Z udziałem kilkunastu byłych więźniów odbędą się w sobotę w Harmężach i Oświęcimiu uroczystości upamiętniające 85. rocznicę pierwszej deportacji Polaków do niemieckiego obozu Auschwitz. Patronat nad nimi sprawuje prezydent RP Andrzej Duda.
We Wrocławiu po raz pierwszy od czasu II wojny światowej udostępniona została publiczności „Panorama Racławicka” Wojciecha Kossaka i Jana Styki.
W Gdańsku zakończył się proces działaczy opozycji demokratycznej: Władysława Frasyniuka, Bogdana Lisa i Adama Michnika; zapadły wyroki skazujące na kary od 2,5 roku do 3,5 roku więzienia.
W Krakowie zmarł Roman Ingarden – filozof, uczeń Edmunda Husserla, twórca krakowskiej szkoły filozoficznej, fenomenolog, badacz podstaw teorii literatury i estetyki opisowej, członek PAN, wieloletni wykładowca i profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Od premiery opery "Halka" Stanisława Moniuszki w Bytomiu rozpoczęła działalność Opera Śląska. Twórcą i pierwszym dyrektorem był Adam Didur, a wśród artystów związanych z tą sceną w pierwszym okresie byli m.in. Andrzej Hiolski i Adam Kopciuszewski.
Niemcy skierowali z Tarnowa do KL Auschwitz pierwszy transport więźniów politycznych złożony z 728 Polaków; wśród nich była niewielka grupa polskich Żydów. Dzień ten uznawany jest za początek funkcjonowania obozu.
W Poznaniu urodził się Włodzimierz Odojewski, prozaik, publicysta, wieloletni kierownik literacki Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.
Zmarł Andrzej Kiszka, podczas II wojny światowej był żołnierzem Batalionów Chłopskich, potem Armii Krajowej, a następnie Narodowej Organizacji Wojskowej. Po ogłoszonej przez władze amnestii w 1947 r. ujawnił się, ale powrócił do działalności konspiracyjnej. Ukrywał się aż do 31 grudnia 1961 r. Po aresztowaniu został skazany na 15 lat więzienia, wyszedł na wolność w 1971 r. Pośmiertnie został awansowany na pułkownika.
Tygodnik „Wprost” ujawnił zapisy nagrań rozmów polityków Platformy Obywatelskiej, wysokich urzędników państwowych oraz biznesmenów prowadzone w restauracjach Sowa & Przyjaciele, Amber Room oraz Osteria. Publikacja rozpoczęła tzw. aferę podsłuchową.
W Essen w Niemczech zmarł Stanisław Bareja, reżyser filmowy, autor komedii „Miś”, „Co mi zrobisz jak mnie złapiesz”, „Poszukiwana, poszukiwany” oraz seriali „Alternatywy 4” i „Zmiennicy”.
W Schengen w Luksemburgu podpisany został układ o stopniowym znoszeniu kontroli granicznej między państwami jego sygnatariuszami: Belgią, Holandią, Luksemburgiem, RFN i Francją.
W Wiesbaden zmarł Marek Hłasko, pisarz, scenarzysta filmowy; autor powieści „Sonata marymoncka”, „Następny do raju”, „Sowa, córka piekarza”, opowiadań „Pierwszy krok w chmurach”, „Ósmy dzień tygodnia”, „Pętla”, a także książki „Piękni dwudziestoletni”.
Watykańska Kongregacja Doktryny Wiary z upoważnienia papieża Pawła VI ogłosiła zniesienie „Indeksu ksiąg zakazanych”.
W Łodzi urodził się Władysław Pasikowski, reżyser, scenarzysta, autor filmów „Kroll”, „Psy”, „Psy 2. Ostatnia krew”, „Demony wojny wg Goi”, „Operacja Samum”, „Pokłosie”, „Jack Strong”, a także serialu „Glina”.
W Świerku uruchomiony został pierwszy polski reaktor jądrowy „Ewa”.
Do Polski powrócił z emigracji Stanisław Cat-Mackiewicz; publicysta, pisarz, polityk konserwatywny; założyciel i redaktor naczelny wileńskiego „Słowa”, poseł z list BBWR (1928–1930); następnie działacz opozycji, więzień Berezy Kartuskiej; na emigracji członek Rady Narodowej (1940–1941); przeciwnik polityki gen. Władysława Sikorskiego; premier rządu RP na emigracji (1954–1955); w 1956 r. wrócił do Polski; negocjując swój powrót nawiązał współpracę ze służbami specjalnymi PRL.
