Kalendarz dat

1942

5.01
Grupa Inicjatywna polskich komunistów założyła w Warszawie Polską Partię Robotniczą. Sekretarzem KC PPR został Marceli Nowotko. Nazwa partii, jej program i obsada personalna ustalone zostały w Moskwie.
5.01
W Warszawie urodziła się Elżbieta Ficowska (z domu Koppel), pisarka, pedagog, działaczka opozycji demokratycznej w PRL; uratowana z warszawskiego getta jako półroczne dziecko, w latach 2002–2006 przewodnicząca Stowarzyszenia Dzieci Holokaustu.
9.01
W okolicach Balearów w katastrofie statku zginął Jerzy Różycki, matematyk, kryptolog. Wspólnie z Marianem Rejewskim i Henrykiem Zygalskim w 1933 r. złamał kod niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma.
10.01
W Warszawie urodził się Grzegorz Kowalski, rzeźbiarz, performer, pedagog, eseista, krytyk sztuki.
10.01
W okupowanej Warszawie zespoły Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” zamazały ok. 250 tablic z niemieckimi nazwami ulic i rozrzuciły 40 tys. ulotek z tekstem noworocznego przemówienia prezydenta RP Władysława Raczkiewicza.
14.01
W Pułtusku urodził się Krzysztof Klenczon, piosenkarz, gitarzysta, kompozytor, współzałożyciel zespołu Czerwone Gitary.
16.01
Z oddziału kobiecego na Pawiaku przy ul. Dzielnej w Warszawie uciekły trzy więźniarki polityczne: Ewa Dreżepolska, Zofia Przybytkowska i Teofila Ull. Była to jedyna w czasie niemieckiej okupacji udana ucieczka kobiet z tego więzienia.
16.01
Początek deportacji ludności żydowskiej z łódzkiego getta do niemieckiego obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem.
17.01
W Louisville w USA urodził się Muhammad Ali – jeden z najsłynniejszych bokserów w historii; mistrz świata wagi ciężkiej; karierę zaczął na olimpijskim ringu w Rzymie w 1960 r., pokonując w finale wagi półciężkiej Zbigniewa Pietrzykowskiego. Do 1981 roku stoczył 61 profesjonalnych walk, wygrał 56, z czego 37 przez nokaut. Poniósł tylko pięć porażek.
19.01
W Londynie podpisano umowę o przyszłej konfederacji polsko-czechosłowackiej.
20.01
Podczas konferencji w Wannsee pod Berlinem Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA) przedstawił plan „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” (Endloesung der Judenfrage), który dotyczył zagłady 11 milionów Żydów.
26.01
W warszawskim getcie oddano do użytku drewniany most dla pieszych nad ulicą Chłodną przy skrzyżowaniu z ulicą Żelazną. Most łączył tzw. duże i małe getto.
2.02
W obozie zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem Niemcy zamordowali około 1200 Żydów z Sompolna.
3.02
W Londynie pod przewodnictwem Stanisława Grabskiego reaktywowana została Rada Narodowa – polski parlament emigracyjny.
4.02
W Warszawie zmarł prof. Kazimierz Orzechowski, kierownik Katedry i Kliniki Neurologicznej oraz dziekan Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego, prezes Polskiego Towarzystwa Neurologicznego.
5.02
W Aszchabadzie urodził się Andrzej Wohl, aktor, reżyser, producent filmowy.
11.02
W Warszawie podharcmistrz Maciej Aleksy Dawidowski „Alek” z konspiracyjnej Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” odkręcił tablicę z napisem „Dem grossen Astronomen”, przytwierdzoną do cokołu pomnika Mikołaja Kopernika przez niemieckie władze okupacyjne.
14.02
W wypadku na lotnisku Northolt zginął por. Mirosław Ferić, as myśliwski, pilot Dywizjonu 303.
14.02
Rozkaz Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego o przekształceniu Związku Walki Zbrojnej w Armię Krajową; dowódcą AK został gen. Stefan Rowecki „Grot”.
14.02
W Lublinie urodził się Piotr Szczepanik, piosenkarz, gitarzysta; wykonawca takich przebojów jak „Żółte kalendarze”, „Kochać” i „Goniąc kormorany”.
15.02
Do niemieckiego obozu Auschwitz dotarł transport Żydów, aresztowanych przez gestapo w Bytomiu, wszystkich zgładzono tuż po przywiezieniu do obozu; był to początek masowych transportów Żydów do Auschwitz.
19.02
Rozkaz Reichsfuehrera SS Heinricha Himmlera o przewiezieniu zakwalifikowanych do germanizacji polskich dzieci z domów sierot w Kraju Warty do niemieckich instytucji wychowawczych w Rzeszy.
20.02
W Poznaniu oddział składający się z żołnierzy AK i mieszkańców poznańskiego Chwaliszewa przeprowadził dywersyjno-sabotażową akcję „Bollwerk”; w jej wyniku podpalono niemieckie magazyny, w których spłonęły niemieckie mundury, żywność i broń.
20.02
W szpitalu więziennym Moabit w Berlinie, według innych źródeł w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen, zmarł ks. biskup Juliusz Bursche, teolog, działacz narodowy, superintendent Kościoła ewangelicko-augsburskiego w Polsce.
21.02
W Warszawie urodził się Jan Krzysztof Kelus, socjolog, działacz opozycyjny, współpracownik Komitetu Obrony Robotników, autor i wykonawca piosenki niezależnej. Współzałożyciel podziemnego wydawnictwa CDN, twórca Oficyny Fonograficznej CDN.
22.02
W Myślenicach urodziła się Katarzyna Gaertner, kompozytorka, autorka przebojów „Małgośka”, „Eurydyki tańczące”, śpiewogry „Pozłacany warkocz” i oratorium „Zagrajcie nam wszystkie srebrne dzwony”.
23.02
Na Morzu Czarnym zatonął statek „Struma”, omyłkowo storpedowany przez sowiecki okręt podwodny, na jego pokładzie znajdowało się 769 rumuńskich Żydów.
24.02
W Olszance koło Żyrardowa zmarł Czesław Tański, konstruktor lotniczy, popularyzator lotnictwa; malarz.
25.02
Gen. Stanisław Maczek rozpoczął w Szkocji formowanie 1. Dywizji Pancernej; w składzie 1. Armii Kanadyjskiej odegrała znaczącą rolę w bitwie pod Falaise, zamykając okrążenie wokół niemieckich 7. Armii i 5. Armii Pancernej w tzw. kotle; marsz dywizji wiódł przez północną Francję, Belgię i Holandię aż po bazę niemieckiej marynarki wojennej w Wilhelmshaven.
