królewskich organów ścigania do śledztwa na terenie Serbii ws. zabójstwa arcyksięcia Franciszka Ferdynanda; niespełnienie tego warunku doprowadziło 28 lipca do wypowiedzenia Serbii przez Austro-Węgry wojny, która przekształciła się w konflikt światowy.

• 

  28.07

  Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii – początek I wojny światowej.

• 30.07

  I wojna światowa: Rosja wypowiedziała wojnę Austro-Węgrom. 

• 1.08

  W Wilnie urodził się Stefan Kryński, lekarz, bakteriolog, specjalista w dziedzinie badań nad zakażeniami, żołnierz Armii Krajowej.

• 

  3.08

  W krakowskich Oleandrach zorganizowana została I Kompania Kadrowa. Na dowódcę kompanii Józef Piłsudski wyznaczył por. Tadeusza Kasprzyckiego – oficera Związku Strzeleckiego.

• 

  4.08

  I wojna światowa: armia niemiecka rozpoczęła systematyczny ostrzał Kalisza, trwające kilkanaście dni bombardowania oraz towarzyszące im podpalenia i represje doprowadziły do zniszczenia miasta i exodusu jego mieszkańców.

• 

  6.08

  I Kompania Kadrowa wyruszyła z krakowskich Oleandrów w kierunku granicy Królestwa Polskiego.

• 6.08

  I wojna światowa: Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Rosji.

• 8.08

  Naczelna Komenda armii austro-węgierskiej wydała odezwę, w której zapowiadała Polakom „wyzwolenie spod jarzma moskiewskiego”.

• 

  10.08

  W Warszawie urodził się Witold Małcużyński, pianista; w 1937 r. został laureatem Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina – III nagroda.

• 12.08

  I wojna światowa: Francja i Wielka Brytania wypowiedziały wojnę Austro-Węgrom.

• 

  12.08

  I wojna światowa: oddziały I Kompanii Kadrowej wkroczyły do Kielc.

• 13.08

  Austriackie władze wojskowe zażądały od Józefa Piłsudskiego zaprzestania samodzielnych wystąpień zbrojnych i zapowiedziały wcielenie oddziałów będących pod jego rozkazami do armii austro-węgierskiej.

• 14.08

  Odezwa głównodowodzącego wojskami rosyjskimi wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza do Polaków, wzywająca do wspólnej walki i obiecująca zjednoczenie polskich ziem pod berłem Romanowów, autonomię oraz swobody religijne.

• 

  16.08

  W Krakowie powstał Naczelny Komitet Narodowy (NKN). Pod jego patronatem zaczęto tworzyć Legiony Polskie.

• 17.08

  I wojna światowa: ofensywa rosyjska na Prusy Wschodnie.

• 

  26.08

  W Płocku urodził się Witold Zacharewicz, aktor filmowy i teatralny; zamordowany w KL Auschwitz w 1943 r.

• 27.08

  Rozkaz Naczelnej Komendy armii austro-węgierskiej dotyczący utworzenia Legionów Polskich – Zachodniego w Krakowie i Wschodniego we Lwowie.

• 28.08

  I wojna światowa: zwycięstwo brytyjskiej floty w bitwie z niemieckimi okrętami na Morzu Północnym koło Helgolandu.

• 

  30.08

  W Prusach Wschodnich w kilkudniowej bitwie pod Tannenbergiem (obecnie Stębark) rosyjska 2. Armia gen. Aleksandra Samsonowa została rozbita przez niemiecką 8. Armię dowodzoną przez gen. Paula von Hindenburga.

• 

  1.09

  W Podolszycach, obecnie dzielnica Płocka, urodził się Stefan Niedzielak, kapelan Armii Krajowej, uczestnik Powstania Warszawskiego, współzałożyciel Rodziny Katyńskiej, proboszcz parafii św. Karola Boromeusza na Powązkach; zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach w nocy z 20 na 21 stycznia 1989 r., najprawdopodobniej w wyniku morderstwa politycznego.

• 

  2.09

  W Łodzi urodziła się Stefania Grodzieńska, aktorka estradowa i teatralna, pisarka.

• 

  3.09

  Wojska rosyjskie zajęły opuszczony przez armię austriacką Lwów.

• 5.09

  I wojna światowa: rozpoczęła się I bitwa nad Marną, zakończona porażką wojsk niemieckich.

• 

  5.09

  Na ziemiach Królestwa Polskiego, zajętych przez wojska niemieckie, Józef Piłsudski powołał Polską Organizację Narodową.