W Katowicach urodził się Piotr Szmitke, malarz, rzeźbiarz, scenograf, reżyser, kompozytor i dramaturg.
Na terenie b. niemieckiego nazistowskiego obozu Auschwitz-Birkenau odbyła się uroczystość otwarcia Państwowego Muzeum Oświęcim-Brzezinka; w uroczystości wzięło udział kilkadziesiąt tysięcy osób, głównie byłych więźniów.
Historyk Muzeum Auschwitz Danuta Czech opracowała obszerne i szczegółowe kalendarium obozu. Odtworzyła jego historię dzień po dniu gromadząc daty i opisy głównych wydarzeń: deportacji Polaków i więźniów innej narodowości, przyjazdów transportów z Żydami na zagładę, egzekucji, ucieczek więźniów z obozu, czy uruchamiania poszczególnych obiektów.
Choć od wydania „Kalendarza wydarzeń w KL Auschwitz” upłynęło blisko 30 lat, a nieżyjąca już Danuta Czech nie miała wówczas dostępu do wielu dokumentów, zwłaszcza z archiwów rosyjskich, to jej dzieło nadal jest jednym z podstawowych kompendiów wiedzy o historii obozu.
1939 r.
1 września – atak Niemiec na Polskę. Wybucha II wojna światowa.
Koniec roku – w związku z masowymi aresztowaniami Polaków i przepełnieniem więzień na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w Urzędzie Wyższego Dowódcy SS i Policji we Wrocławiu powstał projekt utworzenia obozu koncentracyjnego dla Polaków.
1940 r.
27 kwietnia – po wielu inspekcjach różnych obiektów dowódca SS Heinrich Himmler wydał rozkaz założenia obozu koncentracyjnego na terenie byłych polskich koszar artyleryjskich w Oświęcimiu, który nosił już wówczas nazwę Auschwitz.
4 maja – Rudolf Hoess otrzymał nominację na komendanta.
14 czerwca – początek funkcjonowania obozu. Niemcy kierują do Auschwitz pierwszy transport więźniów politycznych. Było to 728 Polaków. W sumie w obozie zostało zarejestrowanych ok. 405 tys. więźniów, w tym 270 tys. mężczyzn.
19 czerwca – pierwsze wysiedlenia okolicznej ludności w celu pozbycia się świadków zbrodni oraz uniemożliwienia kontaktów z więźniami i utrudnienia im ucieczek. Następne będą związane z rozbudową Auschwitz. Łącznie Niemcy wysiedlą z Oświęcimia i pobliskich wsi co najmniej 5 tys. Polaków. Do pobliskich gett deportują wszystkich oświęcimskich Żydów - ok. 7 tys. osób. Niemcy zniszczą osiem wsi i rozbiorą ponad sto budynków w mieście w bezpośrednim sąsiedztwie obozu.
6 lipca – uciekł pierwszy więzień, Polak Tadeusz Wiejowski. W odwecie władze obozu zarządziły apel, który trwał nieprzerwanie przez 20 godzin. W jego trakcie, w nocy z 6 na 7 lipca, umiera polski Żyd Dawid Wongczewski. Stał się pierwszą ofiarą niemieckiego obozu Auschwitz. Ogółem w historii obozu ucieczki podjęło kilkaset osób, głównie Polaków. Udało się to mniej niż 150. Pozostali zostali zastrzeleni przy próbie ucieczki lub zatrzymani i zamordowani później.
Noc z 21 na 22 września – do obozu przywieziony został w drugim transporcie więźniów z okupowanej Warszawy rtm. Witold Pilecki, który dobrowolnie wszedł w łapankę niemiecką, by dostać się do Auschwitz i zorganizować w nim ruch oporu. Uciekł stamtąd nocą z 26 na 27 kwietnia 1943 r. wraz z dwoma innymi więźniami. Później napisał raport o zbrodniach dokonywanych przez Niemców. Po wojnie został zamordowany przez polskie władze komunistyczne.
Jesień – polski ruch oporu przekazał informacje na temat obozu polskiemu rządowi na emigracji w Londynie.