25.02
Komendant Główny Armii Krajowej powołał Wojskową Służbę Kobiet (WSK).
1.03
W ramach „Akcji Reinhardt”, której celem była zagłada ludności żydowskiej, Niemcy rozpoczęli budowę obozu zagłady w Sobiborze.
3.03
Z więzienia na Pawiaku uciekli: Tadeusz Szpotański, były wiceprezydent Warszawy, oficerowie AK – mjr Stanisław Dobrski i por. Eugeniusz Filipowicz oraz Henryk Borucki „Czarny”, komendant konspiracyjnej Komendy Obrońców Polski.
4.03
W Sosnowcu urodził się Kazimierz Ratoń, poeta, autor tomików „Pieśni północne”, „Gdziekolwiek pójdę”, „Pieśni ocalone”.
4.03
W Oświęcimiu urodził się Henryk Waniek, śląski malarz, poeta, filozof, krytyk, scenograf; autor książek „Dziady berlińskie”, „Pitagoras na trawie”, „Finis Silesiae”.
10.03
Rząd sowiecki zmniejszył liczbę dziennych racji żywnościowych dla Armii Polskiej w ZSRS z 70 tys. do 26 tys.
11.03
W Warszawie urodził się Marek Kotański, psycholog terapeuta, działacz społeczny; na początku lat 80. zorganizował Młodzieżowy Ruch na rzecz Przeciwdziałania Narkomanii „Monar”; był współzałożycielem Stowarzyszenia Solidarni wobec AIDS-PLUS; w latach 90. zajął się bezdomnymi, tworząc ośrodki „Markotu”.
13.03
Maciej Aleksy Dawidowski „Alek” z Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” wypisał na murach Muzeum Narodowego w Warszawie wielkimi literami: „Ludu W-wy jam tu. Kiliński Jan”. Pomnik Jana Kilińskiego został przez władze niemieckie zdemontowany i ukryty w muzeum w odwecie za usunięcie niemieckiej tablicy z pomnika Mikołaja Kopernika.
13.03
Organizacja Małego Sabotażu „Wawer” umieściła na cokole pomnika Mikołaja Kopernika w Warszawie napis: „W odwet za zniszczenie pomnika Kilińskiego zarządzam przedłużenie zimy o 6 tygodni. Mikołaj Kopernik astronom”.
14.03
W Leńczach w pow. wadowickim urodził się Jerzy Trela, aktor, przez wiele lat związany ze Starym Teatrem w Krakowie; wykładowca krakowskiej PWST, w latach 1984–1990 jej rektor; wystąpił m.in. w filmach „Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny”, „Śmierć jak kromka chleba”, „Pan Tadeusz”, „Quo vadis”, „Anioł w Krakowie” i „Ziarno prawdy”, a także w serialach „Kolumbowie” i „Królowa Bona”.
16.03
Komenda ZHP wydała rozkaz określający zasady współpracy Szarych Szeregów z Armią Krajową.
16.03
Początek Akcji „Reinhardt”, czyli zaplanowanej przez nazistów zagłady Żydów na terenie Generalnego Gubernatorstwa; w nocy z 16 na 17 marca 1942 r. Niemcy rozpoczęli likwidację lubelskiego getta, wysyłając pierwsze transporty Żydów do obozu zagłady w Bełżcu.
17.03
Do niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu przybyły pierwsze transporty Żydów; deportowana ludność pochodziła z Lublina i Lwowa.
18.03
Na spotkaniu z gen. Władysławem Andersem Stalin zgodził się na ewakuację ze Związku Sowieckiego do Iranu tych żołnierzy polskich, dla których w ZSRS nie wystarczało żywności.
19.03
We Lwowie w niewyjaśnionych okolicznościach zmarł ppłk Jan Włodarkiewicz „Damian”, współorganizator i do 1940 r. komendant Tajnej Armii Polskiej, komendant Konfederacji Zbrojnej (1941), pierwszy komendant organizacji dywersyjnej „Wachlarz” (1941–1942).
20.03
Na murach okupowanej Warszawy pojawił się znak Polski Walczącej – kotwica, którego autorką była Anna Smoleńska, harcerka i studentka historii sztuki na tajnym Uniwersytecie Warszawskim.
24.03
Ze Związku Sowieckiego rozpoczęła się ewakuacja Armii Polskiej pod dowództwem gen. Władysława Andersa; do listopada 1942 r. wysłano do Iranu ponad 115 tys. osób, w tym około 78,5 tys. żołnierzy oraz 37 tys. cywilów; wśród ewakuowanych były tysiące dzieci.
26.03
Do KL Auschwitz dotarły pierwsze transporty kobiet; z KL Ravensbrück przewieziono 999 więźniarek; tego samego dnia do obozu przywieziono około tysiąca Żydówek z Popradu na Słowacji – był to pierwszy zarejestrowany transport, który został skierowany przez Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy do Auschwitz w ramach „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”.
27.03
Początek deportacji do niemieckiego obozu Auschwitz 69 tys. Żydów z Francji.
30.03
W Bielsku urodził się Zbigniew Bizoń, kompozytor, saksofonista, członek zespołów Niebiesko-Czarni, Czerwono-Czarni, Tajfuny, lider formacji Bizony, autor przeboju „Nie wiem, czy to warto”.
2.04
W Warszawie ukazało się pierwsze wydanie konspiracyjnego czasopisma „Sztuka i Naród”, z którym współpracowali m.in. Wacław Bojarski, Tadeusz Gajcy, Zdzisław Stroiński i Andrzej Trzebiński.
3.04
W Teheranie powstała Delegatura Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej Polskiego Rządu, której celem było niesienie pomocy m.in. polskim uchodźcom z ZSRS, którzy ewakuowali się wraz z Armią Polską na Wschodzie.
3.04
W Warszawie urodził się Marek Perepeczko, aktor, odtwórca roli Janosika w filmie Jerzego Passendorfera, wystąpił także w „Polowaniu na muchy”, „Panu Wołodyjowskim”, „Brzezinie”, „Weselu” i „Panu Tadeuszu” Andrzeja Wajdy.
5.04
Zakończenie ewakuacji części Polskich Sił Zbrojnych ze Związku Sowieckiego do Iranu. Od 24 marca do 5 kwietnia 1942 r. ZSRS opuściło blisko 44 tys. osób, w tym ponad 33 tys. wojskowych.
6.04
W Tczewie urodził się Ryszard Karczykowski, śpiewak operowy, tenor, pedagog, profesor Uniwersytetu Muzycznego w Warszawie i Akademii Muzycznej w Krakowie.