• 5.09

  Początek bitwy nad jeziorami mazurskimi, w której wojska niemieckie pod dowództwem gen. Paula von Hindenburga pokonały armię rosyjską gen. Pawła von Rennenkampfa.

• 6.09

  I wojna światowa: początek I bitwy nad Jeziorami Mazurskimi, w której wojska niemieckie pod dowództwem gen. Paula von Hindenburga pokonały armię rosyjska gen. Pawła von Rennenkampfa.

• 10.09

  W Winchester w stanie Indiana urodził się Robert Wise, reżyser, montażysta i producent filmowy; twórca wyróżnionej 10 Oscarami filmowej wersji „West Side Story”, a także musicalu „Dźwięki muzyki” nagrodzonego pięcioma Oscarami. 

• 

  10.09

  Walki 1. Pułku Legionów Polskich pod Nowym Korczynem, Opatowem, Uściskowem, Grotnikami, Winiarami, Ksanami i Czarkową.

• 

  12.09

  W Ryżawce w rejonie humańskim urodził się Janusz Żurakowski, pilot myśliwski, oblatywacz; uczestnik kampanii polskiej 1939 r. i Bitwy o Anglię; od 1942 r. dowódca polskiego 316. Dywizjonu Myśliwskiego; od 1944 r. pilot doświadczalny w brytyjskim ośrodku badawczym lotnictwa wojskowego w Boscombe Down; pierwszy Polak pilotujący samoloty odrzutowe i pionier odrzutowej akrobacji.

• 15.09

  I wojna światowa: zakończyła się I bitwa nad Jeziorami Mazurskimi, w której wojska niemieckie pod dowództwem gen. Paula von Hindenburga pokonały armię rosyjską gen. Pawła von Rennenkampfa; straty niemieckie: 40 tys. zabitych i rannych; straty rosyjskie: 145 tys. zabitych, rannych i wziętych do niewoli.

• 

  24.09

  W Warszawie urodził się Andrzej Panufnik, kompozytor, dyrygent; pierwsze większe utwory, m.in. dwie symfonie, ukończył w czasie II wojny światowej; twórca muzyki do pieśni „Warszawskie dzieci”; w 1954 r. wyemigrował do Wielkiej Brytanii, tam powstała większość jego znanych kompozycji, w tym symfonii i innych utworów orkiestrowych; za zasługi dla kultury muzycznej uhonorowany przez królową Elżbietę II tytułem szlacheckim.

• 

  2.10

  W Berlinie urodził się Jan Nowak Jeziorański, żołnierz Armii Krajowej, legendarny „kurier z Warszawy”, wieloletni dyrektor sekcji polskiej Radia Wolna Europa, dziennikarz, pisarz, publicysta.

• 6.10

  W Larviku urodził się Thor Heyerdahl, norweski badacz, podróżnik; światową sławę zyskał w 1947 r. dzięki podróży z Ameryki Południowej do Polinezji na tratwie z drzewa balsa, wykonanej na wzór tratw Inków; licząca 6900 km podróż udowodniła, że możliwe były migracje z Ameryki Południowej do Polinezji.

• 

  7.10

  W Otaslavicach na Morawach urodził się Josef František, jeden z najlepszych lotników alianckich w czasie II wojny światowej, pilot Dywizjonu 303.

• 

  9.10

  W Jakubowicach koło Ożarowa Józef Piłsudski wręczył pierwsze nominacje oficerskie 136 dowódcom strzeleckim, m.in. Kazimierzowi Sosnkowskiemu, Edwardowi Śmigłemu-Rydzowi, Michałowi Karaszewiczowi-Tokarzewskiemu.

• 

  18.10

  Dowództwo rosyjskie wyraziło zgodę na tworzenie u boku armii rosyjskiej przez Witolda Gorczyńskiego ochotniczego oddziału polskiego, nazywanego później Legionem Puławskim lub Legionem Gorczyńskiego.

• 

  19.10

  Zwycięskie walki 2 pułku Legionów Polskich na froncie karpackim pod Zieloną i Rafajłową.

• 19.10

  I wojna światowa: Początek I bitwy pod Ypres.

• 

  22.10

  W Warszawie z inicjatywy Józefa Piłsudskiego powstała Polska Organizacja Wojskowa (POW) – tajna organizacja zbrojna, tworzona od sierpnia 1914 r. w oparciu o członków Związku Walki Czynnej i Polskich Drużyn Strzeleckich.

• 

  22.10

  Początek walk 1. pułku Legionów Polskich pod Laskami i Anielinem.

