> >

O PORTALU

Portal dzieje.pl to codzienny serwis historyczny, setki artykułów dotyczących przede wszystkim najnowszej historii Polski, a także materiały wideo, filmy dokumentalne, archiwalne fotografie, dokumenty oraz infografiki i mapy.

Więcej

Kalendarz dat

1944

  • Teresa Torańska. Fot. PAP/A. Rybczyński

    W Wołkowysku urodziła się Teresa Torańska, dziennikarka i pisarka, współpracowniczka tygodnika „Kultura” oraz „Kultury” paryskiej. Autorka wielu wywiadów, m.in. z komunistycznymi działaczami, przeprowadzonymi podczas stanu wojennego.

  • W Warszawie urodził się Zdzisław Ambroziak, siatkarz, dziennikarz sportowy.

  • Michał Rola-Żymierski. Fot. PAP/CAF/J. Baranowski

    Dekretem Krajowej Rady Narodowej utworzono Armię Ludową, jej dowódcą mianowany został Michał Żymierski.

  • Henryk Dederko. Fot. PAP/S. Kraszewski

    W Magdeburgu-Sohlen (Niemcy) urodził Henryk Dederko, reżyser filmowy, twórca filmów dokumentalnych.

  • W nocy z 3 na 4 stycznia wojska 1 Frontu Ukraińskiego przekroczyły w okolicach Sarn na Wołyniu granicę II Rzeczypospolitej.

  • W okolicach Rijeki w walkach z partyzantami zginął SS-Hauptsturmfuehrer Franz Reichleitner, nazistowski zbrodniarz, komendant niemieckiego obozu zagłady w Sobiborze od września 1942 r. do jego likwidacji w październiku 1943 r.

  • Stanisław Mikołajczyk, premier rządu RP na uchodźstwie. Fot. NAC

    W miejscowości Sarny na Wołyniu wojska sowieckie przekroczyły przedwojenną granicę Polski; Rząd RP w Londynie wydał ofertę współpracy z Sowietami w walce z III Rzeszą i wyraził nadzieję, że ZSRS uszanuje prawa i interesy Rzeczypospolitej i jej obywateli na zajmowanych terenach.

  • Kazimierz Pużak. Fot. PAP/CAF

    W Warszawie przedstawiciele najważniejszych stronnictw politycznych uznających rząd RP w Londynie powołali Radę Jedności Narodowej; jej przewodniczącym został jeden z przywódców PPS-WRN Kazimierz Pużak „Bazyli”.

  • Maciej Damięcki podczas realizacji filmu "Banda". 1964 r. Fot. PAP/W. Rozmysłowicz

    W Podszkodziu k. Ostrowca Świętokrzyskiego urodził się Maciej Damięcki, aktor, zagrał w takich filmach jak „Rzeczpospolita babska”, „Tajemnica Enigmy”, a także w serialach TV m.in. „Stawka większa niż życie”, „Czas honoru”, „Bodo”.

  • Władze sowieckie powołały Komisję Specjalną do Spraw Ustalenia i Zbadania Okoliczności Rozstrzelania przez Niemieckich Najeźdźców Faszystowskich w Lesie Katyńskim (tzw. Komisja Burdenki), której zadaniem było przypisanie Niemcom odpowiedzialności za zbrodnię katyńską.

  • Gerard Wilk. Fot. NAC

    W Gliwicach urodził się Gerard Wilk, tancerz, choreograf, pedagog.

  • Ruiny getta warszawskiego. 1943 r. Fot. PAP/CAF

    W Warszawie w wyniku egzekucji dokonanych przez władze niemieckie zginęło ponad 300 osób, większość z nich została zamordowana w ruinach getta.

  • Płk Tadeusz Kurcyusz. Źródło: Wikimedia Commons

    Komendant Główny Narodowych Sił Zbrojnych płk Tadeusz Kurcyusz w rozkazie do żołnierzy stwierdził, że wkraczające na terytorium Polski wojska sowieckie mają być traktowane jako wróg.

  • Żołnierze 43. Pułku Piechoty 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK. 1944 r. Fot. NAC

    W obliczu nadciągających ze wschodu wojsk sowieckich 27. Wołyńska Dywizja Piechoty Armii Krajowej rozpoczęła realizację planu Akcji „Burza” na Wołyniu.

  • Andrzej Niemczyk. Fot. PAP/J. Paszkowski

    W Łodzi urodził się Andrzej Niemczyk, siatkarz, trener, selekcjoner reprezentacji kobiet w siatkówce, z którą zdobył dwa złote medale mistrzostw Europy (2003, 2005).

  • Pomnik upamiętniający ofiary Zbrodni Katyńskiej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Fot. PAP/L. Szymański

    Sowiecka komisja specjalna pod przewodnictwem prof. Nikołaja Burdenki, po ekshumacji 925 odpowiednio spreparowanych ciał polskich oficerów, ogłosiła, że zbrodni na Polakach w Katyniu dokonali Niemcy między wrześniem a grudniem 1941 r.

  • Antoni Janusz Pastwa. Fot. PAP/P. Polak

    W Brzózie niedaleko Kozienic urodził się Antoni Janusz Pastwa, rzeźbiarz, pedagog; współtwórca frontonu Teatru Wielkiego w Warszawie.

  • Gen. Georg Lindemann podczas inspekcji w okopach pod Leningradem. 1942 r. Fot, NAC

    Pod naporem Armii Czerwonej Niemcy ostatecznie zwinęli trwające 900 dni oblężenie Leningradu; liczbę mieszkańców miasta, którzy zmarli w tym czasie z głodu, szacuje się na ponad 750 tys.

  • Hans Frank. Fot. NAC

    W Grodkowicach pod Krakowem oddziały Kedywu Armii Krajowej dokonały nieudanego zamachu na pociąg generalnego gubernatora Hansa Franka.

  • Stefania Sempołowska. Źródło: CBN Polona

    W Warszawie zmarła Stefania Sempołowska, działaczka społeczna i oświatowa, pedagog, publicystka, pisarka.

  • Franz Kutschera. Źródło: IPN

    Specjalny oddział Kedywu Komendy Głównej AK „Pegaz” – późniejszy „Parasol” – wykonał wyrok śmierci w Warszawie na dowódcy SS i policji dystryktu warszawskiego gen. Franzu Kutscherze.

  • W odwecie za zastrzelenie dowódcy SS i policji dystryktu warszawskiego gen. Franza Kutschery, Niemcy dokonali w Warszawie egzekucji około 300 osób. 

  • W Warszawie, w odwecie za zastrzelenie przez oddział Kedywu Komendy Głównej AK dowódcy SS i policji dystryktu warszawskiego gen. Franza Kutschery, Niemcy rozstrzelali w ruinach getta 160 osób.

  • Wólka Szczecka, jedna ze spacyfikowanych przez Niemców wsi. Mapa z 1938 r. Źródło: CBN Polona

    W powiecie janowskim Niemcy spalili sześć wsi, a ich mieszkańców wymordowali; w pacyfikacji zginęło od 800 do 1300 Polaków.

  • Kard. August Hlond. Fot. NAC

    Przebywający w opactwie Hautecombe we Francji prymas Polski kard. August Hlond został aresztowany przez gestapo, a następnie przewieziony do Paryża; po dwóch miesiącach internowania uwolniły go wojska amerykańskie.

  • Stefan Niesiołowski. Fot. PAP/L. Szymański

    W Kałęczewie k. Łodzi urodził się Stefan Niesiołowski, entomolog, działacz opozycji antykomunistycznej; współzałożyciel organizacji Ruch (1965); w 1971 r. skazany na siedem lat więzienia za „czynienie przygotowań do obalenia ustroju socjalistycznego przemocą”; od 1977 r. członek ROPCiO; od 1980 r. w NSZZ „Solidarność”; internowany w stanie wojennym; działacz podziemnej „S”; współzałożyciel ZChN (1989); poseł, senator; polityk Platformy Obywatelskiej.

  • Antoni Wit. Fot. PAP/J. Bednarczyk

    W Krakowie urodził się Antoni Wit, dyrygent; w latach 1997–2014 profesor Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie.

  • Niemcy publicznie powiesili 27 więźniów Pawiaka na balkonach spalonych kamienic przy ul. Leszno 52 i 54. Zdjęcie wykonane potajemnie z okna przejeżdżającego tramwaju. Warszawa, 11.02.1944. Fot. PAP/Archiwum

    W Warszawie na balkonach domu przy ul. Leszno Niemcy powiesili ciała 27 zamordowanych więźniów Pawiaka.

  • Ewa Pohoska. Źródło: Wikimedia Commons

    W Warszawie została rozstrzelana przez Niemców Ewa Pohoska, pisarka, publicystka, związana z grupą literacką „Płomienie”, założycielka pisma „Droga”, żołnierz Armii Krajowej.

  • Jan Peszek. Fot. PAP/W. Rozmysłowicz

    W Szreńsku na Mazowszu urodził się Jan Peszek, aktor, reżyser teatralny, profesor krakowskiej PWST; związany ze Starym Teatrem w Krakowie; występował m.in. w spektaklach Kazimierza Dejmka, Jerzego Jarockiego, Andrzeja Wajdy, Jerzego Grzegorzewskiego, Krystiana Lupy i Grzegorza Jarzyny; współpracował również z Bogusławem Schaefferem („Kwartet dla 4 aktorów”, „Scenariusz dla nie istniejącego, lecz możliwego aktora instrumentalnego”); zagrał w kilkudziesięciu filmach, m.in. „Pożegnanie jesieni”, „Spis cudzołożnic”, „Śmierć jak kromka chleba”, „Ubu Król”, „Hiszpanka”.

  • Ruiny klasztoru na Monte Cassino. Fot. PAP/CAF/Reprodukcja

    Początek drugiej bitwy o Monte Cassino, w której wziął udział korpus nowozelandzki oraz jednostki hinduskie; pomimo wsparcia artylerii i lotnictwa, które przed atakiem zrzuciło na wzgórze klasztorne 576 ton bomb, również i to natarcie nie przyniosło powodzenia.

  • Kamienica przy ul. Poznańskiej 37 w Warszawie. Fot. PAP/R. Pietruszka

    Podwójny agent (niemiecki i sowiecki) Bogusław Hrynkiewicz, dwóch bojówkarzy Gwardii Ludowej i przydzielony Hrynkiewiczowi funkcjonariusz gestapo dokonali przejęcia archiwum Armii Krajowej i Delegatury Rządu na Kraj przy ul. Poznańskiej 37 w Warszawie. Podczas akcji uprowadzono siedmiu żołnierzy AK, którzy zaginęli bez wieści, prawdopodobnie zostali zamordowani przez Niemców.