13.04
W Warszawie urodził się Waldemar Marszałek, zawodnik sportów motorowodnych, wielokrotny mistrz świata i Europy.
17.04
W nocy z 17 na 18 kwietnia gestapo na ulicach warszawskiego getta zamordowało 52 osoby; była to pierwsza zorganizowana akcja terroru na terenie dzielnicy zamkniętej.
19.04
W Wilnie urodziła się Jolanta Lothe, aktorka.
19.04
W przeddzień urodzin Adolfa Hitlera członkowie konspiracyjnej Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” rozwiesili w Warszawie około 2 tys. rysunków swastyki powieszonej na szubienicy.
24.04
W Poznaniu gestapo rozpoczęło aresztowania wśród członków konspiracyjnego Związku Odwetu – dywersyjno-bojowego pionu ZWZ-AK; w ciągu następnych dni Niemcy uwięzili kierującego grupą dr. Franciszka Witaszka oraz około 100 członków podziemnej organizacji.
25.04
W Warszawie urodziła się Ewa Wiśniewska, aktorka, przez wiele lat związana z warszawskim Teatrem Ateneum, obecnie w zespole Teatru Narodowego; wystąpiła w filmach „Co mi zrobisz jak mnie złapiesz”, „Halo Szpicbródka, czyli ostatni występ króla kasiarzy”, „Paciorki jednego różańca”, „Dolina Issy”, „Cudzoziemka”, „Ogniem i mieczem”, „Stara baśń. Kiedy Słońce było bogiem”, a także w serialu „Doktor Ewa”.
26.04
W Warszawie urodziła się Jadwiga Staniszkis, socjolog, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, członek Polskiej Akademii Nauk;. w czasie strajku w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 r. członek Komisji Ekspertów MKS; autorka wielu książek m.in. „Polska. Samoograniczająca się rewolucja”, „Ontologia socjalizmu”, „Postkomunistyczne państwo: w poszukiwaniu tożsamości”, „Postkomunizm: próba opisu”.
29.04
Podczas lotu bojowego nad kanałem La Manche zginął mjr Marian Pisarek, pilot, as myśliwski, dowódca 1. Polskiego Skrzydła Myśliwskiego.
30.04
W ramach akcji dezinformacyjnej Polskiego Państwa Podziemnego o kryptonimie „N” do ponad 200 zakładów pracy pod zarządem niemieckim w Generalnym Gubernatorstwie wysłano fałszywe zarządzenie nakazujące udzielenie 1 maja dnia wolnego wszystkim pracownikom, z obowiązkiem wypłaty pracownikom pełnego wynagrodzenia.
1.05
Do warszawskiego getta przyjechała niemiecka ekipa filmowa przygotowująca antyżydowski film propagandowy.
2.05
We Lwowie urodził się Wojciech Pszoniak – wybitny aktor, związany m.in. ze Starym Teatrem w Krakowie, Teatrem Narodowym w Warszawie i warszawskim Teatrem Powszechnym, występował również w kabarecie „Pod Egidą”; od 1978 r. grał w teatrach francuskich, a także na scenach londyńskich; w latach 80. wyjechał do Francji i zamieszkał w Paryżu; wystąpił m.in. w filmach „Wesele”, „Ziemia obiecana”, „Danton”, „Korczak”, „Piłat i inni”, „Austeria”, „Czarny Czwartek. Janek Wiśniewski padł” i „Mała Matura 1947”.
2.05
W Krakowie urodziła się Janina Paradowska, dziennikarka, publicystka; związana m.in. z tygodnikiem „Polityka” i radiem Tok Fm.
2.05
W Białej Podlaskiej urodził się Bogusław Kaczyński, popularyzator opery, operetki i muzyki poważnej, krytyk i publicysta muzyczny, konferansjer, teoretyk muzyki i pianista.
3.05
W Chorzowie urodził się Antoni Piechniczek, szkoleniowiec piłkarski, dwukrotnie pełniący funkcję trenera reprezentacji Polski (1981–1986 oraz 1996–1997), z którą w 1982 r. na mistrzostwach świata w Hiszpanii zajął trzecie miejsce.
12.05
W Krakowie urodził się Adam Bujak, fotografik, autor licznych albumów zdjęciowych poświęconych papieżowi Janowi Pawłowi II.
12.05
W KL Auschwitz II-Birkenau Niemcy zamordowali 1500 Żydów z Sosnowca.
14.05
W Warszawie zmarł prof. Kazimierz Chodynicki, historyk, redaktor naczelny „Ateneum Wileńskiego”, wykładowca Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie i Uniwersytetu Poznańskiego. W czasie II wojny światowej prowadził zajęcia na tajnych uczelniach.
16.05
W New Haven zmarł Bronisław Malinowski, antropolog społeczny, etnolog, religioznawca, podróżnik; autor prac „Argonauci Zachodniego Pacyfiku”, „Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji”, „Zwyczaj i zbrodnia w społeczności dzikich”.
20.05
Funkcjonariusze policji niemieckiej i kolaboracyjnej policji litewskiej rozstrzelali około 400 mieszkańców Święcian i okolicznych wsi w odwecie za zabicie przez sowieckich partyzantów dwóch urzędników niemieckich oraz komendanta obozu jenieckiego.
22.05
W Warszawie zmarł Adam Próchnik, członek Związku Strzeleckiego, POW, historyk, publicysta, działacz socjalistyczny, poseł na Sejm RP.
25.05
W Białymstoku urodziła się Łucja Prus, piosenkarka, wykonawczyni przebojów „W żółtych płomieniach liści”, „Dookoła noc się stała”, „Nic dwa razy”, „Twój portret”.
27.05
Grupa wyszkolonych w Anglii czeskich spadochroniarzy dokonała w Pradze zamachu na gen. SS i policji Reinharda Heydricha, szefa RSHA (Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy) i zastępcę protektora Czech i Moraw; w wyniku odniesionych ran Heydrich zmarł.
27.05
W Sieniawie urodził się Andrzej Zoll, prawnik, sędzia, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego; prezes Trybunału Konstytucyjnego (1993–1997); w latach 2000–2006 Rzecznik Praw Obywatelskich.
27.05
W KL Auschwitz rozstrzelany został Ludwik Puget, rzeźbiarz, malarz, historyk sztuki.
28.05
W Lesie Sękocińskim koło Magdalenki Niemcy rozstrzelali 223 więźniów Pawiaka.
28.05
W getcie krakowskim Niemcy rozpoczęli pierwszą akcję deportacyjną, która trwała do 8 czerwca. Około 5 tys. Żydów wywieziono do niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu.