22 listopada – pierwsza egzekucja przez rozstrzelanie. Stracono 40 Polaków.
1941 r.
1 marca – z inspekcją przyjechał Heinrich Himmler. Rozkazał m.in. rozbudować obóz oraz dostarczyć koncernowi IG Farbenindustrie 10 tys. więźniów do budowy zakładów przemysłowych.
23 kwietnia – w odwecie za ucieczkę więźnia komendant obozu Rudolf Hoess po raz pierwszy skazał 10 więźniów na śmierć głodową.
6 czerwca – pierwszy transport czeskich więźniów politycznych. Początek deportacji do Auschwitz więźniów, którzy nie byli obywatelami II Rzeczpospolitej.
14 sierpnia – w podziemiach bloku 11 zmarł skazany na śmierć głodową franciszkanin Maksymilian Kolbe, który oddał życie za nieznanego mu więźnia. Duchowny w 1982 r. został ogłoszony świętym Kościoła katolickiego.
3 września – pierwsze masowy mord przy pomocy gazu Cyklonu B. Ginie ok. 600 sowieckich jeńców i 250 Polaków.
Jesień – władze obozowe uruchomiły pierwszą komorę gazową w Auschwitz I.
Październik – utworzenie obozu dla sowieckich jeńców wojennych na terenie Auschwitz I. Na terenie zburzonej wsi Brzezinka rozpoczyna się tworzenie Auschwitz II-Birkenau.
11 listopada – w pierwszej egzekucji przed Ścianą Straceń Niemcy rozstrzelali 151 polskich więźniów. W tym miejscu do jesieni 1943 r. zginie jeszcze wiele tysięcy osób, głównie Polaków.
1942 r.
Początek roku – rozpoczęcie masowej zagłady Żydów w komorach gazowych.
Marzec – początek deportacji 69 tys. Żydów z Francji i 27 tys. Żydów ze Słowacji.
1 marca – początek funkcjonowania obozu Auschwitz II-Birkenau.
26 marca – w obozie zostało osadzonych pierwszych 2 tys. kobiet. Do końca istnienia obozu więźniarek będzie ok. 130 tys.
Marzec-czerwiec – uruchomienie prowizorycznych komór gazowych w pobliżu Auschwitz II-Birkenau.
Wiosna – początek funkcjonowania położonej między obozami Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau tzw. Judenrampe, na której przyjmowano transporty z kierowanymi do Auschwitz Żydami, Polakami, Romami i więźniami innych narodowości.
Maj – początek deportacji 300 tys. Żydów z Polski i 23 tys. Żydów z Niemiec i Austrii.
4 maja – esesmani przeprowadzili pierwszą selekcję w obozie Birkenau. Wybrani więźniowie zostali zamordowani w komorze gazowej.
10 czerwca – bunt i próba zbiorowej ucieczki ok. 350 więźniów polskich z karnej kompanii w Birkenau. Ucieczka udała się 7 z nich. Zginęło ponad 300.
lipiec – początek deportacji 60 tys. Żydów z Holandii.
lipiec – uruchomienie podobozu Golleschau przy cementowni w Goleszowie na Śląsku Cieszyńskim. To pierwszy z blisko 50 podobozów Auschwitz.
29 lipca – Edward Schulte, niemiecki przemysłowiec i antynazista, przekazał aliantom wiadomość, że Heinrich Himmler podczas pobytu w Auschwitz w lipcu obecny był przy zamordowaniu Cyklonem B 499 Żydów w tzw. bunkrze nr 2. To pierwsza tak ścisła wiadomość ze źródeł niemieckich o zagładzie Żydów w komorach gazowych Auschwitz. Począwszy od jesieni 1940 r. alianci informowani są regularnie o tym, co dzieje się w obozie. Informacje te przekazuje im głównie polski rząd na emigracji w Londynie, pozostający w stałym kontakcie z polskim ruchem oporu, działającym zarówno w samym obozie, jak i w jego pobliżu.
Sierpień – początek deportacji 25 tys. Żydów z Belgii i 10 tys. Żydów z Jugosławii.
9 sierpnia - w komorze gazowej zgładzona została Edyta Stein, karmelitanka św. Teresy Benedykty od Krzyża. To pierwsza Żydówka, która przeszła na katolicyzm i została kanonizowana. Rocznica jej śmierci jest w Kościele katolickim dniem modlitw za ofiary Holokaustu.