  • Drewniane krzyże upamiętniające Polaków zamordowanych na Wołyniu przy drodze do polsko-ukraińskiego przejścia granicznego w Medyce. 11.07.2023. Fot. PAP/D. Delmanowicz

    Oddział UPA dokonał zbrodni na około 60 polskich mieszkańcach wsi Podkamień położonej w powiecie rohatyńskim województwa stanisławowskiego. Według meldunku UPA wielu Polaków nie zdołano zabić, gdyż znaleźli schronienie u miejscowych Ukraińców.

  • Florian Marciniak. Fot. Wikimedia Commons

    W niemieckim obozie koncentracyjnym Gross-Rosen zamordowany został harcmistrz Florian Marciniak, współzałożyciel i Naczelnik Szarych Szeregów (1939–1943).

  • Ryszard Bugaj. Fot. PAP/A. Warżawa

    W Gawłowie pod Sochaczewem urodził się Ryszard Bugaj, ekonomista, działacz opozycji demokratycznej; współpracownik KOR; członek Zarządu Regionu Mazowsze NSZZ „S” (1980–1981), jeden z głównych ekspertów ekonomicznych Solidarności; w stanie wojennym internowany; działacz podziemnej Solidarności; uczestnik obrad Okrągłego Stołu; poseł na Sejm (1989–1997); współzałożyciel i przywódca „Solidarności Pracy” (1990); przewodniczący Unii Pracy (1993–1997).

  • Winston Churchill. Źródło: NAC

    Premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill występując w Izbie Gmin poparł sowieckie postulaty w sprawie polskiej granicy wschodniej. 

  • Bronisław Ziemięcki. Fot. NAC

    W ruinach warszawskiego getta rozstrzelany został Bronisław Ziemięcki, polityk, działacz PPS, poseł na Sejm i minister rządów II RP, w latach 1927–33 prezydent Łodzi.

  • Polska Walcząca. Fot. PAP/M. Walczak

    Organizacja Małego Sabotażu „Wawer” rozlepiła w Warszawie plakaty z fikcyjnym zarządzeniem ewakuacji ludności niemieckiej z Generalnego Gubernatorstwa.

  • Wojciech Marczewski. Fot. PAP/R. Guz

    W Łodzi urodził się Wojciech Marczewski, reżyser, scenarzysta, pedagog; autor filmów „Zmory”, „Dreszcze”, „Ucieczka z kina Wolność”, „Weiser”.

  • Gubernator Hans Frank przechodzi przed oddziałem ochotników SS "Galizien" we Lwowie. 06.1943. Fot. NAC

    We wsi Huta Pieniacka położonej w pow. złoczowskim w województwie tarnopolskim, zamieszkanej przez ludność polską, doszło do zbrodni, której sprawcami, według ustaleń IPN, byli żołnierze 4. Pułku rekrutującego się z Ukraińców Dywizji SS „Galizien”; według różnych danych w Hucie Pieniackiej zamordowano od 600 do 1200 osób.

  • Maria Nurowska. Fot. PAP/CAF/W. Szabelski

    W Okółku na Podlasiu urodziła się Maria Nurowska, pisarka, scenarzystka, autorka m.in. powieści „Hiszpańskie oczy”,  „Rosyjski kochanek”, „Mój przyjaciel zdrajca” oraz cyklu „Panny i wdowy”.

  • Armia Krajowa. Fot. PAP/A. Zawada

    Komenda Główna AK i Dowództwo Główne NSZ podpisały umowę o scaleniu obu organizacji.

  • Emanuel Ringelblum. Źródło: Wikimedia Commons

    W Warszawie przy ul. Grójeckiej 77 Niemcy odkryli bunkier „Krysia”, w którym ukrywało się 38 obywateli polskich żydowskiego pochodzenia, wśród nich Emanuel Ringelblum, działacz Oneg Szabat, kronikarz warszawskiego getta. Wszystkich aresztowanych oraz ich opiekunów rozstrzelano kilka dni później w ruinach getta.

  • Ewa Milde w spektaklu "Fantazy" w warszawskim Teatrze Ateneum. 1973 r. Fot. NAC

    W Skierniewicach urodziła się Ewa Milde, aktorka teatralna i filmowa, znana m.in. z filmów „Gościnny występ”, „Tylko Beatrycze”, „Miś”.

  • Waldemar Łysiak. Fot. PAP/P. Wierzchowski

    W Warszawie urodził się Waldemar Łysiak, pisarz, publicysta, autor m.in. książek poświęconych epoce napoleońskiej, a także historii sztuki.

  • W Moskwie komunistyczny Związek Patriotów Polskich utworzył agencję prasową Polpress.

  • Emanuel Ringelblum. Fot. Wikimedia Commons

    W ruinach warszawskiego getta Niemcy rozstrzelali Emanuela Ringelbluma – historyka, działacza społecznego i politycznego związanego z partią Poalej Syjon-Lewica, organizatora Podziemnego Archiwum Getta – zwanego Archiwum Ringelbluma.

  • Pomnik Polaków zamordowanych w Palikrowach. Źródło: Wikimedia Commons

    W Palikrowach w powiecie Brody ukraińscy nacjonaliści zamordowali około 360 osób narodowości polskiej.

  • Nowozelandzki czołg Sherman. Cassino, marzec 1944 r. Źródło: Wikimedia Commons

    Rozpoczęła się trzecia bitwa o Monte Cassino, w której uczestniczył korpus nowozelandzki, wspierany przez dywizję hinduską; po 11 dniach walk sprzymierzeni wycofali się, ponosząc ogromne straty.

  • Przewodniczący RJN Kazimierz Pużak. Fot. PAP/CAF/Archiwum

    Deklaracja Rady Jedności Narodowej „O co walczy Naród Polski?”.

  • Zygmunt Berling. Fot. PAP/CAF

    1. Korpus Polskich Sił Zbrojnych został przekształcony w 1. Armię Polską w ZSRS; dowództwo nad nią objął gen. Zygmunt Berling.

  • W Itzehoe (Niemcy) urodził się Jerzy Janeczek, aktor teatralny i filmowy, odtwórca roli Witii Pawlaka w serii filmów Sylwestra Chęcińskiego „Sami swoi”, „Nie ma mocnych”, „Kochaj albo rzuć”.

  • Miejsce którędy biegł tunel „Harry” na terenie Muzeum Obozów Jenieckich w Żaganiu. Fot. PAP/L. Muszyński

    Z niemieckiego obozu dla lotników Stalag Luft III w Żaganiu (niem. Sagan) w nocy z 24 na 25 marca uciekło 76 jeńców, m.in. 41 Brytyjczyków i sześciu Polaków. Ucieczka zakończyła się tragicznie, tylko trzej jeńcy odzyskali wolność – dwóch Norwegów i Holender, pozostałych 73 schwytano; pięćdziesięciu z nich, w tym sześciu Polaków, na specjalny rozkaz Adolfa Hitlera zostało rozstrzelanych.

  • Wiktoria i Józef Ulmowie. Źródło: IPN

    W Markowej k. Łańcuta na Podkarpaciu niemieccy żandarmi zamordowali ośmioro Żydów z rodzin Didnerów, Grunfeldów i Goldmanów oraz ukrywających ich Józefa Ulmę i będącą w ostatnim miesiącu ciąży jego żonę Wiktorię; zabili też szóstkę dzieci Ulmów; najstarsza z rodzeństwa Stasia miała osiem lat.

  • Igor Mitoraj. Fot. PAP/J. Bednarczyk

    W Oederan w Niemczech urodził się Igor Mitoraj, wybitny polski rzeźbiarz; jego dzieła znajdują się w kilkudziesięciu muzeach, fundacjach i siedzibach największych korporacji na świecie.

  • W Warszawie został zastrzelony przez żołnierzy Referatu 993/W Armii Krajowej ukraiński kolaborant płk Mychajło Pohotowko, szef warszawskiego oddziału Ukraińskiego Komitetu Centralnego.

  • W Warszawie został zastrzelony przez żołnierzy oddziału 993/W Armii Krajowej płk Mychajło Pohotowko, szef kolaborującego z Niemcami Ukraińskiego Komitetu Centralnego. Podczas akcji zginęło też kilku innych działaczy ukraińskich.

  • W Hucisku w powiecie Bóbrka w Galicji Wschodniej oddział UPA, wsparty przez członków samoobrony ukraińskiej, zamordował ponad 100 Polaków.

  • Ukraińscy kolaboranci służący w 4 Pułku Policji SS dokonali masakry od 250 do 862 Polaków w Chodaczkowie Wielkim w województwie tarnopolskim.

  • Gen. Czesław Młot-Fijałkowski. Fot. NAC

    W obozie jenieckim Murnau zmarł Czesław Fijałkowski, generał WP; w kampanii polskiej 1939 r. dowódca SGO „Narew”.

  • Ppłk Jan Kiwerski „Oliwa”. Fot. NAC. Źródło: IPN

    Na Wołyniu w walce z Niemcami poległ ppłk Jan Kiwerski „Oliwa”, dowódca 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej.

  • Jan Rulewski (C). 04.1981. Fot. PAP/CAF/I. Radkiewicz

    W Bydgoszczy urodził się Jan Rulewski, działacz opozycji demokratycznej, więzień polityczny; w 1980 r. członek Krajowej Komisji Porozumiewawczej NSZZ „Solidarność”, od 1981 r. w Tymczasowym Prezydium KKP, członek Komisji Krajowej; przewodniczący Zarządu Regionu Bydgoskiego NSZZ „S” (1981); w stanie wojennym internowany, a następnie aresztowany i oskarżony o „próbę obalenia przemocą ustroju PRL”; uwolniony na mocy amnestii w 1984 r.; poseł na Sejm w latach 1991–2001; senator RP (2007–2019).

  • Zbrodnia wołyńska: Oddziały UPA dokonały masakry mieszkańców wsi Kuty nad Czeremoszem; ogółem w wyniku ukraińskich napadów na wieś trwających od marca 1944 r. zginęło około 200 Polaków i Ormian.