1.06
W ramach akcji „Reinhardt”, której celem była zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, Niemcy rozpoczęli budowę obozu w Treblince; do czasu likwidacji obozu w listopadzie 1943 r. Niemcy zamordowali w nim blisko 900 tys. Żydów, ogromna większość z nich, ok. 760 tys., pochodziła z Polski, wśród nich było 254 tys. ludzi z warszawskiego getta.
2.06
W Immensen w Niemczech urodził się Jacek Pałkiewicz, podróżnik, członek Królewskiego Towarzystwa Geograficznego w Londynie.
3.06
W Krakowie urodził się Marek Koterski, reżyser filmowy i teatralny, scenarzysta, aktor i dramatopisarz. Twórca takich filmów jak „Nic śmiesznego”, „Dzień świra”, „Wszyscy jesteśmy Chrystusami”.
4.06
W czasie akcji deportacyjnej prowadzonej przez Niemców w krakowskim getcie zastrzelony został Mordechaj Gebirtig, poeta tworzący w języku jidysz, pieśniarz żydowski, aktor.
10.06
KL Auschwitz: bunt i próba zbiorowej ucieczki około 350 więźniów polskich z karnej kompanii w Birkenau; ucieczka udała się siedmiu z nich, zginęło ponad 300.
10.06
Niemcy dokonali zagłady wsi Lidice pod Pragą w odwecie za śmierć gen. SS i policji Reinharda Heydricha, szefa Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, który zmarł w wyniku ran odniesionych w czasie zamachu przeprowadzonego na niego przez wyszkolonych w Anglii czechosłowackich spadochroniarzy.
11.06
W odwecie za próbę buntu i ucieczki z niemieckiego obozu Auschwitz-Birkenau zostało zamordowanych 300 Polaków pracujących w karnej kompanii.
18.06
W Liverpoolu urodził się Paul McCartney – muzyk, kompozytor i gitarzysta zespołu The Beatles; po jego rozpadzie kontynuował karierę w zespole Wings; a później jako artysta solowy.
18.06
W prawosławnym kościele św. Cyryla i Metodego w Pradze otoczeni przez oddziały SS zginęli czescy spadochroniarze, którzy przeprowadzili zamach na Reinharda Heydricha, szefa Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy i zastępcę protektora Czech i Moraw.
20.06
Doszło do brawurowej ucieczki więźniów z niemieckiego obozu Auschwitz - skradzionym samochodem i w mundurach SS na wolność wydostali się: Kazimierz Piechowski, Eugeniusz Bendera, Stanisław Jaster i Józef Lempart.
21.06
Wojska niemieckie zajęły Tobruk.
24.06
We Lwowie oddziały SS zamordowały 6–8 tys. Żydów, mieszkających poza terenem getta.
26.06
Na Morzu Północnym zginął ppłk Stanisław Skarżyński, pilot 305 dywizjonu bombowego „Ziemi Wielkopolskiej”; w 1933 r. ustanowił lotniczy rekord świata przelatując samotnie samolotem RWD-5 nad południowym Atlantykiem.
26.06
Radio BBC nadało audycję o Zagładzie polskich Żydów, w której wykorzystano materiały konspiracyjnego zespołu badawczego „Oneg Szabat”, który tworzył Podziemne Archiwum Getta Warszawskiego, tzw. Archiwum Ringelbluma.
1.07
W Warszawie podczas próby ucieczki z konwoju na Pawiak zastrzelony został przez Niemców Tadeusz Pruszkowski, malarz, pedagog, profesor ASP w Warszawie, żołnierz Legionów Polskich; część źródeł jako datę jego śmierci podaje 30 czerwca 1942 r.
1.07
W Nowym Jorku popełnił samobójstwo Bolesław Wieniawa-Długoszowski, osobisty adiutant Józefa Piłsudskiego, „pierwszy ułan II Rzeczypospolitej”, generał WP, dyplomata; po internowaniu prezydenta Ignacego Mościckiego w Rumunii we wrześniu 1939 r. wyznaczony na jego następcę, nie objął jednak urzędu ze względu na sprzeciw Francji.
3.07
W Lesie Warzyckim koło Jasła Niemcy zamordowali 850 Żydów.
4.07
W Lyonie urodził się Stefan Meller, historyk, dyplomata; ambasador we Francji (1996–2001) i w Rosji (2002–2005), minister spraw zagranicznych (2005–2006); wykładowca historii, prorektor Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie, redaktor naczelny miesięcznika historycznego „Mówią wieki”.
8.07
Z getta we Lwowie Niemcy deportowali 7 tys. Żydów, którzy zostali następnie zgładzeni w obozie janowskim.
11.07
W Rzeszowie urodził się Tomasz Stańko, trębacz jazzowy; w latach 60. grał w zespole Krzysztofa Komedy, nagrał wówczas płyty będące do dziś kanonem polskiego jazzu oraz kompozycje Komedy do takich filmów jak „Nóż w wodzie” i „Matnia” Romana Polańskiego; wiele lat związany z prestiżową wytwórnią ECM, dla której nagrał jedne ze swoich najpopularniejszych albumów („Suspended Night”, „Litania” i „Dark Eyes”).
16.07
Niemcy utworzyli getto w Przemyślu.
16.07
W Paryżu rozpoczęła się największa obława na ludność pochodzenia żydowskiego. Ponad 13 tys. Żydów, w tym ponad 4 tys. dzieci, wywieziono do niemieckiego obozu zagłady Auschwitz.
18.07
W warszawskim getcie w Domu Sierot prowadzonym przez Janusza Korczaka odbyło się przygotowane przez dzieci przedstawienie „Poczty” Rabindranatha Tagore, opowiadające o nieuleczalnej chorobie i śmierci hinduskiego chłopca.
22.07
Niemcy rozpoczęli wielką akcję wysiedleńczą w warszawskim getcie. W ciągu dwóch miesięcy 254 tys. ludzi wywieziono do obozu zagłady w Treblince, 11 tys. skierowano do obozów pracy, na miejscu rozstrzelano ok. 6 tys. W getcie legalnie pozostało 35 tys. osób, a ok. 25 tys. żyło w ukryciu.
23.07
Adam Czerniaków, przewodniczący Judenratu w warszawskim getcie, popełnił samobójstwo.
23.07
Początek funkcjonowania niemieckiego obozu zagłady w Treblince. Do sierpnia 1943 r. zgładzono w nim około 870 tys. Żydów.
27.07
Niemieckie władze okupacyjne wysłały z getta w Przemyślu do obozu zagłady w Bełżcu transport ponad 3800 Żydów.