30 października – przy budowanej przez IG Farbenindustrie fabryce kauczuku syntetycznego powstaje podobóz Buna, przemianowany później na Auschwitz III-Monowitz.
Październik – początek deportacji 46 tys. Żydów z Protektoratu Czech i Moraw.
Grudzień – pierwszy transport Żydów z Norwegii. W sumie w dwóch transportach przywiezionych zostaje blisko 700 osób.
6 grudnia - zamordowany został Grzegorza Peradze, gruziński duchowny prawosławny, wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego. W 1995 r. Gruziński Kościół Prawosławny uznał go za świętego męczennika. Grzegorz Peradze czczony jest też w Polskim Autokefalicznym Kościele Prawosławnym jako święty mnich męczennik.
13 grudnia – pierwszy transport Polaków wysiedlanych z Zamojszczyzny w ramach niemieckiego Generalnego Planu Wschodniego zmierzającego do wysiedlenia i eksterminacji ok. 50 milionów Słowian oraz skolonizowania przez Niemców Europy Środkowej i Wschodniej.
Koniec roku – Lekarze SS rozpoczynają eksperymenty sterylizacyjne na więźniach i więźniarkach.
1943 r.
26 lutego – utworzenie w Birkenau tzw. rodzinnego obozu cygańskiego dla Romów.
Marzec – początek deportacji 55 tys. Żydów z Grecji.
22 marca–25 czerwca – uruchomienie w Auschwitz II-Birkenau czterech krematoriów z komorami gazowymi.
7 czerwca – zakłady Kruppa rozpoczęły montaż maszyn w hali wydzierżawionej od władz obozu. W budowę Auschwitz zaangażowane są setki niemieckich firm, a wiele z nich, jak IG Farbenindustrie lub Siemens, czerpie zyski z wykorzystania niewolniczej pracy więźniów.
19 lipca – największa publiczna egzekucja. W odwecie za ucieczkę kilku więźniów i za kontakty z ludnością cywilną esesmani wieszają na szubienicy 12 więźniów Polaków.
9 września – utworzenie w Birkenau tzw. obozu rodzinnego Theresienstadt dla Żydów z getta terezińskiego w Protektoracie Czech i Moraw.
Październik – początek deportacji 7,5 tys. Żydów z Włoch.
11 listopada – Artur Liebehenschel przejmuje komendanturę obozu.
1944 r.
18 marca - w obozowym urzędzie stanu cywilnego na ślubnym kobiercu stanęli więzień Austriak Rudolf Friemel oraz specjalnie przywieziona z Rzeszy robotnica przymusowa Hiszpanka Margarita Ferrer Rey. To był jedyny ślub w obozie. Zgodę wydał Himmler.
Maj – pierwsze samoloty alianckie przelatując nad Auschwitz wykonują zdjęcia lotnicze. Widać na nich komory gazowe i dymy ze stosów spaleniskowych, w których palono ciała zgładzonych.
8 maja – Rudolf Hoess obejmuje zwierzchnictwo nad garnizonem SS w Auschwitz. Ma nadzorować masową zagładę Żydów z Węgier.
11 maja – komendantem obozu zostaje Richard Baer. Formalnie podlega jednak szefowi garnizonu.
16 maja – oddanie do użytku bocznicy kolejowej wewnątrz obozu Auschwitz II-Birkenau, która umożliwia dojazd transportów z deportowanymi bezpośrednio pod komory gazowe. Początek deportacji do Auschwitz blisko 438 tys. Żydów z Węgier.
10–12 lipca – likwidacja tzw. rodzinnego obozu Theresienstadt. Hitlerowcy mordują w komorach gazowych ok. 7 tys. Żydów.
Sierpień – początek deportacji do Auschwitz 67 tys. Żydów z getta w Łodzi.
2 sierpnia – likwidacja tzw. rodzinnego obozu cygańskiego”. W komorach gazowych zgładzonych zostaje ok. 4,2-4,3 tys. Romów.
12 sierpnia – początek deportacji 13 tys. Polaków aresztowanych masowo po wybuchu Powstania Warszawskiego.
