Kalendarz dat

1915

• 

  1.01

  Urodził się Józef Światło, w latach 1951–1953 wicedyrektor kluczowego X Departamentu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego; w grudniu 1953 r. uciekł na Zachód. W audycjach Radia Wolna Europa „Za kulisami partii i bezpieki”, opowiadał o kulisach PRL-owskiego aparatu władzy. Sam był jego częścią - aresztował zarówno Leopolda Okulickiego, jak i potem Władysława Gomułkę i Michała Rolę-Żymierskiego. Wcześniej jednak brał udział w kampanii wrześniowej, zbiegł z niewoli niemieckiej, a wywieziony w głąb ZSRR wstąpił do dywizji kościuszkowskiej.

• 4.01

  W Wilnie urodził się Tytus Karpowicz, pisarz; autor książek dla dzieci i młodzieży.

• 5.01

  W Wołkowysku urodziła się Zofia Wilczyńska, aktorka teatralna i filmowa.

• 8.01

  W Lozannie utworzono Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce, którego prezesem został Henryk Sienkiewicz.

• 

  9.01

  Z inicjatywy publicysty Erazma Piltza w Lozannie powstał Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Przewodniczył mu Henryk Sienkiewicz, a zaangażowali się też m.in. Ignacy Jan Paderewski, Maria Skłodowska-Curie, Szymon Askenazy, Leopold Kronenberg, Gabriel Narutowicz, Tadeusz Estreicher, Henryk Marconi, Zdzisław Lubomirski, Tadeusz Romer, Ferdynand Radziwiłł, Wojciech Trąmpczyński i Maurycy Zamoyski. Udało się zebrać 20 mln franków szwajcarskich.

   

• 11.01

  W Lozannie zmarł Zygmunt Miłkowski, ps. Teodor Tomasz Jeż, pisarz, publicysta, działacz społeczny i niepodległościowy; współzałożyciel i prezes Ligi Polskiej.

• 15.01

  W Mystkowicach urodził się Dyzma Gałaj, socjolog, polityk, historyk ruchu ludowego, marszałek sejmu PRL, więzień Pawiaka.

• 18.01

  W Poznaniu urodził się Kazimierz Wichniarz, aktor; niezapomniany Zagłoba z filmowego „Potopu”.

• 18.01

  I wojna światowa: Początek walk II Brygady Legionów Polskich i wojsk austro-węgierskich z armią rosyjską pod Kirlibabą na Bukowinie.

• 

  22.01

  Koniec czterodniowej bitwy pod Kirlibabą na terenie Bukowiny. Zwycięstwo walczących u boku wojsk austro-węgierskich polskich legionistów udaremniło plan rosyjskiej ofensywy.

• 

  24.01

  II Brygada Legionów Polskich zwyciężyła wojska rosyjskie pod Rafajłową.

• 30.01

  W Wiedniu zmarł Wacław Gostomski, historyk literatury, krytyk literacki.

• 

  31.01

  I wojna światowa: Pod Bolimowem Niemcy przeprowadzili pierwszy atak chemiczny, skierowany przeciwko wojskom rosyjskim.

• 2.02

  W Cieszynie urodził się Karol Stryja, dyrygent, pedagog, inicjator i dyrektor Międzynarodowego Konkursu Dyrygenckiego im. Grzegorza Fitelberga.

• 

  6.02

  W Kosarzyskach w pow. nowosądeckim urodziła się Danuta Szaflarska, aktorka, wielką popularność zdobyła za sprawą ról w „Zakazanych piosenkach” i „Skarbie”, komediach Leonarda Buczkowskiego; występowała m.in. w „Ludziach z pociągu” Kazimierza Kutza, serialu „Lalka” Ryszarda Bera, „Dolinie Issy” Tadeusza Konwickiego, „Korczaku” Andrzeja Wajdy, „Diabłach, diabłach” Doroty Kędzierzawskiej, „Pożegnaniu z Marią” Filipa Zylbera; w 2007 r. uznanie widzów i krytyki przyniosła jej kreacja w filmie „Pora umierać”.

• 7.02

  Rozpoczęła się tzw. II bitwa nad jeziorami mazurskimi, która zmierzała do wyparcia sił rosyjskich okupujących wschodnie krańce Prus Wschodnich.