• 

  23.10

  Walki pododdziałów kawalerii 1. pułku Legionów Polskich pod Łowiczem. Na froncie karpackim zwycięskie boje pod Pasieczną i Pniowem toczył 2. pułk Legionów.

• 

  27.10

  W Warszawie urodził się Jan Kott, krytyk literacki i teatralny, eseista, tłumacz. Był profesorem Uniwersytetu Warszawskiego i wyższych uczelni amerykańskich, autor szkiców „Mitologia i realizm”, „Szkoła klasyków”, „Postęp i głupstwo”. Jego najgłośniejszymi pracami były interpretacje dramatów Szekspira: „Szkice o Szekspirze” i „Szekspir współczesny”.

• 

  29.10

  I wojna światowa: bitwa Legionów Polskich z wojskami rosyjskimi pod Mołotkowem.

• 

  3.11

  Urodził się Juliusz Bardach, historyk ustroju i prawa, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, członek Polskiej Akademii Nauk, autor prac z zakresu ustroju i prawa dawnej Litwy, parlamentaryzmu polskiego, historii porównawczej prawa.

• 

  5.11

  I wojna światowa: wojska rosyjskie rozpoczęły drugie oblężenie Twierdzy Przemyśl.

• 5.11

  W Cieszynie urodził się Herbert Czaja, w latach 1970–1994 prezes Związku Wypędzonych (BdV), deputowany CDU do Bundestagu (1953–1990).

• 5.11

  I wojna światowa: Francja i Wielka Brytania wypowiedziały wojnę Turcji.

• 7.11

  W Warszawie otwarto Dom Towarowy Braci Jabłkowskich, najnowocześniejszy obiekt handlowy ówczesnej Warszawy.

• 

  9.11

  Rozpoczęła się operacja „Ulina Mała”, w wyniku której trzy bataliony 1. Pułku Legionów Polskich dowodzone przez Józefa Piłsudskiego przedostały się pomiędzy wojskami austriackimi a rosyjskimi do Krakowa.

• 11.11

  I wojna światowa: Początek Bitwy pod Łodzią.

• 

  18.11

  Zakończyła się bitwa pod Krzywopłotami, wiosce w pobliżu Olkusza. Legioniści Piłsudskiego byli w niej częścią oddziałów austro-węgierskich, które powstrzymały natarcie wojsk rosyjskich. W kilkudniowych walkach, które Piłsudski określił potem legionowymi Termopilami zginęło 46 polskich legionistów, wśród nich Stanisław Paderewski (przyrodni brat sławnego pianisty).

• 

  21.11

  Ciężki ostrzał artyleryjski Łodzi. Od wystrzelonych przez Niemców pocisków najbardziej ucierpiały Bałuty. Mieszkańcy w panice uciekali w stronę śródmieścia. Po obu stronach frontu walczyli Polacy. W niemieckiej armii był to Korpus Posen, w rosyjskiej - złożony z mieszkańców Warszawy i Mazowsza 24 Pułk Syberyjski. 

• 

  22.11

  Martwa niedziela. Pod taką nazwą do historii przeszły zażarte walki o Łódź między stacjonującymi w tym mieście wojskami rosyjskimi a atakującymi je niemieckimi. Po obu stronach frontu służyli Polacy. Szczególnie krwawy przebieg miała bitwa o wzgórze Stara Gadka koło Rzgowa. Poległo w niej 2-3 tys. żołnierzy. Jeszcze w trakcie wojny Niemcy zbudowali kaplicę i założyli w tym miejscu cmentarz. Jest to - istniejąca do dziś - największa nekropolia wojenna w regionie.

• 22.11

  I wojna światowa: zakończyła się pierwsza bitwa pod Ypres; straty aliantów: 126 tys. ofiar; straty niemieckie: 134 tys. ofiar.

• 23.11

  Na Przełęczy Chyszówki w Beskidzie Wyspowym mjr Edward Śmigły-Rydz przeprowadził udany atak na pozycje rosyjskie, zdobywając ponad 80 jeńców i konie.

• 

  25.11

  Powstał Komitet Narodowy Polski - reprezentacja prawicowych ugrupowań na czele z endecją, Komitet uważał się za jedynego reprezentanta polskich interesów wobec Rosji, licząc na to, że w razie jej zwycięstwa w rozpoczętej krótko wcześniej wojnie światowej carat nada zjednoczonym pod swoim berłem ziemiom polskim autonomię. KNP zwalczał zarówno utworzony w Krakowie Naczelny Komitet Narodowy (który szansę odbudowy Polski widział w Austro-Węgrach), jak i Legiony Polskie Józefa Piłsudskiego. Udało mu się stworzyć ochotniczy Legion Puławski, którego żołnierzy jednak już po kilku miesiącach wcielono do regularnych oddziałów armii rosyjskiej.