28.07
W warszawskim getcie utworzono pierwszą Żydowską Organizację Bojową (ŻOB), którą 15 października 1942 r. rozszerzono o kolejne ugrupowania; założycielami ŻOB byli m.in. Icchak Cukierman, Cywia Lubetkin, Marek Edelman, Josef Kapłan i Mordechaj Tanenbaum; komendantem ŻOB został Mordechaj Anielewicz.
29.07
W Krakowie zmarł Wojciech Kossak, malarz, przedstawiciel nurtu malarstwa historycznego i batalistycznego, współautor „Panoramy Racławickiej”; ojciec malarza Jerzego Kossaka oraz Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej i Magdaleny Samozwaniec.
2.08
W Rotterdamie urodził się Leo Beenhakker, trener piłkarski; w latach 2006–2009 selekcjoner reprezentacji Polski, która pod po raz pierwszy awansowała do Mistrzostw Europy rozgrywanych w 2008 r. w Austrii i Szwajcarii.
3.08
W warszawskim getcie w piwnicy domu przy ul. Nowolipki 68 ukryta została część Podziemnego Archiwum Getta.
5.08
W Wadowicach urodziła się Barbara Sołtysik, aktorka.
5.08
5 lub 6 sierpnia Janusz Korczak i jego współpracowniczka Stefania Wilczyńska razem ze swoimi wychowankami z Domu Sierot doprowadzeni zostali przez Niemców na Umschlagplatz, skąd wywieziono ich do obozu zagłady w Treblince.
5.08
Premier gen. Władysław Sikorski mianował Delegatem Rządu na Kraj prof. Jana Piekałkiewicza ze Stronnictwa Ludowego.
6.08
W czasie Wielkiej Akcji Likwidacyjnej przeprowadzanej przez Niemców w warszawskim getcie, prawdopodobnie 6 sierpnia, zastrzelony został Roman Kramsztyk, malarz, rysownik, członek i współzałożyciel Towarzystwa Artystów Polskich „Rytm”.
9.08
W niemieckim obozie zagłady Auschwitz-Birkenau w komorze gazowej zamordowana została Edyta Stein, niemiecka filozof, teolog, pochodzenia żydowskiego; karmelitanka – siostra Teresa Benedykta od Krzyża; kanonizowana w 1998 r. przez papieża Jana Pawła II.
10.08
Początek akcji likwidacyjnej w getcie lwowskim; do 23 sierpnia do obozu zagłady w Bełżcu Niemcy wywieźli 50 tys. Żydów.
10.08
W Brzozowie koło Krosna podczas likwidacji miejscowego getta Niemcy zamordowali około 1400 Żydów.
10.08
Do getta warszawskiego dotarł Dawid Nowodworski – pierwszy uciekinier z niemieckiego obozu zagłady w Treblince.
10.08
Likwidacja przez Niemców „małego getta” w Warszawie – na południe od ul. Chłodnej.
10.08
Niemcy rozpoczęli akcję likwidacji getta w Krzemieńcu, w czasie której zamordowali około 6,5 tys. Żydów.
10.08
W Baranowiczach urodził się Andrzej Różycki, fotograf, filmowiec, znawca i kolekcjoner polskiej sztuki ludowej.
11.08
Po rozpoczęciu przez Niemców likwidacji warszawskiego getta w podziemnym kolportażu ukazała się broszura Zofii Kossak-Szczuckiej pt. „Protest”. Jej autorka pisała: „W ghetcie warszawskim, za murem odcinającym od świata, kilkaset tysięcy skazańców czeka na śmierć.(...) Kto milczy w obliczu mordu – staje się wspólnikiem mordercy. Kto nie potępia – ten przyzwala. Zabieramy przeto głos my, katolicy-Polacy".
12.08
W Konstancinie zmarł ksiądz ppłk dr Jan Mauersberger, współorganizator skautingu, harcmistrz Rzeczypospolitej, kapelan ZHP; w czasie II wojny światowej przewodniczący Szarych Szeregów.
12.08
W Jasienicy Rosielnej koło Krosna Niemcy rozstrzelali 624 Żydów.
15.08
Rozkaz Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego nakazujący wszystkim podziemnym organizacjom wojskowym działającym na terenie okupowanej Polski podporządkowanie się Komendantowi Głównemu Armii Krajowej.
16.08
Niemcy rozpoczęli likwidację „dużego getta” w Radomiu; w ciągu trzech dni około 20 tys. Żydów zostało wywiezionych do obozu zagłady w Treblince.
18.08
Niemcy zakończyli likwidację getta w Radomiu; około 30 tys. Żydów wywieźli do obozu zagłady w Treblince.
19.08
Niemcy przeprowadzili likwidację getta w Otwocku: 7-10 tys. Żydów zostało wywiezionych do obozu zagłady w Treblince; część Żydów Niemcy zamordowali na miejscu, m.in. w lesie przy ul. Reymonta zastrzelono ok. 600 osób, a w następnych dniach kolejne ponad 2 tys. osób, które ukryły się przed transportem śmierci.
20.08
Sowiecki nalot na Warszawę. Liczbę zabitych Niemców obliczano na około 60; 300 miało odnieść rany. Straty wśród ludności cywilnej były dużo wyższe: około 200 zabitych i 800 rannych.
20.08
Niemcy rozpoczęli likwidację getta w Kielcach; do 24 sierpnia do obozu zagłady w Treblince wywieźli ok. 20 tys. Żydów, od 1200 do 1500 osób zamordowali na terenie getta.
20.08
Niemcy przeprowadzili likwidację getta w Falenicy, wywożąc jego mieszkańców do obozu zagłady w Treblince.
21.08
W warszawskim getcie Izrael Kanał „Jehuda” dokonał zamachu na Józefa Szeryńskiego – komendanta Żydowskiej Służby Porządkowej; w jego wyniku Szeryński został ranny.
21.08
W niemieckim obozie KL Auschwitz rozstrzelany został Stanisław Dubois, działacz socjalistyczny, uczestnik Powstań Śląskich i wojny polsko-bolszewickiej, przewodniczący Rady Głównej Czerwonego Harcerstwa TUR, członek Rady Naczelnej PPS.
21.08
Niemcy rozpoczęli likwidację getta w Mińsku Mazowieckim, większość Żydów wywieźli do obozu zagłady w Treblince; ok. 1300 osób zamordowali przed deportacją, na terenie getta.
24.08
W Dreźnie zostało ściętych na gilotynie pięciu młodych wychowanków Salezjańskiego Oratorium św. Jana Bosko w Poznaniu (tzw. „Poznańska Piątka”), aresztowanych przez gestapo pod zarzutem przynależności do tajnej organizacji politycznej. Zamordowani zostali beatyfikowani przez papieża Jana Pawła II 13 czerwca 1999 r. w gronie 108 polskich męczenników.