• 16.02

  W Monachium zmarł Alfred Wierusz-Kowalski, malarz; tematem jego prac były sceny rodzajowe, często z motywami koni i wilków; autor m.in. obrazów „W pościgu za Tatarem”, „W polu”, „Na tropie” i „Nocna jazda”.

• 

  17.02

  Odbył się koncert inaugurujący działalność Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej.

• 

  18.02

  W Łodzi urodził się Bolesław Piasecki, w latach 30. jeden z przywódców Obozu Narodowo-Radykalnego, twórca ONR-Falanga. W czasie wojny komendant Konfederacji Narodu (1941–1944). Po aresztowaniu przez NKWD rozpoczął współpracę z władzami komunistycznymi. Przewodniczący Stowarzyszenia „PAX”, członek Rady Państwa (1971–1979).

• 18.02

  I wojna światowa: rozpoczęła się bitwa przasnyska pomiędzy wojskami niemieckimi a rosyjskimi; straty rosyjskie wyniosły ok. 67 tys. żołnierzy, a niemieckie ok. 38 tys. żołnierzy.

• 20.02

  W Poznaniu zmarł Edward Likowski, arcybiskup gnieźnieński i poznański, prymas Polski.

• 22.02

  I wojna światowa: Zakończyła się II bitwa nad jeziorami mazurskimi, w której wojska rosyjskie zostały pokonane przez armię niemiecką; straty rosyjskie: 56 tys. zabitych i rannych, 100 tys. żołnierzy dostało się do niewoli; straty niemieckie: 16 tys. zabitych i rannych.

• 23.02

  W Warszawie urodził się Janusz Durko, historyk, muzeolog, archiwista, Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, w latach 1952–2004 dyrektor Muzeum Historycznego Miasta Stołecznego Warszawy.

• 20.03

  W Żytomierzu urodził się Światosław Richter, jeden z najwybitniejszych pianistów XX wieku.

• 22.03

  I wojna światowa: Kapitulacja austriackiej załogi Twierdzy Przemyśl; do rosyjskiej niewoli dostało się 120 tys. żołnierzy.

• 

  24.03

  W Krakowie zmarł Karol Olszewski, chemik, fizyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego; wspólnie z prof. Zygmuntem Wróblewskim jako pierwsi na świecie w 1883 r. dokonali skroplenia tlenu, a następnie azotu.

• 

  26.03

  I wojna światowa: Taktycznym zwycięstwem wojsk rosyjskich zakończyła się trwająca ponad miesiąc bitwa przasnyska; zginęło w niej prawie 50 tys. ludzi: 24 tys. żołnierzy niemieckich i 25 tys. rosyjskich.

• 

  30.03

  W Łodzi urodziła się Jadwiga Andrzejewska, aktorka; gwiazda kina międzywojennego, wystąpiła m.in. w filmach „Dziewczęta z Nowolipek” i „Strachy” oraz komediach „Papa się żeni”, „Ada to nie wypada”.

• 3.04

  W Warszawie zmarł Icchok Lejb Perec, poeta, prozaik, dramaturg, tworzący w języku jidysz, działacz społeczny, prawnik; autor „Opowiadań chasydzkich” i „Opowiadań ludowych”, dramatów „Nocą na starym rynku” i „Złoty łańcuch”, a także książki „Moje wspomnienia”.

• 4.04

  Urodził się Ludwik Bazylow, historyk, badacz dziejów Europy Wschodniej, autor wielu książek poświęconych historii Rosji.

• 

  6.04

  W Wielopolu Skrzyńskim urodził się Tadeusz Kantor, reformator XX-wiecznego teatru, malarz, scenograf, aktor, wykładowca krakowskiej ASP; autor manifestów artystycznych, współzałożyciel Grupy Krakowskiej i założyciel Teatru Cricot 2; jego najgłośniejsze spektakle to „Umarła klasa”, „Wielopole, Wielopole”, „Niech sczezną artyści”, „Nigdy tu już nie powrócę”.

• 

  14.04

  W Ursynowie, obecnie dzielnica Warszawy, urodził się Jan Zumbach, pilot, as myśliwski, w czasie II wojny światowej dowódca słynnego Dywizjonu 303.