  • Anda Rottenberg. Fot. PAP/G. Michałowski

    W Nowosybirsku urodziła się Anda Rottenberg, historyk sztuki, kuratorka wystaw i popularyzatorka sztuki współczesnej; w latach 1993–2001 kierowała Galerią Sztuki Zachęta w Warszawie.

  • Jan Stanisław Jankowski. 1926 r. Fot. NAC

    Prezydent RP Władysław Raczkiewicz mianował Delegata Rządu na Kraj Jana S. Jankowskiego wicepremierem i podpisał dekret o tymczasowej organizacji władz na obszarze Rzeczypospolitej.

  • Żołnierze oddziału „Pegaz” Kedywu Komendy Głównej AK zastrzelili w Warszawie na ul. Chocimskiej Erwina Groessera – pułkownika niemieckiej policji.

  • Icchak Kacenelson. Źródło: Wikimedia Commons

    W KL Auschwitz zamordowany został Icchak Kacenelson, żydowski poeta i dramaturg, autor poematu „Pieśń o zamordowanym żydowskim narodzie”.

  • Polska Walcząca. Fot. PAP/M. Walczak

    W nocy z 3 na 4 maja Odział Specjalny „Osjan” Kedywu Komendy Głównej AK zniszczył na wojskowym lotnisku na warszawskich Bielanach pięć niemieckich samolotów transportowych „Ju 52”, a trzy inne ciężko uszkodził.

  • W Owczarni na Lubelszczyźnie oddział kolaborującej ze Związkiem Sowieckim Armii Ludowej Bolesława Kaźmiraka (Kowalskiego), ps. Cień podstępnie wymordował żołnierzy oddziału 3. kompanii 15. pułku piechoty Armii Krajowej ppor. Mieczysława Zielińskiego ps. Krych, którzy czekali na zrzut broni. Zginęło 18 partyzantów AK (w tym dowódca), a 13 odniosło rany.

  • Prof. Edmund Wnuk-Lipiński. Fot. PAP/B. Zborowski

    W Suchej na Pomorzu urodził się Edmund Wnuk-Lipiński, socjolog, nauczyciel akademicki, organizator i pierwszy dyrektor Instytutu Studiów Politycznych PAN (1990–1994) oraz Instytutu Spraw Publicznych (1995–1996); pisarz science fiction.

  • Polska Walcząca. Fot. PAP/M. Walczak

    W Warszawie oddział dyspozycyjny „Pegaz” Kedywu Komendy Głównej AK dokonał nieudanego zamachu w al. Szucha na SS-Sturmbannfuehrera Waltera Stamma, szefa warszawskiego gestapo i zastępcę komendanta Policji Bezpieczeństwa i SD Dystryktu Warszawskiego.

  • W Berlinie podczas bombardowania zginął Leon Kozłowski, archeolog, prof. Uniwersytetu Lwowskiego; działacz BBWR, parlamentarzysta, minister reform rolnych (1930–1932); premier RP w latach 1934–1935; w czasie II wojny światowej więziony przez NKWD; od 1941 r. w armii gen. Władysława Andersa, z której zbiegł na stronę niemiecką, zgłaszając chęć kolaboracji; internowany przez Niemców.

  • Polscy żołnierze pod Monte Cassino. 05.1944. Fot. PAP/CAF

    Pierwsze natarcie 2. Korpusu Polskiego na Monte Cassino.

  • Żołnierze Zgrupowania Stołpeckiego AK odnieśli zwycięstwo w bitwie w Kamieniu Stołpeckim (dzisiejsza Białoruś) z dwiema brygadami sowieckiej partyzantki.

  • Maciej Zembaty. Fot. PAP/S. Kraszewski

    Urodził się Maciej Zembaty, poeta, satyryk, reżyser radiowy, muzyk, tłumacz poezji Leonarda Cohena.

  • Teren b. niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz II-Birkenau. Fot. PAP/J. Bednarczyk

    Bunt Romów w obozie cygańskim KL Birkenau.

  • Teren b. niemieckiego obozu Auschwitz-Birkenau. Fot. PAP/J. Bednarczyk

    Początek deportacji do niemieckiego obozu zagłady Auschwitz-Birkenau 438 tys. Żydów z Węgier.

  • Polska flaga nad rumowiskiem klasztoru Monte Cassino. 18.05.1944. Fot. PAP/CAF

    Oddziały 2. Korpusu Polskiego zdobyły wzgórze Monte Cassino; w czasie walk zginęło 923 polskich żołnierzy, 2931 zostało rannych, a 345 uznano za zaginionych; kilka dni później wojska alianckie przełamały linię Gustawa w całym pasie natarcia – 4 czerwca 1944 r. do Rzymu wkroczyły oddziały amerykańskie.

  • Władze sowieckie rozpoczęły akcję deportacyjną Tatarów krymskich; według raportów NKWD do 20 maja 1944 r. deportowanych zostało około 180 tys. Tatarów, głownie do Uzbekistanu; 82 proc. wysiedlonych stanowiły kobiety i dzieci.

  • Prof. Marcin Król. Fot. PAP/M. Kaliński

    W Warszawie urodził się Marcin Król, historyk idei, publicysta, działacz opozycji demokratycznej, założyciel i redaktor naczelny niezależnego miesięcznika „Res Publica”; profesor Uniwersytetu Warszawskiego, autor książek „Style politycznego myślenia”, „Józef Piłsudski. Ewolucja myśli politycznej”, „Ład utajony”, „Konserwatyści a niepodległość”, „Bezradność liberałów”, „Czego nas uczy Leszek Kołakowski”, „Europa w obliczu końca”, „Klęska rozumu”, „Wielcy władcy” i „Byliśmy głupi”.

  • Replika rakiety V2 w Parku Historycznym w Bliźnie k. Ropczyc. Fot. PAP/D. Delmanowic

    Wywiad AK zdobył, a następnie zbadał egzemplarz niemieckiego pocisku rakietowego V-2. Wyniki badań i najważniejsze części rakiety przekazano następnie do Wielkiej Brytanii.

  • Galicja Wschodnia: w Bryńcach Zagórnych, pow. Bóbrka, UPA zamordowała 120–145 Polaków.

  • Wręczenie sztandaru 1 Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej. 06.1944. Fot. NAC

    Rząd RP na żądanie władz brytyjskich oddał Brygadę Spadochronową do dyspozycji alianckiego dowództwa.

  • W Buffalo w USA rozpoczęło się spotkanie polskich działaczy społecznych, w czasie którego utworzono Kongres Polonii Amerykańskiej. 

  • Franciszek Kamiński, Komendant Główny Batalionów Chłopskich. Lata 70. Fot. NAC

    Na Wiśle w okolicach Machowa (woj. lubelskie) żołnierze Batalionów Chłopskich wspierani przez oddziały Armii Krajowej zatopili statek „Tannenberg” transportujący żołnierzy niemieckich.

  • Andrzej Rosiewicz. Fot. PAP/M. Sokołowski

    W Warszawie urodził się Andrzej Rosiewicz, piosenkarz, kompozytor, satyryk, tancerz i choreograf.

  • II wojna światowa: Wojska amerykańskie wkroczyły do Rzymu.

  • Bronisław Czech. Fot. NAC

    W KL Auschwitz zmarł z wycieńczenia Bronisław Czech, najwszechstronniejszy polski narciarz w okresie międzywojennym, trzykrotny olimpijczyk, taternik, ratownik górski.

  • Stanisław Mikołajczyk. Fot. PAP/CAF/Archiwum

    Wizytę w USA rozpoczął premier Stanisław Mikołajczyk; w czasie jej trwania trzykrotnie rozmawiał z prezydentem Franklinem Delano Rooseveltem.

  • Antoni Heda. Fot. PAP/J. Mazur

    W nocy z 5 na 6 czerwca oddział AK Antoniego Hedy „Szarego” uwolnił ponad 60 osób z niemieckiego więzienia w Końskich.

  • Józef Beck. Fot. NAC

    W Stanesti-Chirulesti w Rumunii zmarł Józef Beck, legionista, członek POW, pułkownik Wojska Polskiego, minister spraw zagranicznych w latach 1932–1939, jeden z najbliższych współpracowników marszałka Józefa Piłsudskiego.

  • 1 Dywizja Pancerna w trakcie inwazji w Normandii -  żołnierze przy francuskim transporterze Renault UE. 1944. Fot. NAC

    Siły zbrojne alianckich państw zachodnich rozpoczęły największą w czasie II wojny światowej operację desantową – lądowanie w Normandii, była ona częścią operacji „Overlord”, otwierającej drugi front w Europie.

  • Niemieccy żołnierze z 2. Dywizji Pancernej SS „Das Reich” zamordowali 624 mieszkańców Oradour-sur-Glane we Francji, wśród nich 254 kobiety i 207 dzieci.

  • W Warszawie urodził się Wojciech Eichelberger, psycholog, popularyzator psychoterapii, autor książek „Kobieta bez winy i strachu”, „Pomóż sobie, daj światu odetchnąć”, „Zdradzony przez ojca”.

  • Początek walki partyzantów sowieckich, AL i AK z niemieckimi oddziałami w Lasach Janowskich i Puszczy Solskiej.

  • Na Londyn spadły pierwsze niemieckie pociski V1.

  • Polska Walcząca. Fot. PAP/M. Walczak

    Oddział dyspozycyjny „A” Kedywu Okręgu Warszawskiego AK zastrzelił przy ul. Krasińskiego w Warszawie SS-Untersturmfuehrera Herberta Junka, komendanta więzienia na Pawiaku (1943–1944).

  • Jan Piwnik "Ponury". Fot. AIPN. Źródło: pamięć.pl

    W Jewłaszach nad Niemnem w walce z Niemcami poległ Jan Piwnik „Ponury” – cichociemny, oficer „Wachlarza”, szef Kedywu Okręgu Radomsko-Kieleckiego Armii Krajowej, dowódca partyzanckich zgrupowań walczących w Górach Świętokrzyskich i oddziału dywersyjnego na Nowogródczyźnie.

  • W Warszawie urodził się Adam Kreczmar, poeta, satyryk.

  • Glinciszki na przedwojennej mapie. Źródło: CBN Polona

    Litewska policja, współpracująca z Niemcami, dokonała pacyfikacji polskiej wsi Glinciszki na Wileńszczyźnie, mordując 38 Polaków.