5 września - do obozu dotarł transport z Żydami z okupowanej Holandii. Wśród deportowanych była 15-letnia Anna Frank z rodzicami i siostrą. Napisany przez nią dziennik jest jednym z najcenniejszych świadectw Holokaustu. Dziewczynka nie doczekała wolności. Zmarła w marcu 1945 r. w obozie Bergen-Belsen.
7 października – bunt Sonderkommando, specjalnej grupy więźniów, głównie Żydów, których Niemcy zmuszali do usuwania ciał zgładzonych. W jego trakcie ginie trzech esesmanów i 450 więźniów Sonderkommando.
Listopad – wstrzymanie akcji masowej zagłady Żydów w komorach gazowych.
1945 r.
6 stycznia – ostatnia egzekucja. Ginie ok. 70 Polaków skazanych na śmierć przez niemiecki sąd doraźny.
17 stycznia – początek ewakuacji więźniów do obozów w głębi Rzeszy. W Marszach Śmierci esesmani wyprowadzają blisko 60 tys. osób.
21-26 stycznia – Niemcy wysadzają w powietrze komory gazowe i krematoria w Birkenau.
27 stycznia – 7 tys. więźniów doczekuje wyzwolenia Auschwitz przez oddziały Armii Czerwonej. (PAP)
autor: Marek Szafrański
szf/ pat/
W Warszawie urodził się Marek Gaszyński, dziennikarz i prezenter muzyczny, autor tekstów piosenek „Nie zadzieraj nosa”, „Sen o Warszawie”, „Gdzie się podziały tamte prywatki”, a także książek, m.in. o Czesławie Niemenie i Czerwonych Gitarach.
W Łodzi urodził się Czesław Majewski, kompozytor, pianista, aktor kabaretowy.
W Łodzi urodził się Jerzy Kosiński, pisarz, autor książek „Malowany ptak”, „Kroki”, „Wystarczy być”, „Pustelnik z 69 Ulicy”.
Do gdańskiego portu wpłynął niszczyciel ORP „Wicher” rozpoczynając tzw. kryzys gdański; działania podjęte przez władze polskie były reakcją na wzrost nastrojów nacjonalistycznych wśród niemieckich mieszkańców Wolnego Miasta Gdańska, które przekładały się na działania gdańskiego senatu, zmierzające do ograniczenia uprawnień przysługujących w tym mieście Polsce.
W Paryżu na Cmentarzu Montmartre przeprowadzono ekshumację szczątków Juliusza Słowackiego, które na polecenie marszałka Józefa Piłsudskiego sprowadzono do Polski i uroczyście złożono na Wawelu.
Uchwałą warszawskiego magistratu powołano Miejski Ogród Zoologiczny na Pradze.
Na kongresie w Paryżu Międzynarodowy Komitet Olimpijski zaprezentował flagę olimpijską.
W Łasku niedaleko Zduńskiej Woli urodził się Zbigniew Rakowiecki, aktor, żołnierz AK, uczestnik Powstania Warszawskiego; rozstrzelany przez Niemców 5 sierpnia 1944 r.
W Warszawie zmarł Witold Wojtkiewicz, malarz, rysownik, ilustrator, jeden z czołowych twórców Młodej Polski.
Otwarto pierwszy odcinek Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej pomiędzy Warszawą a Grodziskiem Mazowieckim.
W Piaskach na Lubelszczyźnie urodził się Antoni Patek, uczestnik Powstania Listopadowego, zegarmistrz, wspólnie z Adrienem Philippe'em założył istniejącą do dziś firmę produkującą luksusowe zegarki.
Armia Imperium Rosyjskiego przegrała bitwę pod Frydlandem niedaleko Królewca; zwycięzcami były oddziały francuskie dowodzone przez Napoleona; po bitwie car Aleksander I podpisał traktat pokojowy w Tylży, którego skutkiem było utworzenie Księstwa Warszawskiego.
W Polanowie podpisany został polsko-rosyjski „pokój wieczysty”; król Władysław IV zrzekł się tytułu cara i praw do tronu rosyjskiego, Rzeczpospolita zachowała ziemię smoleńską, siewierską i czernichowską.
Miejsce i data koronacji królewskiej Bolesława Chrobrego nie są pewne. Bezdyskusyjne jest jednak to, że owo zdarzenie miało olbrzymie znaczenie: Polska stała się pełnoprawnym członkiem rodziny państw europejskich.
Zobacz rocznicę