• 

  24.04

  W Stambule władze tureckie aresztowały kilkuset przedstawicieli ormiańskich elit i wprowadziły „Tymczasowe Prawo Deportacyjne” – wydarzenia te uznawane są za początek ludobójstwa dokonanego na Ormianach; historycy oceniają, że w masakrach i masowych deportacjach do 1917 r. zginęło około 1,5 mln Ormian.

• 2.05

  I wojna światowa: Po zwycięstwie pod Gorlicami wojska austriackie i niemieckie rozpoczęły wielką ofensywę na froncie wschodnim.

• 

  4.05

  W Gorzycach koło Kościana urodził się Florian Marciniak, harcmistrz; współzałożyciel i Naczelnik Szarych Szeregów (1939–1943); aresztowany przez gestapo, zamordowany w lutym 1944 r. w niemieckim obozie koncentracyjnym Gross-Rosen.

• 9.05

  W bitwie pod Arras wziął udział Legion Polski, tzw. bajończycy walczący u boku Francji przeciwko Niemcom.

• 

  10.05

  W Warszawie urodziła się Zofia Korbońska, żołnierz Armii Krajowej, działaczka Polonii Amerykańskiej; żona Delegata Rządu na Kraj Stefana Korbońskiego.

• 

  16.05

  Początek walk I Brygady Legionów Polskich pod Konarami i Kozinkiem; w walkach, które trwały do 22 maja, z rosyjską 3. Dywizją Grenadierów poległo blisko 700 legionistów, czyli ponad 12 proc. stanu osobowego brygady.

• 25.05

  I wojna światowa: zakończyła się II bitwa pod Ypres, w czasie której armia niemiecka użyła gazów trujących; straty alianckie około 70 tys. ofiar, straty niemieckie – 35–40 tys.

• 

  26.05

  I wojna światowa: I Brygada Legionów Polskich zakończyła ciężkie walki z wojskami rosyjskimi pod Konarami; zginęło w nich ponad 150 legionistów, a ponad 600 zostało rannych.

• 27.05

  W Nowym Jorku urodził się Herman Wouk, pisarz, autor powieści „Wichry wojny”, „Wojna i pamięć” oraz „Bunt na okręcie”.

• 31.05

  I wojna światowa: pod Bolimowem Niemcy użyli przeciwko wojskom rosyjskim chloru wypuszczonego z 12 tys. butli; szacuje się, że straty Rosjan wyniosły 1,2 tys. zabitych i ponad 3 tys. rannych.

• 

  1.06

  W Warszawie urodził się Jan Twardowski, kapłan; autor ponad 20 tomików wierszy, m.in. „Znaki ufności”, „Niebieskie okulary”, „Który stwarzasz jagody”, „Na osiołku”, „Nie przyszedłem pana nawracać”, „Sumienie ruszyło”, „Niecodziennik”, „Nie martw się”.

• 1.06

  W Leibnitz w Austrii urodził się Tadeusz Kalinowski, aktor, związany z Teatrem im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach; wystąpił m.in. w filmach „Znicz olimpijski”, „Czerwone berety”, „Rzeczpospolita babska”, a także w serialu „Czterej pancerni i pies”.

• 3.06

  I wojna światowa: Wojska austriackie wkroczyły do Twierdzy Przemyśl.

• 

  12.06

  W Radomiu zmarł Józef Brandt, malarz, przedstawiciel nurtu batalistycznego, w latach 70. i 80. XIX wieku lider polskiej kolonii artystycznej w Monachium; do jego najbardziej znanych dzieł należy „Czarniecki pod Koldyngą”, „Bitwa pod Chocimem”, „Matka Boska Poczajowska”.

• 

  13.06

  Pod Rokitną ułani II Brygady Legionów Polskich przeprowadzili szarżę na rosyjskie okopy; poległ w niej dowódca szwadronu rotmistrz Zbigniew Dunin-Wąsowicz; szarża stała się jednym z symboli walk o niepodległość, tematem wielu obrazów, pieśni i utworów poetyckich.

• 

  17.06

  W Travniku na terenie Bośni i Hercegowiny urodził się Mirosław Ferić, as myśliwski, porucznik WP, uczestnik kampanii 1939 r. i Bitwy o Anglię, pilot Dywizjonu 303.