  • Polska Walcząca. Fot. PAP/M. Walczak

    W Warszawie żołnierze oddziału „993/W” Wydziału Bezpieczeństwa i Kontrwywiadu Oddziału II KG AK wykonali wyrok śmierci na Eugeniuszu Świerczewskim, agencie gestapo w wywiadzie AK i bezpośrednim sprawcy aresztowania Komendanta Głównego AK gen. Stefana Roweckiego „Grota”.

  • Zniszczone niemieckie czołgi. Bobrujsk, 28.06.1944. Źródło: Wikimedia Commons

    Armia Czerwona rozpoczęła operację Bagration, która doprowadziła do całkowitej klęski niemieckiej Grupy Armii „Środek” oraz osiągnięcia przez sowietów linii Wisły.

  • Litzmannstadt Getto. 1940 r. Fot. Bundesarchiv. Źródło: Wikimedia Commons

    Początek likwidacji getta w Łodzi (Litzmannstadt Getto); było drugim, co do wielkości, gettem utworzonym przez Niemców w Polsce, a jednocześnie tym, z którego ocalało najwięcej Żydów. Według różnych źródeł, spośród przebywających w nim ponad 200 tys. osób przeżyło od 5 do 12 tys.; ostatni transport odjechał z Łodzi do obozu Auschwitz-Birkenau 29 sierpnia 1944 r.

  • Oddział V Brygady Wileńskiej AK w odwecie za zabicie przez litewską policję, współpracującą z Niemcami, 38 Polaków ze wsi Glinciszki na Wileńszczyźnie, zabił we wsi Dubinki 27 Litwinów.

  • Polska Walcząca. Fot. PAP/M. Walczak

    W Warszawie żołnierze 1. kompanii batalionu „Zośka” Kedywu KG AK uwolnili kilkunastu więźniów politycznych z więziennego Szpitala Jana Bożego przy ul. Bonifraterskiej.

  • Prezydent USA Franklin Delano Roosevelt. Fot. NAC

    W Bretton Woods w stanie New Hampshire rozpoczęła się konferencja monetarno-finansowa, w której uczestniczyli przedstawiciele 44 państw alianckich; efektem konferencji było powołanie Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju.

  • Adolf Nowaczyński. Źródło: CBN Polona

    W Warszawie zmarł Adolf Nowaczyński, pisarz, publicysta, satyryk, działacz polityczny i społeczny; w okresie międzywojennym związany z obozem narodowo-demokratycznym.

  • Aleksander Krzyżanowski. Źródło: Wikimedia Commons

    Operacja Ostra Brama: początek walk żołnierzy Wileńskiego i Nowogródzkiego Okręgu AK z Niemcami o Wilno; oddziały dowodzone przez płk. Aleksandra Krzyżanowskiego „Wilka” atakowały miasto wspólnie z Armią Czerwoną.

  • Niemiecki obóz koncentracyjny Dachau. Fot. PAP/EPA

    Niemcy dokonali ostatecznej likwidacji getta w Kownie wywożąc ok. 7 tys. Żydów do obozów koncentracyjnych Dachau i Stutthof; prawie tysiąc mieszkańców getta zginęło w czasie akcji likwidacyjnej.

  • Cmentarz na terenie b. niemieckiego obozu koncentracyjnego w Theresienstadt. Fot. PAP/EPA

    Początek likwidacji w KL Auschwitz-Birkenau tzw. rodzinnego obozu Theresienstadt, utworzonego dla Żydów z getta w Terezinie koło Pragi. W komorach gazowych Niemcy zamordowali około 7 tys. Żydów.

  • SS-Obergruppenfuhrer Wilhelm Koppe. Żródło: NAC

    W Krakowie żołnierze Armii Krajowej z oddziału „Parasol” dokonali nieudanego zamachu na wyższego dowódcę SS i policji w Generalnym Gubernatorstwie Wilhelma Koppe.

  • Gen. Tadeusz Bór-Komorowski. Fot. NAC

    Komendant Armii Krajowej gen. Tadeusz Komorowski „Bór” wydał rozkaz o wcieleniu do AK Batalionów Chłopskich i instrukcję „O stosunku do Sowietów”.

  • Żołnierze AK i wojskowi sowieccy w Wilnie. 07.1944. Źródło: Wikimedia Commons

    Wojska sowieckie wspólnie z oddziałami Armii Krajowej zajęły Wilno.

  • Prof. Marceli Handelsman. Źródło: Wikimedia Commons

    W Milanówku w wyniku denuncjacji gestapo aresztowało współpracowników Biura Informacji i Propagandy KG AK: Halinę Krahelską i prof. Marcelego Handelsmana.

  • Aleksander Krzyżanowski "Wilk". Fot. NAC

    NKWD podstępnie aresztowało dowódcę Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej płk. Aleksandra Krzyżanowskiego „Wilka”, zaproszonego przez Sowietów na rozmowy dotyczące współpracy wojskowej pomiędzy Armią Czerwoną a AK. Oddziały AK okręgu wileńskiego przybyłe w rejon Miedniki-Turgiele-Taboryszki zostały otoczone i rozbrojone przez NKWD.

  • Urodził się Stanisław Gościniak, siatkarz, czterokrotny mistrz Polski w barwach Resovii, mistrz świata z roku 1974.

  • Ankona po zdobyciu przez żołnierzy 2 Korpusu Polskiego - na zdjęciu kpt. Anastazy Łukianiec. Fot. NAC

    Oddziały 2. Korpusu Polskiego dowodzonego przez gen. Władysława Andersa wyzwoliły portowe miasto Ankona nad Morzem Adriatyckim. Był to kolejny duży sukces bojowy Korpusu po zdobyciu dwa miesiące wcześniej Monte Cassino.

  • Adolf Bocheński. Źródło: Wikimedia Commons

    Pod Ankoną zginął Adolf Bocheński, pisarz i publicysta, żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.

  • Claus Schenk von Stauffenberg. Fot. PAP/DPA

    W Wilczym Szańcu niedaleko Kętrzyna na Mazurach doszło do nieudanego zamachu na Adolfa Hitlera. Bezpośrednim wykonawcą zamachu był 36-letni pułkownik hrabia Claus Schenk von Stauffenberg, który po zamordowaniu Hitlera planował wraz z innymi współspiskowcami przejąć władzę w III Rzeszy.

  • Defilada absolwentów pierwszego po wojnie rocznego kursu zorganizowanego przez Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie. 11.1946. Fot. PAP/CAF/S. Dąbrowiecki

    Krajowa Rada Narodowa powołała Ludowe Wojsko Polskie; przejmując zwierzchnictwo nad Armią Polską w ZSRR i podejmując decyzję o scaleniu Armii Ludowej i Armii Polskiej w ZSRR w jednolite Wojsko Polskie.

  • Manifest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN). Fot. PAP/CAF-Archiwum

    W Moskwie pod patronatem Stalina utworzony został Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN).

  • W Berlinie został rozstrzelany płk Claus von Stauffenberg, oficer Wehrmachtu, który dzień wcześniej dokonał nieudanego zamachu na Adolfa Hitlera w jego kwaterze polowej w Wilczym Szańcu w Prusach Wschodnich.

  • W czasie konferencji w Bretton Woods w USA utworzony został Międzynarodowy Fundusz Walutowy.

  • Plakat z tekstem manifestu PKWN. Fot. PAP

    Radio moskiewskie ogłosiło powstanie w zajętym przez Armię Czerwoną Chełmie Lubelskim Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Podało również tekst ogłoszonego przez PKWN manifestu. W rzeczywistości PKWN utworzono pod patronatem Stalina 21 lipca 1944 r. w Moskwie, a jego członkowie dotarli do Chełma Lubelskiego dopiero 27 lipca 1944 r.

  • Lubelski Zamek. Fot. PAP/CAF/S. Dąbrowiecki

    Wojska niemieckie, na kilka godzin przed opuszczeniem Lublina, zamordowały ok. 300 Polaków i Żydów przetrzymywanych w więzieniu na lubelskim Zamku, w tym kobiety i dzieci.

  • Konspiracyjna produkcja ręcznych granatów "sidolówek" - Okręg Lwów Armii Krajowej. 1944 r. Fot. PAP/Alamy Stock Photo

    Oddziały Armii Krajowej, współdziałając z Armią Czerwoną, rozpoczęły walkę o Lwów.

  • W Chełmie Lubelskim ukazał się pierwszy numer dziennika PKWN „Rzeczpospolita”, pod redakcją Jerzego Borejszy.

  • Teren b. niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego na Majdanku. Fot. PAP/Archiwum

    Armia Czerwona zajęła niemiecki obóz koncentracyjny na Majdanku, wyzwalając około tysiąca więźniów.

  • Współpracujący z Niemcami Ukraiński Legion Samoobrony dokonał pacyfikacji polskiej wsi Chłaniów i przyległych miejscowości w pow. krasnostawskim; w masakrze zginęło ponad 40 osób.

  • W Lesie Grabińskim k. Iwonicza-Zdroju funkcjonariusze gestapo i ukraińskiej formacji SS rozstrzelali 72 Polaków, przetrzymywanych wcześniej w więzieniu w Jaśle.

  • Wojska 1. Frontu Białoruskiego zajęły Lublin.

  • Replika rakiety V2 w Parku Historycznym w Bliźnie k. Ropczyc. Fot. PAP/D. Delmanowicz

    Operacja Most III – na improwizowanym lądowisku w okolicy wsi Wał Ruda wylądował samolot Dakota, na pokładzie którego przerzucono do Anglii m.in. Józefa Rettingera, Tomasza Arciszewskiego i Tadeusza Chciuka oraz zdobyte przez wywiad AK części rakiety V2.

  • Pod Radzyminem na przedpolach Warszawy rozpoczęła się przegrana przez wojska sowieckie bitwa pancerna; walki były jedną z przyczyn podjęcia decyzji o wybuchu Powstania Warszawskiego.

  • Paweł Finder. Źródło: Wikimedia Commons

    W Warszawie Niemcy rozstrzelali działaczy komunistycznych: Pawła Findera - jednego z przywódców PPR oraz Małgorzatę Fornalską.

