Kalendarz historyczny
5 września
-
We Lwowie podczas otwarcia Targów Wschodnich członkowie Ukraińskiej Organizacji Wojskowej dokonali nieudanego zamachu bombowego na prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego.
-
Na ziemiach Królestwa Polskiego, zajętych przez wojska niemieckie, Józef Piłsudski powołał Polską Organizację Narodową.
-
W Warszawie zmarła członkini Szarych Szeregów i Armii Krajowej, prezes Zarządu Głównego Światowego Związku Żołnierzy AK (2021-2023) Teresa Stanek ps. „Mitsuko”.
-
W Krakowie zmarł arcybiskup senior archidiecezji lwowskiej kardynał Marian Jaworski. W latach 1991–2008 był pierwszym po II wojnie światowej arcybiskupem metropolitą lwowskim obrządku łacińskiego, a w latach 1992–2008 przewodniczącym Konferencji Episkopatu Ukrainy. W 2017 r. prezydent Andrzej Duda odznaczył go Orderem Orła Białego.
-
Komisja Jerzego Millera badająca katastrofę smoleńską zakończyła prace publikacją protokołu z załącznikami – w tym stenogramami rozmów z kokpitu i wieży w Smoleńsku.
-
W Warszawie zmarł Bohdan Korzeniewski, historyk i krytyk teatru, reżyser, tłumacz, pedagog.
-
Polska i Litwa wznowiły stosunki dyplomatyczne.
-
Premiera filmu „Jezioro Bodeńskie” w reżyserii Janusza Zaorskiego.
-
W gdańskiej hali „Olivia” rozpoczął się I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność”.
-
W wyniku buntu w więzieniu w Bydgoszczy z zakładu uciekło 188 osób.
-
Premiera filmu „Grzeszny żywot Franciszka Buły” w reżyserii Janusza Kidawy.
-
Początek VI Plenum KC PZPR, na którym odwołano z funkcji I sekretarza Edwarda Gierka. Jego następcą na tym stanowisku został Stanisław Kania.
-
Papież Jan Paweł I udzielił historycznej audiencji metropolicie Leningradu i Nowogrodu Nikodemowi. W trakcie tego pierwszego od 500 lat oficjalnego spotkania jednego z najwyższych przedstawicieli rosyjskiej Cerkwi prawosławnej ze zwierzchnikiem Kościoła, Nikodem nagle zasłabł i umarł na rękach papieża.
-
Do wioski olimpijskiej w Monachium wdarli się palestyńscy terroryści z organizacji „Czarny Wrzesień” atakując izraelskich sportowców. Na miejscu zginął jeden z trenerów oraz ciężarowiec. Zamachowcy wzięli 9 zakładników, których mieli uwolnić po wypuszczeniu z izraelskich więzień ponad 200 Palestyńczyków. Negocjacje z terrorystami nie przyniosły efektu. Ostatecznie niemieckie służby zaatakowały terrorystów, którzy nie reagowali na żądanie poddania się. Palestyńczycy zamordowali wszystkich zakładników, a sami zginęli podczas kolejnego ataku niemieckiej policji. Śmierć poniósł też jeden z policjantów.
-
W Złotoryi urodził się Mariusz Szczygieł, dziennikarz, pisarz, reporter, autor książek „Gottland”, „Laska nebeska”, „Zrób sobie raj”.
-
W Warszawie zmarł Bohdan Pniewski, architekt, profesor Politechniki Warszawskiej i Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie; projektował m.in. hotel Patria w Krynicy, gmachy Sądów Grodzkich w Warszawie, Ministerstwa Komunikacji i Narodowego Banku Polskiego; autor rozbudowy zespołu budynków Sejmu oraz gmachu Teatru Wielkiego.
-
W Modelu na Mazowszu urodził się Waldemar Pawlak, prezes Polskiego Stronnictwa Ludowego w latach 1991–1997 i 2005–2012, parlamentarzysta; premier RP w 1992 r. oraz w latach 1993–1995; wicepremier i minister gospodarki (2007–2012); prezes Zarządu Głównego Związku Ochotniczych Straży Pożarnych.
-
Początek obrad Sejmu, w czasie których uchylono przepisy o socjalistycznej dyscyplinie pracy oraz zmieniono ustawę o szkolnictwie wyższym, zwiększającą prawa szkół wyższych.
-
W Krakowie Najwyższy Trybunał Narodowy skazał na karę śmierci nazistowskiego zbrodniarza Amona Goetha, komendanta komendanta niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Plaszow; wyrok wykonano 13 września 1946 r. w krakowskim więzieniu przy ul. Montelupich.
-
Powstanie Warszawskie: Oddziały powstańcze wycofały się z Elektrowni na Powiślu.
-
Początek tzw. Wielkiej Szpery, akcji, w czasie której Niemcy deportowali z łódzkiego getta do niemieckiego obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem dzieci oraz osoby starsze i chore, w sumie 15–20 tys. Żydów.
-
W Warszawie urodziła się Teresa Tuszyńska, aktorka, modelka, wystąpiła w filmach „Rozwodów nie będzie”, „Tarpany”, „Biały niedźwiedź”, „Poczmistrz”; największą popularność przyniosła jej rola Margueritte w filmie Janusza Morgensterna „Do widzenia, do jutra”.
-
Dowódca SS i policji na dystrykt warszawski SS-Oberführer Ferdinand von Sammern-Frankenegg wydał obwieszczenie przypominające o karze śmierci za udzielanie pomocy Żydom.
-
W Krakowie zmarł Marian Smoluchowski, fizyk, profesor Uniwersytetu Lwowskiego i Uniwersytetu Jagiellońskiego, jeden z najwybitniejszych uczonych polskich.
-
W Lovranie w Chorwacji zmarł Stanisław Witkiewicz, malarz, pisarz, krytyk i teoretyk sztuki, twórca stylu zakopiańskiego w architekturze.
-
Początek bitwy nad jeziorami mazurskimi, w której wojska niemieckie pod dowództwem gen. Paula von Hindenburga pokonały armię rosyjską gen. Pawła von Rennenkampfa.
-
I wojna światowa: rozpoczęła się I bitwa nad Marną, zakończona porażką wojsk niemieckich.
-
We wsi Pstrągowa na Podkarpaciu urodził się Kazimierz Iranek-Osmecki, pułkownik WP, w czasie II wojny światowej od 1943 r. szef Oddziału IV (Kwatermistrzowskiego), a od 1944 r. Oddziału II (Informacyjno-Wywiadowczego) Komendy Głównej Armii Krajowej.
-
Wojska polsko-węgierskie zdobyły moskiewską twierdzę Wielkie Łuki. W trakcie rabowania palącej się twierdzy doszło do eksplozji prochowni, w wyniku której zginęło 200 Polaków i Węgrów oraz większość załogi moskiewskiej.