• 17.06

  W Brzezinach urodził się Grzegorz Korczyński, działacz komunistyczny, uczestnik wojny domowej w Hiszpanii; od 1942 r. w GL, następnie AL; w latach 1965–1971 wiceminister obrony narodowej; w 1970 r. dowodził oddziałami pacyfikującymi robotnicze protesty na Wybrzeżu.

• 

  22.06

  W wyniku zwycięskiej bitwy pod Gorlicami i przełamania frontu rosyjskiego przez państwa centralne wojska austriackie wkroczyły do Lwowa.

• 

  2.07

  W Buśni w powiecie świeckim urodził się Antoni Czortek, bokser, trener; uczestnik igrzysk olimpijskich w Berlinie; wicemistrz Europy z Dublina (1939), czterokrotny mistrz Polski; więzień niemieckich obozów Auschwitz i Mauthausen.

• 19.07

  W Taszkiencie urodziła się Wiera Badalska, polska pisarka, autorka książek oraz audycji radiowych dla dzieci.

• 3.08

  Pod Jastkowem koło Lublina zakończyły się trwające trzy dni walki Legionów Polskich z wojskami rosyjskimi.

• 

  5.08

  Wojska niemieckie zajęły opuszczoną przez Rosjan Warszawę.

• 9.08

  W Dębicy zmarł Jerzy Żuławski, poeta, prozaik, dramaturg, autor powieści „Na srebrnym globie”.

• 20.08

  I wojna światowa: Kapitulacja rosyjskiej załogi Twierdzy Modlin przed wojskami niemieckimi.

• 

  22.08

  W Suwałkach urodził się Edward Szczepanik, ekonomista, więzień sowieckich łagrów, oficer 2. Korpusu Polskiego; ostatni premier RP na uchodźstwie w Londynie (1986–90).

• 

  25.08

  Niemcy utworzyli Generalne Gubernatorstwo Warszawskie. Funkcję generalnego gubernatora objął gen. Hans von Beseler.

• 

  5.09

  W Lovranie w Chorwacji zmarł Stanisław Witkiewicz, malarz, pisarz, krytyk i teoretyk sztuki, twórca stylu zakopiańskiego w architekturze.

• 18.09

  I wojna światowa: Wojska niemieckie zajęły Wilno.

• 22.09

  I wojna światowa: Początek francuskiej ofensywy w Szampanii.

• 12.10

  W Krakowie urodziła się Irena Orska, aktorka.

• 15.10

  W miejscowości Różana, obecnie na Białorusi, urodził się Icchak Szamir (Jazernicki Icchak); premier Izraela w latach 1983–1984 oraz 1986–1992; w okresie międzywojennym studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim, był członkiem Betaru, młodzieżowej organizacji syjonistyczno-rewizjonistycznej; w 1935 r. wyemigrował do Palestyny.

• 21.10

  Walki Legionów Polskich z wojskami rosyjskimi pod Kuklami.

• 

  23.10

  W Waksmundzie koło Nowego Targu urodził się Józef Kuraś, „Orzeł”, „Ogień”; w czasie II wojny światowej żołnierz Konfederacji Tatrzańskiej i Armii Krajowej, dowódca oddziałów Ludowej Straży Bezpieczeństwa oraz oddziału egzekucyjnego Powiatowej Delegatury Rządu RP w Nowym Targu; w latach 1945–1947 w antykomunistycznym podziemiu.

• 28.10

  Urodził się Jan Nielubowicz, chirurg, pionier transplantacji nerek w Polsce, profesor Akademii Medycznej w Warszawie.

• 4.11

  W Hrachoviste na Słowacji urodził się Imrich Gablech, czechosłowacki lotnik; w 1939 r. walczył w obronie Polski; następnie w sowieckiej niewoli, oskarżony o szpiegostwo zesłany został do łagru; po odzyskaniu wolności w październiku 1941 r. przedostał się do Wielkiej Brytanii i wstąpił do Czechosłowackich Sił Zbrojnych; później przyjęty do RAF; po wojnie wrócił do Czechosłowacji kontynuując służbę w lotnictwie; szykanowany po komunistycznym puczu w 1948 r. i usunięty z sił zbrojnych.

• 5.11

  W Sewerynówce w wyniku ran odniesionych w bitwie pod Kamieniuchą zmarł por. Tadeusz Żuliński, lekarz, członek Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego; oficer Legionów Polskich; pierwszy komendant główny Polskiej Organizacji Wojskowej (POW).