  • Posiedzenie PKWN: dowódca I Armii Wojska Polskiego gen. Zygmunt Berling (L), członek PKWN Andrzej Witos (2L), przewodniczący PKWN Edward Osóbka-Morawski (3L), przewodniczący Krajowej Rady Narodowej Bolesław Bierut (C), Naczelny Dowódca Wojska Polskiego gen. Michał Rola-Żymierski (3P), szef resortu kultury i sztuki PKWN Wincenty Rzymowski (2P) i szef Sztabu Głównego Wojska Polskiego gen. Marian Spychalski (P). Lublin, 1944. Fot. PAP/CAF

    Rząd sowiecki ogłosił, że uznaje PKWN za jedyną legalną władzę w Polsce.

  • Armia Czerwona wkroczyła do Białegostoku.

  • Zarządzenie gubernatora Dystryktu Warszawskiego Ludwiga Fischera wzywające mieszkańców Warszawy do stawienia się następnego dnia do budowy umocnień.

  • Wojska 1. Frontu Białoruskiego po sforsowaniu Wisły zdobyły przyczółki w rejonie Magnuszewa i Puław.

  • Władysław Filipkowski. Lata międzywojenne. Fot. CAW/WBH. Źródło: Wikimedia Commons

    Po kilkudniowych walkach oddziały Armii Krajowej wraz z oddziałami Armii Czerwonej zajęły Lwów; po opanowaniu miasta NKWD aresztowało komendanta Obszaru Lwowskiego AK płk. Władysława Filipkowskiego oraz wielu innych oficerów i żołnierzy AK.

  • Żołnierze Batalionu "Zośka" na terenie wyzwolonej Gęsiówki. 08.1944. Źródło: Wikimedia Commons

    Niemcy przystąpili do ewakuacji obozu koncentracyjnego przy ul. Gęsiej w Warszawie. Około 400 więźniów Żydów niezdolnych do marszu i chorych rozstrzelali.

  • Płk Kazimierz Tumidajski, komendant Lubelskiego Okręgu AK. Źródło: IPN

    W Lublinie NKWD aresztowało sztab Lubelskiego Okręgu AK oraz Delegata Rządu Władysława Cholewę.

  • Ks. Stanisław Małkowski. Fot. PAP/CAF/M. Szyperko

    W Woli Korytnickiej koło Węgrowa urodził się Stanisław Małkowski, ksiądz, socjolog, działacz opozycji antykomunistycznej, współpracownik KOR, ROPCiO oraz Komitetu Samoobrony Chłopskiej Ziemi Grójeckiej; uczestnik strajku w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 r.; kapelan podziemnej Solidarności w latach 1982–1989.

  • Początek walk 1. Armii WP w rejonie Puław i Dęblina.

  • Związek Patriotów Polskich poprzez radio moskiewskie wezwał mieszkańców Warszawy do rozpoczęcia powstania przeciwko Niemcom.

  • Stanisław Mikołajczyk. Fot. PAP/CAF/Archiwum

    Początek wizyty premiera Stanisława Mikołajczyka w Moskwie.

  • Teren dawnego niemieckiego obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Fot. PAP/A. Koźmiński

    Z warszawskiego więzienia na Pawiaku wyruszyły ostatnie transporty do niemieckich obozów koncentracyjnych. 1400 więźniów skierowano do KL Gross-Rosen, a 400 osób do Ravensbruck.

  • W trakcie samotnego lotu zwiadowczego nad Morzem Śródziemnym zginął Antoine de Saint-Exupery (prawdopodobnie został zestrzelony przez Niemców); pilot, pisarz, poeta, autor m.in. „Małego księcia”, „Ziemi, planety ludzi” oraz „Nocnego lotu”.

  • Władysław Filipkowski. Lata międzywojenne. Fot. CAW/WBH. Źródło: Wikimedia Commons

    NKWD aresztowało płk. Władysława Filipkowskiego, komendanta Obszaru Lwowskiego AK. Zwolniony z sowieckiego więzienia w 1947 roku, zmarł 3 lata później.

  • Gen. Tadeusz Bór-Komorowski. Fot. NAC

    Komendant Główny Armii Krajowej gen. Tadeusz Komorowski „Bór” wydał dowódcy Okręgu AK Warszawa Miasto płk. Antoniemu Chruścielowi „Monterowi” rozkaz o rozpoczęciu 1 sierpnia 1944 r. o godz. 17.00 powstania w Warszawie.

  • Gen. Stanisław Maczek. 1944. Fot. NAC

    1. Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka wylądowała we Francji.

  • Maciej Pietrzyk. Fot. PAP/A. Rybczyński

    W Warszawie urodził się Maciej Pietrzyk, aktor, malarz, poeta, satyryk; wykonawca i autor niezależnych piosenek, uczestnik strajku w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 r., w czasie którego skomponował muzykę do „Piosenki do córki”.

  • PKWN przeniósł się z Chełma do Lublina.

  • Powstańcza barykada. Warszawa, 1944 r. Fot. PAP/Reprodukcja

    W Warszawie na rozkaz Komendanta Głównego AK gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora” wybuchło powstanie. Przez 63 dni powstańcy prowadzili z wojskami niemieckimi heroiczną i osamotnioną walkę, której celem była niepodległa Polska, wolna od niemieckiej okupacji i dominacji sowieckiej.

  • W Krakowie urodziła się Ewa Braun, scenograf, dekoratorka wnętrz, wykładowca PWSFTviT w Łodzi; laureatka Oscara za scenografię i dekorację wnętrz do filmu „Lista Schindlera” Stevena Spielberga.

  • Krystyna Krahelska. Fot. PAP/CAF

    Powstanie Warszawskie: w wyniku ran zmarła Krystyna Krahelska ps. Danuta – poetka, autorka jednej z najpopularniejszych piosenek powstańczych „Hej chłopcy, bagnet na broń!”.

  • Powstańcy warszawscy prowadzą pierwszych jeńców niemieckich z Poczty Głównej, przez barykadę na ulicy Jasnej 7 (na zdjęciu) do gmachu PKO na ul. Świętokrzyskiej. Fot. PAP/Alamy

    Powstańcy warszawscy zdobyli gmach Poczty Głównej, Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych oraz Elektrownię na Powiślu.

  • Gen. Stefan Rowecki "Grot". Fot. PAP/CAF

    Po wybuchu Powstania Warszawskiego, na specjalny rozkaz szefa SS Heinricha Himmlera, zamordowany został gen. Stefan Rowecki „Grot”; według ustaleń śledztwa przeprowadzonego przez IPN jego egzekucji dokonano pomiędzy 2 a 7 sierpnia 1944 r., prawdopodobnie na terenie krematorium niemieckiego obozu koncentracyjnego Sachsenhausen.

  • Uroczystości Międzynarodowego Dnia Pamięci o Zagładzie Romów w byłym niemieckim obozie zagłady Auschwitz II-Birkenau. 02.08.2018. Fot. PAP/J. Bednarczyk

    Likwidacja obozu cygańskiego w niemieckim obozie zagłady Auschwitz II-Birkenau.

  • „Biuletyn Informacyjny” AK z 2 sierpnia 1944 r. Fot. PAP/CAF

    Powstanie Warszawskie: ukazał się pierwszy powstańczy numer pisma AK „Biuletyn Informacyjny”.

  • W Moskwie premier Stanisław Mikołajczyk spotkał się z Józefem Stalinem.

  • Powstanie Warszawskie: niemieckie bombowce po raz pierwszy od wybuchu zrywu zbombardowały Warszawę.

  • Warta powstańców na Dworcu Pocztowym w Alejach Jerozolimskich. 08.1944. Źródło: Wikimedia Commons

    Powstańcy warszawscy zdobyli gmach Dworca Pocztowego w Alejach Jerozolimskich, Pałace Blanka i Mostowskich oraz Arsenał.

  • Anna Frank. Fot. PAP/EPA

    W okupowanym przez Niemców Amsterdamie gestapo aresztowało ukrywającą się żydowską rodzinę Franków: Ottona i Edith oraz ich córki Margot i Annę – autorkę dziennika, który stał się jednym z najważniejszych świadectw Holokaustu. Cała rodzina Franków została deportowana do KL Auschwitz ostatnim transportem, jaki dotarł z terenu okupowanej Holandii w ramach nazistowskiej akcji „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”.

  • Krzysztof Kamil Baczyński. Fot. PAP/Reprodukcja

    Powstanie Warszawskie: poległ Krzysztof Kamil Baczyński, poeta, czołowy przedstawiciel tzw. Pokolenia Kolumbów, żołnierz Batalionów AK „Zośka” i „Parasol”.

  • Samolot Handley Page Halifax Mk II. Fot. Imperial War Museums. Źródło: Wikimedia Commons

    Powstanie Warszawskie: załogi polskich i brytyjskich samolotów dokonały pierwszych zrzutów nad walczącą Warszawą.

  • Oskar Dirlewanger. Fot. Bundesarchiv. Źródło: Wikimedia Commons

    Powstanie Warszawskie: brygada SS Oskara Dirlewangera wymordowała na Woli około 20 tys. ludzi; w ciągu następnych dni liczba zamordowanych wzrosła do 40–60 tys.; dokładna liczba ofiar rzezi warszawskiej Woli pozostaje wciąż nieznana.

  • Grupa Żydów uwolnionych przez żołnierzy Batalionu "Zośka" z KL Warschau tzw. Gęsiówki. Źródło: Wikimedia Commons

    Powstanie Warszawskie: żołnierze Batalionu „Zośka” uwolnili około 350 Żydów więzionych w niemieckim obozie koncentracyjnym KL Warschau na tzw. Gęsiówce.

  • Jędrzej Moraczewski. Fot. NAC

    W Sulejówku zginął Jędrzej Moraczewski, inżynier, działacz socjalistyczny, poseł do austriackiej Rady Państwa (1907–1918); pierwszy premier niepodległej Polski (1918–1919), powołany na to stanowisko przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego; minister robót publicznych (1925–1929); poseł na Sejm (1919–1930).

  • Ludwik Bittner. Lata międzywojenne. Fot. NAC

    W Lublinie NKWD aresztowało dowódcę 9. Dywizji Piechoty AK gen. Ludwika Bittnera.

  • Stanisław Mikołajczyk, wicepremier i minister rolnictwa w Tymczasowym Rządzie Jedności Narodowej. 1947 r. Fot. PAP/CAF/Archiwum

    W Moskwie rozpoczęły się rozmowy delegacji PKWN ze Stalinem i Mołotowem oraz negocjacje PKWN i premiera Stanisława Mikołajczyka na temat utworzenia jednego ośródka władzy w Polsce.