25.08
W Bereźnem na Wołyniu Niemcy przy udziale ukraińskiej policji pomocniczej przeprowadzili likwidację getta, w czasie której zamordowali 3680 Żydów.
27.08
Komendant Główny Armii Krajowej gen. Stefan Rowecki rozwiązał organizację wywiadowczą „Muszkieterów”.
30.08
Zakończenie ewakuacji Armii Polskiej ze Związku Sowieckiego.
30.08
Okupacyjne władze niemieckie przeprowadziły likwidację getta w Nowym Targu, w którym przebywało ok. 2,5 tys. Żydów; ok. 1,5 tys. z nich Niemcy zamordowali na miejscowym cmentarzu żydowskim, 100 osób umieścili w obozie pracy przymusowej, pozostałych mieszkańców getta wywieźli do obozu zagłady w Bełżcu.
1.09
W nocy z 1 na 2 września sowieckie lotnictwo zbombardowało Warszawę, w wyniku nalotu szczególnie ucierpiała Wola.
3.09
Na cmentarzu żydowskim w Działoszycach Niemcy rozstrzelali około 1500 Żydów.
4.09
Przewodniczący Starszeństwa Żydów w Litzmannstadt Getto Chaim Mordechaj Rumkowski wygłosił dramatyczne przemówienie ogłaszające zarządzoną przez Niemców tzw. Wielką Szperę – akcję deportacji z łódzkiego getta do niemieckiego obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem 15–20 tys. dzieci, osób starszych i chorych.
5.09
Dowódca SS i policji na dystrykt warszawski SS-Oberführer Ferdinand von Sammern-Frankenegg wydał obwieszczenie przypominające o karze śmierci za udzielanie pomocy Żydom.
5.09
W Warszawie urodziła się Teresa Tuszyńska, aktorka, modelka, wystąpiła w filmach „Rozwodów nie będzie”, „Tarpany”, „Biały niedźwiedź”, „Poczmistrz”; największą popularność przyniosła jej rola Margueritte w filmie Janusza Morgensterna „Do widzenia, do jutra”.
5.09
Początek tzw. Wielkiej Szpery, akcji, w czasie której Niemcy deportowali z łódzkiego getta do niemieckiego obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem dzieci oraz osoby starsze i chore, w sumie 15–20 tys. Żydów.
6.09
Początek ostatniego etapu wielkiej akcji likwidacyjnej w warszawskim getcie: z tzw. kotła na Miłej do obozu zagłady w Treblince Niemcy wywieźli do 12 września 1942 r. ok. 50 tys. ludzi.
7.09
We Lwowie Niemcy utworzyli zamknięte getto.
8.09
W niemieckim obozie koncentracyjnym Dachau zamordowany został ksiądz Adam Bargielski, wikariusz parafii Myszyniec; beatyfikowany przez papieża Jana Pawła II w 1999 r.
9.09
Z Lublina do obozu na Majdanku Niemcy wywieźli 2 tys. Żydów.
9.09
Niemcy zakończyli likwidację getta żydowskiego w Beresteczku.
11.09
W Starachowicach urodził się Marek Bargiełowski, aktor, wystąpił w filmach „Gniazdo”, „Pokój z widokiem na morze”, „Jeszcze tylko ten las”, a także w serialach „Królewskie sny” i „Modrzejewska”.
11.09
W Warszawie zmarł abp Stanisław Gall, pierwszy biskup polowy Wojska Polskiego (1919–1933).
12.09
Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski zatwierdził plan formowania Armii Polskiej na Wschodzie.
17.09
W Tczewie urodziła się Teresa Budzisz-Krzyżanowska, aktorka; wystąpiła w kilkudziesięciu filmach, m.in. w „Zmorach”, „Lawie”, „Trzech kolorach. Białym”, „Faustynie” i „Weiserze”; za rolę w filmie Magdaleny i Piotra Łazarkiewiczów „Odjazd” (1991) otrzymała nagrodę za pierwszoplanową rolę kobiecą na festiwalu w Gdyni.
17.09
Jan Piekałkiewicz ze Stronnictwa Ludowego objął urząd Delegata Rządu RP na Kraj.
20.09
Powstały Narodowe Siły Zbrojne (NSZ), konspiracyjna organizacja wojskowa obozu narodowego, działająca podczas II wojny światowej oraz w okresie powojennym.
21.09
Niemcy wywieźli z Suchedniowa do obozu zagłady w Treblince około 4,5 tys. Żydów.
21.09
Niemcy zakończyli wielką akcję likwidacyjną w warszawskim getcie, rozpoczętą 22 lipca 1942 r. W czasie jej trwania ponad 250 tys. Żydów wywieziono do obozu zagłady w Treblince; 11 tys. skierowano do obozów pracy, na miejscu rozstrzelano ok. 6 tys. W getcie pozostało ok. 60 tys. osób, z czego blisko połowa nielegalnie.
22.09
Niemcy rozpoczęli akcję deportacji Żydów z getta w Częstochowie, w jej wyniku ponad 40 tys. osób wywiezionych zostało do obozu zagłady w Treblince; chorych, słabych lub stawiających opór zabijano na miejscu w getcie.
23.09
Niemcy przeprowadzili likwidację getta w Szydłowcu, w którym zamkniętych było około 16 tys. Żydów. Większość z nich wywieziona została do obozu zagłady w Treblince.
27.09
Delegatura Rządu powołała z inicjatywy Zofii Kossak i Wandy Krahelskiej-Filipowicz Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom im. Konrada Żegoty, przekształcony 4 grudnia 1942 r. w Radę Pomocy Żydom „Żegota”.
1.10
Niemieckie władze okupacyjne otworzyły w warszawskiej Zachęcie Dom Niemieckiej Kultury (Haus der deutschen Kultur).
1.10
W niemieckim obozie koncentracyjnym Dachau zmarł z wycieńczenia ksiądz Antoni Rewera; profesor Seminarium Duchownego w Sandomierzu, duszpasterz; beatyfikowany w 1999 r. przez papieża Jana Pawła II.
1.10
W Wieniawce koło Trembowli urodził się Franciszek Trzeciak, aktor, reżyser.
6.10
W Krośnie urodził się Marian Filar, prawnik, polityk.
7.10
Oddziały dywersyjne Armii Krajowej przeprowadziły Akcję „Wieniec”, której celem były drogi zaopatrzenia niemieckiej armii walczącej na froncie wschodnim. W wyniku akcji udało się zniszczyć tory na sześciu liniach wokół warszawskiego węzła kolejowego.
10.10
W Wieluniu urodził się Wojciech Siudmak, malarz, związany z nurtem science fiction i fantastyką.