• 

  9.11

  W Konowce na Ukrainie urodziła się Hanka Bielicka, aktorka nazywana „królową estrady i kabaretu”; wystąpiła w wielu filmach m.in. w „Zakazanych piosenkach”, „Cafe pod Minogą”, „Małżeństwie z rozsądku” i „Panu Wołodyjowskim”.

• 15.11

  Władze niemieckie wydały zgodę na otwarcie w Warszawie polskich uczelni: uniwersytetu i politechniki.

• 20.11

  W Uji-Yamada, obecnie Ise, urodził się Kon Ichikawa, japoński reżyser, twórca nominowanego do Oscara filmu "Harfa birmańska" (1955), zaliczanego do najwybitniejszych antywojennych obrazów w historii kina.

• 

  25.11

  W Berlinie w czasie wykładu w Pruskiej Akademii Nauk Albert Einstein przedstawił ogólną teorię względności.

• 25.11

  W Valparaiso urodził się Augusto Pinochet, chilijski generał i dyktator; władzę przejął w 1973 r. w wyniku przewrotu wojskowego, obalając lewicowego prezydenta Salvadora Allende; wojskowa junta z Pinochetem jako prezydentem rządziła przez 17 lat, wprowadzając wolnorynkowe reformy gospodarcze; wobec opozycji stosowała brutalne represje, liczbę zamordowanych i tych, którzy „zniknęli” w okresie dyktatury szacuje się na kilka tysięcy, a torturowanych na 38 tys.; w 1990 r. Pinochet przekazał funkcję prezydenta demokratycznie wybranemu następcy Patricio Aylwinowi, zachowując stanowisko naczelnego dowódcy armii, ustąpił z niego w 1998 r., obejmując fotel dożywotniego senatora; zmarł w 2006 r.

• 

  27.11

  W Kodymie na Ukrainie urodził się Stanisław Skalski, as polskiego lotnictwa, uczestnik Bitwy o Anglię; w czasie II wojny światowej zestrzelił 22 niemieckie samoloty; w latach 1948–1956 więziony przez władze komunistyczne.

• 12.12

  W Hoboken w USA urodził się Frank Sinatra, piosenkarz i aktor.

• 

  12.12

  W Warszawie urodził się Jeremi Przybora, poeta, aktor, współtwórca „Kabaretu Starszych Panów”.

• 13.12

  W Solln (Bawaria) urodził się Curd Jürgens, popularny aktor niemiecki.

• 13.12

  W Warszawie urodził się Michał Sumiński, zoolog, podróżnik, dziennikarz, autor popularnego telewizyjnego programu przyrodniczego dla młodzieży „Zwierzyniec”.

• 13.12

  W Los Gatos (USA) urodził się Ross Macdonald (właśc. Kenneth Millar), jeden z najpopularniejszych autorów powieści kryminalnych.

• 19.12

  We Wrocławiu zmarł Alois Alzheimer, lekarz psychiatra, neuropatolog; szef katedry Psychiatrii Uniwersytetu Wrocławskiego; jako pierwszy sporządził raport pośmiertny z badania mózgu pacjentki, która cierpiała na zaburzenia pamięci, mowy i innych funkcji życiowych, stwierdzając u niej „rozległą przedstarczą atrofię mózgu”; oficjalną nazwę opisanej przez niego chorobie – „choroba Alzheimera” – nadał kongres lekarzy w Lozannie w 1967 r.

• 19.12

  W Paryżu urodziła się Edith Piaf, francuska pieśniarka, do jej najsłynniejszych utworów należą „La Vie en Rose”, „Padam...Padam...”, „Non, Je Ne Regrette Rien” i „Milord”.

• 23.12

  Urodził się Mieczysław Pszon, dziennikarz, polityk, więzień czasów stalinowskich, publicysta „Tygodnika Powszechnego”, zwolennik i współtwórca powojennego dialogu polsko-niemieckiego.

• 

  29.12

  W Warszawie urodził się Stanisław Broniewski, ps. Stefan Orsza, ppor. AK, harcmistrz, naczelnik Szarych Szeregów (1943–1944), dowódca Akcji pod Arsenałem.