  • Oddział UPA zaatakował Baligród koło Leska. Ukraińcy zamordowali 42 polskich mieszkańców tej miejscowości.

  • Gen. Stanisław Maczek - 1 Dywizja Pancerna - ćwiczenia przed inwazją na kontynent. Lipiec 1944. Fot. NAC

    II wojna światowa: początek bitwy pod Falaise, w której brała udział 1. Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka; w wyniku trwających do 21 sierpnia walk wojska alianckie zniszczyły większość niemieckich sił w Normandii.

  • Powstanie Warszawskie: walki Zgrupowania „Radosław” na cmentarzach kalwińskim i ewangelickim.

  • Studio radiostacji powstańczej "Błyskawica". Źródło: Wikimedia Commons

    Powstanie Warszawskie: z walczącej stolicy rozpoczęła nadawanie radiostacja Armii Krajowej „Błyskawica”. „Halo, tu mówi Błyskawica! Stacja nadawcza Armii Krajowej w Warszawie, na fali 32,8 oraz 52,1 m. Duch Warszawy jest wspaniały” – to pierwsze słowa, jakie na falach „Błyskawicy” popłynęły w eter.

  • Juliusz Kaden-Bandrowski. Lata 20. Fot. NAC

    Powstanie Warszawskie: w wyniku odniesionych ran zmarł Juliusz Kaden-Bandrowski, żołnierz Legionów Polskich, pisarz, autor powieści „Generał Barcz”, „Czarne skrzydła” i „Mateusz Bigda”.

  • Stanisław Mikołajczyk. Fot. PAP/CAF/Archiwum

    W Moskwie premier RP Stanisław Mikołajczyk prowadził rozmowy z Józefem Stalinem.

  • Żołnierze 1 Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte. Okolice Magnuszewa, 08.1944. Fot. PAP/CAF

    Początek bitwy pod Studziankami, w której wzięła udział 1. Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte.

  • Żołnierze niemieccy. Warszawa, 08.1944. Fot. PAP/CAF

    Radio BBC nadało ostrzeżenie we wszystkich językach europejskich pod adresem Niemców dopuszczających się zbrodni w trakcie Powstania Warszawskiego.

  • Dekret Prezydium Rady Najwyższej ZSRS o amnestii dla uwięzionych w Związku Sowieckim obywateli polskich.

  • Powstanie Warszawskie: powstańcy opuścili Redutę Wawelską na Ochocie. Opanowanie Woli przez oddziały niemieckie. Odwrót Zgrupowania „Radosław” w kierunku Starego Miasta.

  • Płk Antoni Szacki. Źródło: IPN

    Na Kielecczyźnie pod dowództwem kpt. Antoniego Dąbrowskiego-Szackiego „Bohuna” powstała Brygada Świętokrzyska NSZ.

  • Powstanie Warszawskie: Niemcy odbili z rąk polskich gmachy Dyrekcji Wodociągów i Kanalizacji, Starostwa Grodzkiego Śródmiejsko-Warszawskiego, a także Wojskowy Instytut Geograficzny, Miejski Instytut Higieny i Dom Turystyczny.

  • Ppor. Tomasz Chmieliński. Fot. NAC

    W Krakowie w wieku 99 lat zmarł jeden z ostatnich powstańców styczniowych ppor. Tomasz Chmieliński.

  • Wrak niemieckiego opancerzonego transportera, który wybuchł 13 sierpnia 1944 r. na Podwalu. Źródło: Wikimedia Commons

    Powstanie Warszawskie: wycofujący się Niemcy pozostawili w okolicach pl. Zamkowego opancerzony pojazd transportowy wypełniony ładunkami wybuchowymi; kiedy żołnierze Batalionu „Gustaw” zdobytym pojazdem wjechali w ul. Kilińskiego przy Podwalu nastąpiła ogromna eksplozja; w jej wyniku śmierć poniosło co najmniej 300 osób, wśród nich 67 żołnierzy Batalionu „Gustaw”.

  • Antoni Kocjan. Źródło: Wikimedia Commons

    W więzieniu na Pawiaku rozstrzelany został przez Niemców Antoni Kocjan, konstruktor lotniczy, pilot; w czasie II wojny światowej w wywiadzie lotniczym ZWZ-AK.

  • Zdobyty przez powstańców transporter opancerzony, zwany później „Szarym Wilkiem”, przejeżdża ul. Kopernika. Reprodukcja zdjęcia autorstwa Sylwestra Brauna ps. Kris. Warszawa, 14.08.1944. Fot. PAP/Reprodukcja

    Powstanie Warszawskie: w czasie walk o Uniwersytet Warszawski powstańcy zdobyli transporter opancerzony z Dywizji SS „Wiking”, nazywany „Jasiem” oraz „Szarym Wilkiem”.

  • W Lublinie podczas pierwszego posiedzenia Krajowa Rada Narodowa upoważniła PKWN do wydawania dekretów.

  • Eugeniusz Stasiecki. Źródło: Wikimedia Commons

    Powstanie Warszawskie: w walkach batalionu „Zośka” w rejonie getta poległ por. Eugeniusz Stasiecki, ps. Piotr Pomian; harcmistrz, szef Głównej Kwatery Harcerzy Szarych Szeregów „Pasieki” (1943–1944), zastępca Naczelnika Szarych Szeregów (1944).

  • Radio Berlin nadało komunikat o zdławieniu polskiego powstania w Warszawie.

  • Tadeusz Gajcy. Źródło: CBN Polona

    Powstanie Warszawskie: w walkach na Starym Mieście polegli żołnierze AK: Tadeusz Gajcy – poeta, prozaik, krytyk literacki, redaktor konspiracyjnego pisma „Sztuka i Naród” oraz Zdzisław Stroiński – poeta, również związany z pismem „Sztuka i Naród”.

  • Roman Padlewski. Fot. NAC

    W czasie Powstania Warszawskiego na skutek odniesionych ran zmarł ppor. AK Roman Padlewski, kompozytor, pianista, skrzypek, dyrygent i muzykolog.

  • Franciszek Brodniewicz. Fot. NAC

    W Warszawie zmarł Franciszek Brodniewicz, aktor, gwiazdor polskiego kina międzywojennego; wystąpił m.in. w filmach „Śluby ułańskie”, „Pan Twardowski”, „Ułan Księcia Józefa”, „Trędowata”, „Wrzos”, „Doktor Murek”, „Ordynat Michorowski”. 

  • Armia Czerwona zajęła Sandomierz.

  • W Toruniu urodził się Antoni Kopff, pianista, kompozytor; autor muzyki do takich przebojów jak m.in. „Do zakochania jeden krok” oraz „Bądź moim natchnieniem”.

  • Powstańcy paryscy. Źródło: Wikimedia Commons

    Wybuchło powstanie paryskie, czyli zbrojne wystąpienie francuskiego ruchu oporu oraz sił Wolnych Francuzów i amerykańskiej 3 Armii gen. Pattona przeciw okupującym miasto wojskom niemieckim; powstanie zakończyło się po tygodniu wyzwoleniem Paryża oraz poddaniem się sił niemieckich stacjonujących w mieście.

  • Gen. Stanisław Maczek. Fot. CAW. Źródło: Wikimedia Commons

    Rozpoczęła się druga faza bitwy pod Falaise z udziałem 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka.

  • W Barwisze koło Moskwy zmarł Leon Chwistek, malarz, teoretyk sztuki, matematyk, filozof; członek utworzonego w ZSRS Związku Patriotów Polskich.

  • Karol Świerczewski. Fot. PAP/CAF/J. Baranowski

    Rozkaz o utworzeniu 2. Armii WP pod dowództwem gen. Karola Świerczewskiego.

  • Powstańcy z batalionu „Kiliński” po zdobyciu PAST-y. Źródło: Wikimedia Commons

    Powstańcy warszawscy zdobyli gmach PAST-y przy ul. Zielnej.

  • Gen. Stanisław Maczek. 1944. Fot. NAC

    Zakończyła się bitwa pod Falaise z udziałem 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka.

  • Komenda Policji na Krakowskim Przedmieściu zdobyta przez powstańców warszawskich. Źródło: CBN Polona

    Powstanie Warszawskie: Powstańcy zdobyli Komendę Policji na Krakowskim Przedmieściu i kościół św. Krzyża oraz gmach tzw. małej PAST-y przy ul. Piusa IX (obecnie ul. Piękna).

  • II wojna światowa: Wojska alianckie wkroczyły do Paryża.

  • Gen. Antoni Chruściel (C), dowódca Powstania Warszawskiego. Źródło: Wikimedia Commons

    W nocy z 25 na 26 sierpnia dowództwo Powstania Warszawskiego oraz władze cywilne ewakuowały się ze Starego Miasta do Śródmieścia.

  • Powstanie Warszawskie: Niemcy po ciężkich walkach zajęli katedrę warszawską.

  • Powstanie Warszawskie: Niemcy zajęli gmach Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych.

  • Polska Walcząca. Fot. PAP/M. Kaliński

    USA i Wielka Brytania ogłosiły deklaracje, na mocy których żołnierzom Armii Krajowej przyznano pełnię praw kombatanckich.

  • II wojna światowa: wybuch Powstania Słowackiego.

  • Litzmannstadt Getto. Fot. Bundesarchiv. Źródło: Wikimedia Commons

    Niemcy zakończyli likwidację łódzkiego getta; z ponad 70 tys. osób, które jeszcze w lipcu 1944 r. przebywały w getcie, ponad 60 tys. zamordowano w komorach gazowych KL Auschwitz.

  • Ruiny Szpitala Jana Bożego w Warszawie. Źródło: CBN Polona

    Powstanie Warszawskie: oddziały niemieckie zamordowały 300 rannych i chorych przebywających w Szpitalu Jana Bożego przy ul. Bonifraterskiej.

  • KL Stutthof. Fot. PAP/CAF/M. Sprudin

    Niemcy wywieźli do KL Stutthof ponad 3100 więźniów obozu w Pruszkowie, wśród nich m.in. powstańców warszawskich.

  • Jan Kajus Andrzejewski. Fot. NAC

    Powstanie Warszawskie: podczas próby przebicia się ze Starówki do Śródmieścia poległ Jan Kajus Andrzejewski „Jan", harcmistrz, uczestnik kampanii 1939 r., żołnierz ZWZ-AK, ppłk WP; w czasie Powstania Warszawskiego dowódca Brygady AK „Broda 53”.