11.10
Z getta w Lubartowie Niemcy wywieźli do obozów zagłady w Bełżcu, Sobiborze i na Majdanku około 3 tys. Żydów; od 300 do 500 osób rozstrzelali na miejscowym kirkucie.
12.10
W okupowanej przez Niemców Warszawie kilkanaście organizacji konspiracyjnych założyło Społeczną Organizację Samoobrony (SOS), działającą we współpracy z Kierownictwem Walki Cywilnej.
13.10
Początek deportacji do niemieckiego obozu zagłady w Treblince 20 tys. Żydów z getta w Piotrkowie Trybunalskim.
13.10
W Nowym Targu urodził się Jan Kanty Pawluśkiewicz, kompozytor, twórca muzyki filmowej i teatralnej; współzałożyciel grupy muzycznej Anawa, związany m.in. z Piwnicą Pod Baranami, Teatrem STU, Teatrem Narodowym i Teatrem Powszechnym w Warszawie.
14.10
Powstała Ukraińska Powstańcza Armia, zbrojna formacja banderowskiej frakcji Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN-B); podczas II wojny światowej walczyła przeciwko Niemcom i ZSRS; od wiosny 1943 r. prowadziła działania zbrojne przeciwko polskiej ludności Wołynia, Polesia i Galicji Wschodniej, zmierzające do jej całkowitego usunięcia z tych terenów – zdaniem polskich historyków ukraińscy nacjonaliści zamordowali wówczas ok. 100 tys. Polaków.
15.10
Powstała piłsudczykowska organizacja konspiracyjna Konwent Organizacji Niepodległościowych.
16.10
Okupacyjne władze niemieckie powiesiły 50 więźniów Pawiaka w odwecie za przeprowadzoną przez oddziały AK akcję dywersyjną „Wieniec”, w czasie której uszkodzono tory w kilku punktach wokół Warszawy, paraliżując w ten sposób na wiele godzin zaopatrzenie niemieckiej armii walczącej na froncie wschodnim.
17.10
W Jastrzębiu-Zdroju urodził się Jerzy Cnota, aktor.
18.10
Likwidacja getta w Brześciu nad Bugiem.
19.10
W Warszawie zmarł Cyryl Ratajski, adwokat, przedwojenny prezydent Poznania, w czasie niemieckiej okupacji Delegat Rządu na Kraj (1940–1942).
23.10
Okupacja niemiecka: niemieckie rozporządzenie o zmianie granic warszawskiego getta (zmniejszenie obszaru); do 21 grudnia 1942 r. 75 tys. Żydów musiało zmienić miejsce zamieszkania.
24.10
W Warszawie bojówki komunistycznej Gwardii Ludowej wrzuciły granaty do niemieckich lokali – kawiarni „Café Club” na rogu Al. Jerozolimskich i Nowego Światu oraz restauracji na Dworcu Głównym, a także do drukarni przy ul. Marszałkowskiej, w której drukowano m.in. „Nowy Kurier Warszawski” – niemiecki dzienniki polskojęzyczny, tzw. gadzinówkę. W reakcji Niemcy przeprowadzili szereg masowych egzekucji na terenach dawnego getta. Stracono ponad 200 osób.
25.10
Niemcy wywieźli do obozu koncentracyjnego na Majdanku 1800 lubelskich Żydów.
27.10
Początek drugiej akcji deportacyjnej w krakowskim getcie. Do obozów zagłady w Bełżcu i Auschwitz Niemcy wywieźli około 7 tys. Żydów.
29.10
Getto warszawskie: Eliasz Różański, wykonując wyrok Żydowskiej Organizacji Bojowej, zabił w mieszkaniu przy ul. Gęsiej w Warszawie Jakuba Lejkina, zastępcę komendanta Żydowskiej Służby Porządkowej w getcie, szczególnie brutalnego w czasie akcji likwidacyjnych.
30.10
Przy budowanej przez IG Farbenindustrie fabryce kauczuku syntetycznego powstał podobóz Buna, przemianowany następnie na Auschwitz III – Monowitz.
2.11
Niemcy zakończyli akcję likwidacji getta w Tomaszowie Mazowieckim, wywożąc jego mieszkańców do obozu zagłady w Treblince.
3.11
Główna Kwatera Harcerzy „Pasieka” podjęła decyzję o podziale Szarych Szeregów na trzy grupy wiekowe: chłopców w wieku 12–14 lat, tzw. Zawiszaków, szkolono w ratownictwie i łączności; starsi, w wieku 15–17 lat, tworzyli Bojowe Szkoły (BS), w których prowadzono szkolenie wojskowe oraz przygotowywano do służby w oddziałach rozpoznawczych, zwiadowczych i łączności, harcerze BS brali udział w akcjach Organizacji Małego Sabotażu Wawer; młodzież powyżej 18 lat tworzyła Grupy Szturmowe (GSz) pełniące służbę dywersyjną.
4.11
Zakończyła się II bitwa pod El-Alamein, w wyniku której brytyjska 8. Armia gen. Bernarda L. Montgomerego pokonała wojska Osi dowodzone przez feldmarszałka Erwina Rommla.
8.11
W Warszawie zmarł Edward Puchalski, reżyser filmowy, scenarzysta, aktor.
8.11
II wojna światowa: siły brytyjsko-amerykańskie w ramach operacji „Torch” wylądowały w kontrolowanych przez siły Państwa Francuskiego Maroku i Algierii.
9.11
W Lublinie Niemcy rozpoczęli ostateczną likwidację getta na Majdanie Tatarskim; większość przetrzymywanych w nim Żydów zamordowano w komorach gazowych w obozie na Majdanku.
12.11
II wojna światowa: wojska brytyjskie zajęły Tobruk.
15.11
Działający w warszawskim getcie konspiracyjny zespół badawczo-dokumentacyjny Oneg Szabat, powstały z inicjatywy Emanuela Ringelbluma, przygotował dla rządu RP w Londynie oraz rządów państw sprzymierzonych raport pod nazwą „Likwidacja żydowskiej Warszawy”. Raport ten wywieziony został na Zachód przez Jana Karskiego – emisariusza Polskiego Państwa Podziemnego.
16.11
Oddziały Kedywu KG AK z Warszawy przeprowadziły akcję równoczesnego wykolejenia pięciu niemieckich pociągów na liniach z Warszawy do Radomia, Dęblina, Łukowa i Terespola.
17.11
W Stanisławowie urodziła się Anna Seniuk, aktorka filmowa i teatralna; od 2003 r. związana z Teatrem Narodowym w Warszawie; znana z wielu ról filmowych, zagrała m.in. w „Pannach z Wilka”, „Konopielce” oraz w serialu „Czterdziestolatek”.