• 26.11

  Wojska austro-węgierskie powstrzymały ofensywę Rosjan w bitwie pod Krakowem.

• 2.12

  I wojna światowa: początek bitwy pod Limanową, w której Legiony Polskie u boku wojsk austro-węgierskich walczyły przeciwko armii rosyjskiej.

• 

  5.12

  W Warszawie urodził się Stanisław Dygat, pisarz, autor powieści „Jezioro Bodeńskie”, „Disneyland”, „Dworzec w Monachium”.

• 5.12

  W Ostródzie, niem. Osterode, urodził się Hans Hellmut Kirst, niemiecki pisarz, autor powieści dotyczących II wojny światowej „08/15”, „Bunt żołnierzy”, „Fabryka oficerów”.

• 5.12

  I wojna światowa: ewakuacja wojsk rosyjskich z Łodzi; następnego dnia miasto zajęły wojska niemieckie. W „Operacji Łódzkiej”, w czasie kilkunastu dni walk, zginęło około 110 tys. żołnierzy rosyjskich i około 90 tys. żołnierzy niemieckich; wśród poległych byli nie tylko Rosjanie, Niemcy i Austriacy, ale także Polacy, Litwini, Czesi, Ukraińcy, Łotysze i Tatarzy.

• 8.12

  I wojna światowa: Bitwa morska koło Falklandów, zakończona porażką niemieckiej floty.

• 

  9.12

  Urodził się Ferdynand Machay, ksiądz katolicki zamordowany w niemieckim obozie w Nowym Wiśniczu krótko po rozpoczęciu wojny. Od 2004 r. jest kandydatem na ołtarze (proces beatyfikacyjny rozpoczął bp Wiktor Skworc). Machay został aresztowany przez władze niemieckie we wrześniu 1939 r. w tarnowskim szpitalu, gdzie posługiwał jako kapelan. Kilka miesięcy później, po ucieczce jednego z więźniów obozu w Nowym Wiśniczu, znalazł się w grupie osób zabitych przez Niemców.

• 12.12

  Zakończenie bitwy pod Limanową. Strategiczne zwycięstwo wojsk austro-węgierskich (po stronie których walczyli legioniści Piłsudskiego) nad armią rosyjską. Bitwa udaremniła rosyjski plan zajęcia Krakowa. „Kiedym się obejrzał, że Moskale są pobici, było już za późno na jakiekolwiek znaczniejsze czyny. Nawet pościg, który zarządziłem, nie dał już rezultatów” - wspominał finał bitwy Piłsudski.

• 13.12

  W Trowbridge w Anglii urodził się Allan Bullock, historyk, profesor uniwersytetu w Oksfordzie, autor książki „Hitler i Stalin. Żywoty równoległe”.

• 

  19.12

  Władze austriackie oficjalnie powołały do życia I Brygadę Legionów pod dowództwem Józefa Piłsudskiego.

• 21.12

  W Berlinie urodził się Zygmunt Maciejewski, aktor teatralny i filmowy.

• 

  22.12

  I Brygada Legionów Polskich podjęła walkę przeciwko wojskom rosyjskim pod Łowczówkiem koło Tarnowa; bitwa trwała do 26 grudnia.

• 

  24.12

  I wojna światowa: w okopach pod Ypres w Belgii żołnierze niemieccy i brytyjscy zaprzestali działań zbrojnych, opuścili okopy, śpiewali kolędy, a nawet grali w piłkę; wydarzenia te przeszły do historii jako rozejm bożonarodzeniowy.

• 

  26.12

  Pod Łowczówkiem zakończyła się kilkudniowa bitwa, w której żołnierze I Brygady Legionów Polskich walczyli z wojskami rosyjskimi.

• 26.12

  W Sunrise Township w stanie Minnesota urodził się Richard Widmark, aktor, wystąpił m.in. w filmach „Pocałunek śmierci”, „Przeklęte wzgórza”, „Proszę nie pukać”, „Alamo”, „Długie łodzie wikingów” i „Śmierć rewolwerowca”.

• 30.12

  W Oakland w Kalifornii urodziła się Jo Van Fleet, aktorka, nagrodzona Oscarem za rolę w filmie „Na wschód od Edenu” (1955).