  • Mogiła powstańcza w ruinach kościoła św. Kazimierza (sakramentek) przy Rynku Nowego Miasta. Warszawa, 1946 r. Fot. PAP/CAF/J. Baranowski

    Powstanie Warszawskie: początek ewakuacji kanałami ze Starego Miasta do Śródmieścia i na Żoliborz. W kościele Sakramentek na Nowym Mieście w wyniku nalotu zginęło około 1000 osób, a w Pasażu Simonsa około 300.

  • Powstanie Warszawskie: nieudana próba przebicia się oddziałów powstańczych z Grupy „Północ” AK ze Starego Miasta do Śródmieścia; ok. 300 rannych i zabitych.

  • Dekret PKWN „o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego”.

  • Gen. Kazimierz Sosnkowski. Fot. NAC

    Rozkaz Naczelnego Wodza gen. Kazimierza Sosnkowskiego do żołnierzy Armii Krajowej, zawierający ostrą krytykę postawy zachodnich aliantów wobec Powstania Warszawskiego i Polski.

  • Powstanie Warszawskie: upadło Stare Miasto. Powstańcy zdobyli gmach YMCA przy ul. Konopnickiej. Niemcy zajęli Sadybę.

  • Powstanie Warszawskie: Oddziały powstańcze wycofały się z Elektrowni na Powiślu.

  • Dekret PKWN o reformie rolnej.

  • Powstanie Warszawskie: Padły ostatnie punkty polskiego oporu na Powiślu. W szpitalu na rogu ulic Tamki i Smulikowskiego oddziały niemieckie zamordowały rannych powstańców oraz ich kapelana o. Michała Czartoryskiego.

  • Ada Rusowicz. Fot. PAP/CAF

    W Wilnie urodziła się Ada Rusowicz, piosenkarka, wokalistka zespołu Niebiesko-Czarni.

  • Mira Kubasińska. Fot. PAP/M. Karewicz

    W Bodzechowie niedaleko Ostrowca Świętokrzyskiego urodziła się Mira Kubasińska, piosenkarka, legenda polskiego rocka i bluesa; wykonawczyni przebojów „Gdybyś kochał, hej” i „Na drugim brzegu tęczy”; największą sławę zdobyła w latach 60. i 70. występując z zespołem Breakout.

  • Bitwa 9. Pułku Strzelców Konnych Armii Krajowej z oddziałami niemieckimi w rejonie rezerwatu Czerwone Bagno na Podlasiu.

  • PKWN zawarł z rządami sowieckiej Ukrainy i Białorusi układy dotyczące ewakuacji obywateli polskich z terytorium USRS i BSRS oraz ewakuacji ludności ukraińskiej i białoruskiej z terytorium Polski.

  • Utworzony został Zarząd Informacji Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego, jego pierwszym szefem został płk Piotr Kożuszko, współpracownik gen. mjr. NKWD Gieorgija Żukowa.

  • W Quebec rozpoczęła się konferencja z udziałem premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla i prezydenta USA Franklina D. Roosevelta, poświęcona m.in. kwestii okupacji Niemiec.

  • Powstanie Warszawskie: Po raz pierwszy sowieckie samoloty dokonały zrzutów z bronią i żywnością dla powstańców walczących w Śródmieściu.

  • Gen. Zygmunt Berling. Fot. PAP/CAF

    Wojska sowieckie wspólnie z 1. Armią Wojska Polskiego zajęły prawobrzeżną część Warszawy.

  • Gen. Stanisław Maczek. Fot. NAC

    1. Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka zdobyła Gandawę.

  • Andrzej Romocki. Źródło: Wikimedia Commons

    W Powstaniu Warszawskim poległ Andrzej Romocki „Morro”, harcerz Szarych Szeregów, kapitan AK, dowódca 2. kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”; odznaczony Orderem Virtuti Militari.

  • Gen. Zygmunt Berling. Fot. PAP/CAF

    Początek walk 3. Dywizji Piechoty 1. Armii WP o przyczółki warszawskie na lewym brzegu Wisły (16–23 września).

  • Gen. Stanisław Sosabowski. Źródło: Wkimedia Commons

    Pod kryptonimem „Market Garden” rozpoczęła się największa operacja powietrznodesantowa II wojny światowej z udziałem m.in. Samodzielnej Brygady Spadochronowej pod dowództwem gen. Stanisława Sosabowskiego.

  • W Bressanone we Włoszech urodził się Reinhold Messner, himalaista, który jako pierwszy zdobył Koronę Himalajów – wszystkie 14 ośmiotysięczników w Himalajach i Karakorum.

  • Gen. Stanisław Sosabowski. Fot. NAC

    Początek walk Samodzielnej Brygady Spadochronowej gen. Stanisława Sosabowskiego pod Arnhem.

  • Powstanie Warszawskie: Nad Warszawą pojawiło się ponad 100 amerykańskich samolotów B-17, które dokonały zrzutów.

  • Armia Czerwona zajęła Tallin.

  • Początek wizyty w Moskwie delegacji PKWN z Bolesławem Bierutem na czele.

  • Powstanie Warszawskie: Niemcy zdobyli przyczółek czerniakowski, broniony przez powstańców i żołnierzy LWP, mordując następnie ok. 200 rannych.

  • Adolf Hitler podpisał dekret o powołaniu „niemieckiego Volkssturmu” – zbrojnej formacji obrony terytorialnej, która miała objąć wszystkich mężczyzn zdolnych do noszenia broni od 16 do 60 roku życia.

  • Eugeniusz Lokajski. Źródło: Wikimedia Commons

    W czasie Powstania Warszawskiego zginął ppor. AK Eugeniusz Lokajski „Brok”, przedwojenny lekkoatleta, w latach 30. należący do światowej czołówki oszczepników, olimpijczyk z Berlina (1936); autor ponad 850 fotografii dokumentujących walkę i życie codzienne warszawskich powstańców.

  • Kapitulacja powstańców warszawskich walczących na Mokotowie.

  • W Moskwie rozpoczęły się rozmowy delegacji KRN i PKWN z władzami sowieckimi.

  • W Kolinie urodził się Milosz Zeman, przewodniczący Czeskiej Partii Socjaldemokratycznej (1993–2001), premier Czech w latach 1998–2002; od marca 2013 r. prezydent Czech, wybrany jako pierwszy w wyborach powszechnych.

  • Grupa Kampinos podczas Powstania Warszawskiego: mjr Alfons Kotowski „Okoń” przemawia do żołnierzy zgrupowania „Kampinos” przed wymarszem do lasów świętokrzyskich. Obok zdobyczne działko przeciwlotnicze 2 cm FlaK 38 ze sprzężonym karabinem maszynowym. 09.1944. Źródło: Wikimedia Commons

    Pod Jaktorowem wojska niemieckie rozbiły Grupę Armii Krajowej „Kampinos”; w walkach poległo około 100 żołnierzy AK, wśród nich dowódca mjr Alfons Kotowski „Okoń”, około 200 zostało rannych; straty niemieckie: około 200 zabitych i rannych.

  • Gen. Kazimierz Sosnkowski. Fot. NAC

    Prezydent RP na uchodźstwie Władysław Raczkiewicz zwolnił ze stanowiska Naczelnego Wodza gen. Kazimierza Sosnkowskiego i powołał na to stanowisko gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego.

  • Mieczysław Niedzielski „Żywiciel”, dowódca oddziałów powstańczych na Żoliborzu. Źródło: Wikimedia Commons

    Kapitulacja powstańców warszawskich walczących na Żoliborzu.

  • Oddziały powstańcze opuszczają Warszawę. 10.1944. Fot. PAP/CAF/Reprodukcja

    Powstanie Warszawskie: w Ożarowie w kwaterze SS-Obergruppenfuehrera Ericha von dem Bacha-Zelewskiego przedstawiciele KG Armii Krajowej płk Kazimierz Iranek-Osmecki „Jarecki” i ppłk Zygmunt Dobrowolski „Zyndram” podpisali układ o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie.

  • Profesor Józef Szaniawski - twórca Izby Pamięci płk. Ryszarda Kuklińskiego w Warszawie. Fot. PAP/T. Gzell

    We Lwowie urodził się Józef Szaniawski, politolog, sowietolog, publicysta, dziennikarz; w latach 1970–1985 redaktor PAP; od 1973 r. współpracował z Radiem Wolna Europa; aresztowany za działalność niepodległościową w 1985 r. i skazany przez sąd wojskowy na 10 lat więzienia; uniewinniony przez Sąd Najwyższy, wyszedł na wolność w grudniu 1989 r.; zginął w Tatrach w 2012 r.

  • Po kapitulacji Warszawy ludność stolicy poprzez obóz w Pruszkowie wyruszyła na wielomiesięczną tułaczkę. 1944 r. Fot. PAP/CAF

    Rada Ministrów podjęła uchwałę o żałobie narodowej w związku z kapitulacją Warszawy.

  • Gen. Tadeusz Komorowski „Bór”. Fot. NAC

    Gen. Tadeusz Komorowski „Bór”, przed pójściem do niemieckiej niewoli, poinformował drogą radiową Okręgi AK o mianowaniu gen. Leopolda Okulickiego swoim następcą na stanowisku Komendanta Głównego AK.

  • W Gdowie urodził Andrzej Zieliński, kompozytor, pianista i wokalista zespołu Skaldowie.

  • Dekret PKWN o powołaniu Milicji Obywatelskiej. Na czele MO stanął Franciszek Jóźwiak.

  • Dekret PKWN o utworzeniu Państwowego Urzędu Repatriacyjnego.

  • Henryk Mandelbaum, były więzień Sonderkommando w KL Auschwitz. Fot. PAP/A. Grygiel

    W niemieckim obozie Auschwitz wybuchł bunt Żydów z Sonderkommando, oddziału, który Niemcy zmuszali do prac przy usuwaniu ciał osób zamordowanych w komorach gazowych; w walce zginęło około 250 więźniów, około 200 zostało schwytanych, a następnie rozstrzelanych; wydarzenia te były największym w historii obozu powstaniem więźniów.

  • Podziemie niepodległościowe przeprowadziło udaną akcją odbicia więźniów politycznych w Zamościu i Rzeszowie.

  • Sowiecki gen. Stanisław Popławski zastąpił na stanowisku dowódcy 1 Armii WP gen. Zygmunta Berlinga.