17.11
W Nowym Jorku urodził się Martin Scorsese, reżyser, scenarzysta, aktor, producent filmowy.
19.11
W Drohobyczu zastrzelony został przez gestapowca Bruno Schulz, prozaik, malarz, rysownik, grafik; autor zbiorów opowiadań „Sklepy cynamonowe” oraz „Sanatorium pod klepsydrą”.
19.11
Początek kontrofensywy Armii Czerwonej pod Stalingradem.
23.11
W Krakowie zmarł Stanisław Zaremba, matematyk, współzałożyciel Polskiego Towarzystwa Matematycznego, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego; redaktor pisma dla matematyków „Annales”.
23.11
II wojna światowa: w wyniku trwającej od 19 listopada 1942 r. operacji „Uran” wojska sowieckie zamknęły w kotle pod Stalingradem niemiecką 6. Armię pod dowództwem gen. Friedricha Paulusa, część 4. Armii Pancernej oraz jednostki rumuńskie (łącznie około 260–270 tys. żołnierzy). Wyniszczone wojska niemieckie skapitulowały 2 lutego 1943 r.
26.11
Premiera filmu „Casablanca” w reżyserii Michaela Curtiza.
27.11
Początek niemieckiej akcji pacyfikacyjnej i wysiedleń na Zamojszczyźnie.
27.11
W Seattle urodził się Jimi Hendrix, gitarzysta, wokalista rockowy, kompozytor.
28.11
W Mizoczu na Wołyniu urodził się Jonasz Kofta, poeta, dramaturg, satyryk, piosenkarz; autor tekstów do piosenek „Pamiętajcie o ogrodach”, „Jej portret”, „Wakacje z blondynką”, „Autobusy zapłakane deszczem” i „Samba przed rozstaniem”.
28.11
W Warszawie zastrzelony został sekretarz KC PPR Marceli Nowotko; okoliczności jego śmierci nigdy nie zostały do końca wyjaśnione.
30.11
Samolot z gen. Władysławem Sikorskim na pokładzie, lecący z Montrealu do Waszyngtonu, musiał awaryjnie lądować z powodu zatrzymania pracy wszystkich silników.
1.12
W Łodzi na wyodrębnionym terenie Litzmannstadt Ghetto Niemcy utworzyli obóz dla polskich dzieci i młodzieży.
2.12
W Goleszowie na Śląsku Cieszyńskim urodził się Ryszard Gabryś, kompozytor, pedagog.
2.12
Uchwalono statuty Komisji Koordynacyjnej Żydowskiego Komitetu Narodowego i powołanej przez nią Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB).
2.12
W Warszawie urodził się Marek Ałaszewski, kompozytor, gitarzysta, wokalista, założyciel grupy rockowej Klan; artysta malarz.
2.12
Gen. Władysław Sikorski rozpoczął wizytę w Stanach Zjednoczonych, w czasie której prowadził rozmowy z prezydentem USA Franklinem Delano Rooseveltem.
4.12
W Warszawie przy Delegaturze Rządu na Kraj powstała Rada Pomocy Żydom „Żegota” – jedyna w okupowanej przez Niemców Europie instytucja państwowa ratująca Żydów od zagłady.
6.12
Niemiecka żandarmeria rozpoczęła represje wobec ludności cywilnej Starego Ciepielowa w pobliżu Radomia; ofiarami Niemców byli Polacy udzielający pomocy Żydom; egzekucji dokonywano także w pobliskich miejscowościach: Rekówce, Świesielicach i Zajączkowie. Do stycznia 1943 r. Niemcy zamordowali łącznie 38 osób, w tym dzieci.
10.12
Nota ministra spraw zagranicznych RP Edwarda Raczyńskiego do rządów Narodów Zjednoczonych dotycząca niemieckich zbrodni na ludności żydowskiej w okupowanej Polsce.
11.12
Niemcy spacyfikowali wieś Kitów na Zamojszczyźnie zabijając jej 174 mieszkańców.
13.12
Pierwszy transport do KL Auschwitz Polaków wysiedlanych z Zamojszczyzny w ramach realizacji niemieckiego „Generalplan Ost” (Generalnego Planu Wschodniego).
17.12
II wojna światowa: deklaracja 12 państw alianckich potępiająca masową zagładę Żydów.
17.12
W Piaskach koło Lublina urodził się Andrzej Zaorski, aktor, artysta kabaretowy.
18.12
Prezydent RP na Uchodźstwie Władysław Raczkiewicz wystosował list do papieża Piusa XII, prosząc o interwencję w obronie mordowanych Polaków i Żydów.
22.12
Atak Żydowskiej Organizacji Bojowej na niemiecką kawiarnię „Cyganeria” przy ul. Szpitalnej w Krakowie. Wśród Niemców byli zabici i ranni.
23.12
W Poznaniu urodziła się Krystyna Kofta, pisarka, dziennikarka.
25.12
W miejscowości Mala Hradna na Słowacji urodził się Laco Adamik, reżyser filmowy i teatralny; autor spektakli telewizyjnych.
26.12
W Warszawie zmarł Majer Bałaban, historyk, orientalista, współorganizator Instytut Nauk Judaistycznych, wykładowca Wolnej Wszechnicy Polskiej.
28.12
W Bukareszcie zmarł prof. Wacław Makowski, prawnik, minister sprawiedliwości w kilku rządach II RP, poseł na Sejm z listy BBWR (1928–1935), od 1931 r. wicemarszałek Sejmu; w latach 1935–1938 wicemarszałek Senatu; od 1938 r. pełnił funkcję marszałka Sejmu; 2 września 1939 r. przewodniczył ostatnim obradom Sejmu II RP.
28.12
W Sanoku urodził się Orest Lenczyk, trener piłkarski.
29.12
W Warszawie wykonany został wyrok śmierci – wydany przez KC PPR – na komunistycznym działaczu Bolesławie Mołojcu, oskarżonym o zamordowanie Marcelego Nowotki – pierwszego przywódcy PPR; inna data wykonania wyroku podawana w publikacjach to 31 grudnia 1942 r.
30.12
W Bielebieju w Baszkirii urodził się Władimir Bukowski, rosyjski pisarz, dysydent i obrońca praw człowieka w Związku Sowieckim, więzień polityczny, wydalony z ZSRS w 1976 r.

XXI wiek

XX wiek

XIX wiek

Epoka nowożytna

Średniowiecze

O PORTALU

Na skróty

Kategorie tematyczne

Polska w XX wieku

Kalendarz dat

1942