  • W Krakowie zmarł Józef Kałuża, piłkarz, trener, działacz sportowy, 16-krotny reprezentant Polski, trener reprezentacji olimpijskiej z 1936 roku.

  • Pierwsza masowa dezercja w LWP: w nocy z 12 na 13 października z 31 pułku piechoty 7 Dywizji Piechoty zdezerterowało 636 żołnierzy.

  • Stanisław Mikołajczyk. Fot. NAC

    W Moskwie odbyły się rozmowy z udziałem władz sowieckich, brytyjskiego premiera Winstona Churchilla, premiera Stanisława Mikołajczyka i przedstawicieli PKWN.

  • W Herrlingen niedaleko Ulm niemiecki feldmarszałek Erwin Rommel, jeden z uczestników spisku na życie Adolfa Hitlera w lipcu 1944 r., po przedstawieniu mu dowodów potwierdzających jego związek z zamachem na przywódcę III Rzeszy, popełnił samobójstwo; Rommel był dowódcą Afrika Korps (1941–1943), a w latach 1943–1944 dowodził niemieckimi wojskami we Włoszech i Francji.

  • Na warszawskiej Pradze ukazał się pierwszy numer „Życia Warszawy”. Gazeta powstała, według jednych źródeł – z inicjatywy Polskiej Partii Robotniczej, zaś według innych – z inicjatywy Mariana Spychalskiego, pierwszego powojennego prezydenta Warszawy. „Życie Warszawy” było, obok „Trybuny Ludu”, jednym z opiniotwórczych dzienników w PRL. Nazwa gazety miała informować Polskę i świat, że Warszawa żyje.

  • II wojna światowa: Regent Węgier admirał Miklos Horthy proklamował zawieszenie broni z aliantami; decyzja ta wywołała zdecydowaną kontrakcję Niemiec: Horthy został zmuszony do powołania na premiera przywódcy węgierskich strzałokrzyżowców – Ferenca Szalasiego, a następnie do złożenia dymisji.

  • Zenon Przesmycki. Fot. NAC

    W Warszawie zmarł Zenon Przesmycki, ps. Miriam, Jan Żagiel, poeta, krytyk literacki, tłumacz, wydawca, jeden z twórców programu Młodej Polski.

  • W nocy z 17/18 października doszło do największej masakry na Pawiaku. Hitlerowcy rozstrzelali z broni maszynowej ponad sześciuset więźniów.

  • W Częstochowie zastrzelony został płk Stanisław Nakoniecznikoff-Klukowski, ps. Kmicic, komendant główny Narodowych Sił Zbrojnych (1944); powodem zabójstwa był prawdopodobnie popierany przez niego plan podporządkowania NSZ Armii Krajowej.

  • II wojna światowa: wojska sowieckie razem z jugosłowiańskimi wkroczyły do Belgradu.

  • II wojna światowa: wojska amerykańskie wylądowały na wyspie Leyte w środkowych Filipinach.

  • Gen. Stanisław Maczek. Fot. CAW. Źródło: Wikimedia Commons

    1. Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka wkroczyła do Bredy.

  • W Taszkencie urodził się Michaj Burano, właściwie Wasil Michaj, wokalista, kompozytor, gwiazda big-bitu, także autor tekstów piosenek i aktor romskiego pochodzenia. Jego kariera zaczęła się od występów z zespołami „Czerwono-Czarni” i „Niebiesko-Czarni” w latach 60. W grudniu 1963 roku wystąpił wraz z Niebiesko-Czarnymi w paryskiej Olimpii jako pierwszy artysta zza żelaznej kurtyny. Obecnie mieszka i pracuje w USA.

  • Magdalena Zawadzka. Fot. PAP/Z. Matuszewski

    W Filipowicach koło Krzeszowic urodziła się Magdalena Zawadzka, aktorka, znana m.in. z roli Basi Wołodyjowskiej w filmie „Pan Wołodyjowski” oraz serialu „Przygody Pana Michała”.

  • Dekret PKWN „O ochronie państwa”, przewidujący wysokie kary m.in. karę śmierci dla „wrogów demokratycznego ustroju”.

  • Polskie dzieci w ZSRS. Lata 1941-1942. Fot. NAC

    Na zaproszenie władz Nowej Zelandii z Persji do Wellington przybyła grupa 732 w większości osieroconych polskich dzieci oraz ich 102 opiekunów; byli oni ofiarami sowieckich deportacji z lat 1940–1941, w 1942 r. zostali ewakuowani z ZSRS do Persji wraz z Armią Polską gen. Władysława Andersa.

  • W Żyrardowie zmarł Karol Irzykowski, krytyk literacki, pisarz.

  • Maria Rodziewiczówna. Fot. NAC

    W Żelaznej koło Skierniewic zmarła Maria Rodziewiczówna, pisarka, autorka powieści „Lato leśnych ludzi”, „Dewajtis”, „Między ustami a brzegiem pucharu”.

  • W Lublinie powstał Centralny Komitet Żydów Polskich.

  • W wyborach prezydenckich w USA zwyciężył urzędujący prezydent Franklin D. Roosevelt, którego wybrano na czwartą kadencję.

  • W Tokio powieszony został Richard Sorge, komunista niemiecki, sowiecki agent; w latach 30. „pod przykryciem” niemieckiego dziennikarza i członka NSDAP był szefem siatki wywiadowczej na terenie Japonii; zdobył m.in. informację o dacie niemieckiego ataku na ZSRS; aresztowany przez Japończyków w 1941 r.

  • W Lublinie powstał Tymczasowy Centralny Komitet Żydów Polskich.

  • W Tromso u wybrzeży Norwegii brytyjskie samoloty zatopiły niemiecki pancernik „Tirpitz” – największy obok bliźniaczego „Bismarcka” okręt w historii Kriegsmarine; zginęło około 1400 marynarzy.

  • NKWD aresztowało Bolesława Piaseckiego wraz z innymi członkami Konfederacji Narodu.

  • PKWN wydał dekret „O przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa”.

  • Eustachy Rylski. Fot. PAP/T. Gzell

    W Nawojowej koło Nowego Sącza urodził się Eustachy Rylski, prozaik, dramaturg, scenarzysta; autor powieści „Człowiek w cieniu”, „Warunek”, „Na Grobli”, „Obok Julii”, „Blask”.

  • Dekret PKWN o utworzeniu Przedsiębiorstwa Państwowego „Polskie Radio”.

  • Stanisław Mikołajczyk. Fot. NAC

    Stanisław Mikołajczyk ustąpił z funkcji premiera rządu RP na uchodźstwie.

  • Pierwszy wielki nalot nocny amerykańskich bombowców na Tokio.

  • W Barwałdzie Średnim koło Wadowic doszło do katastrofy kolejowej, w wyniku której zginęło około 130 osób, a ponad 100 zostało rannych.

  • Niemiecki obóz koncentracyjny na Majdanku. Fot. PAP/CAF/Archiwum

    W Lublinie rozpoczął się pierwszy proces niemieckich zbrodniarzy – funkcjonariuszy obozu koncentracyjnego na Majdanku.

  • Tomasz Arciszewski. Źródło: NAC

    Tomasz Arciszewski objął stanowisko premiera RP na uchodźstwie.

  • W Lublinie ukazało się pierwsze wydanie Polskiej Kroniki Filmowej.

  • W Bellagio we Włoszech zmarł Filippo Marinetti, pisarz, autor pierwszego manifestu futurystycznego (1909); zwolennik faszyzmu i Benito Mussoliniego.

  • Urodziła się reżyserka Ewa Kruk, twórczyni filmów dokumentalnych i fabularnych.

  • Julian Grobelny. Źródło: Wikimedia Commons

    W Mińsku Mazowieckim zmarł Julian Grobelny, działacz PPS; w latach 1943–1944 przewodniczący Rady Pomocy Żydom „Żegota”.

  • W Chicago podpisana została „Konwencja o międzynarodowym lotnictwie cywilnym”.

  • Jan Borysewicz. Źródło: IPN

    W nocy z 6 na 7 grudnia oddział AK pod dowództwem por. Jana Borysewicza ps. Mściciel odbił z rąk sowieckich, miasto Ejszyszki na Litwie. Z rozbitego aresztu NKWD uwolniono 34 więźniów, zniszczono dokumentację NKWD i miejscowej placówki prosowieckiego Związku Patriotów Polskich.

  • W Lithonii w stanie Georgia urodziła się Brenda Lee, piosenkarka.

  • W Neuilly-sur-Seine zmarł Wassily Kandinsky, malarz, grafik, teoretyk sztuki.

  • Nad kanałem La Manche zaginął samolot, którym leciał Glenn Miller, kompozytor, puzonista; założyciel słynnej Glenn Miller Orchestra; od 1942 r. kierował reprezentacyjną orkiestrą Sił Powietrznych USA.

  • Masakra w Malmedy. Zbrodnia wojenna dokonana przez niemieckich żołnierzy z Waffen SS na 80 amerykańskich jeńcach wojennych w okolicach Malmedy we wschodniej Belgii.

  • W nocy z 18 na 19 grudnia 236 samolotów RAF dokonało nalotu bombowego na bazę Kriegsmarine w Gdyni, niszcząc całą jej infrastrukturę.

  • Leopold Okulicki. Źródło: IPN

    Gen. Lepold Okulicki został mianowany przez prezydenta RP Władysława Raczkiewicza komendantem Armii Krajowej.

  • Niemcy dokonali masakry wsi Ochotnica Dolna koło Nowego Targu; w czasie tzw. krwawej Wigilii zginęło 56 osób, w tym wiele kobiet i dzieci.

  • 89 Polaków zostało zamordowanych przez UPA w Ihrowicy na Podolu.

  • Operacja Freston – w nocy z 26 na 27 grudnia w okolicach Częstochowy Brytyjczycy dokonali ostatniego zrzutu cichociemnych do okupowanej Polski.

  • W Aszchabadzie zmarł Juliusz Gardan, reżyser i scenarzysta, twórca filmów „Trędowata”, „Doktor Murek”.

  • W Vezelay zmarł Romain Rolland, francuski pisarz, autor powieści „Jan Krzysztof”; laureat literackiej Nagrody Nobla w 1915 r.

  • Edward Osóbka-Morawski. Fot.PAP

    Krajowa Rada Narodowa powołała w miejsce PKWN Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej, na jego czele stanął Edward Osóbka-Morawski.