Kalendarz historyczny
25 sierpnia
-
Do portu gdańskiego, pod pretekstem kurtuazyjnej wizyty, wpłynął niemiecki pancernik „Schleswig-Holstein”; 1 września okręt rozpoczął ostrzał polskiej Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte.
-
Na polecenie reżimu w Mińsku zrównano z ziemią cmentarz żołnierzy Armii Krajowej w Surkontach koło Grodna. Pochowano tam m.in. ppłk. Macieja Kalenkiewicza "Kotwicza" wraz z 36 podkomendnymi, w tym sześcioma oficerami Nowogródzkiego Okręgu Armii Krajowej.
-
W Poznaniu zmarł Conrad Drzewiecki, tancerz i choreograf.
-
W Rzymie zmarła Karolina Lanckorońska, historyk sztuki, współzałożycielka Polskiego Instytutu Historycznego, współorganizatorka Fundacji im. Lanckorońskich w Rzymie; promotorka i mecenas polskiej kultury, dziedziczka cennej kolekcji dzieł sztuki, które przekazała m.in. dla Zamku Królewskiego w Warszawie i Zamku Królewskiego na Wawelu.
-
Premiera filmu „Duże zwierzę” w reżyserii Jerzego Stuhra.
-
Premiera filmu „Dziewiąte wrota” w reżyserii Romana Polańskiego.
-
W Paryżu zmarł Roman Palester, kompozytor, autor muzyki do wielu filmów, m.in. „Zakazanych piosenek”; kierownik audycji kulturalnych w Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.
-
Premiera filmu „Stan wewnętrzny” w reżyserii Krzysztofa Tchórzewskiego.
-
Lech Wałęsa skierował do władz komunistycznych „Oświadczenie w sprawie dialogu” zawierające propozycje zagadnień, które miałyby być omawiane w trakcie rozmów, wśród nich znalazła się sprawa legalizacji Solidarności.
-
W Stoczni Gdańskiej doszło do spotkania wicepremiera Mieczysława F. Rakowskiego ze stoczniowcami.
-
Biuro Polityczne KC KPZR powołało specjalną Komisję do spraw Polski. Jej przewodniczącym został Michaił Susłow.
-
Decyzja władz sowieckich o likwidacji Cmentarza Orląt Lwowskich.
-
W Hali Stoczni Gdańskiej rozpoczął się I Międzynarodowy Festiwal Piosenki.
-
We Wrocławiu rozpoczął obrady Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju, w którym wzięło udział kilkuset pisarzy, artystów i naukowców reprezentujących 46 państw. Przebieg obrad w dużym stopniu podporządkowany został dyrektywom władz sowieckich, mającym na celu mobilizowanie światowej opinii publicznej przeciwko „imperialistom amerykańskim”.
-
W Poznaniu urodził się Filip Bajon, reżyser, scenarzysta, pisarz; autor filmów „Aria dla atlety”, „Limuzyna Daimler-Benz”, „Wahadełko”, „Magnat”, „Poznań ‘56”, „Przedwiośnie” i „Śluby panieńskie”.
-
W Dusznikach Zdrój rozpoczął się pierwszy Festiwal Chopinowski.
-
W nocy z 25 na 26 sierpnia dowództwo Powstania Warszawskiego oraz władze cywilne ewakuowały się ze Starego Miasta do Śródmieścia.
-
II wojna światowa: Wojska alianckie wkroczyły do Paryża.
-
W Bereźnem na Wołyniu Niemcy przy udziale ukraińskiej policji pomocniczej przeprowadzili likwidację getta, w czasie której zamordowali 3680 Żydów.
-
Marszałek Józef Piłsudski po raz drugi objął funkcję premiera.
-
Wojna polsko-bolszewicka: Wojska litewskie zajęły Wilno, po wycofaniu się z niego Armii Czerwonej.
-
Zakończenie II Powstania Śląskiego; dzień wcześniej Międzysojusznicza Komisja Plebiscytowa ogłosiła rozwiązanie niemieckiej policji i powołała Policję Górnego Śląska o polsko-niemieckim składzie.
-
Protestując przeciwko polityce prowadzonej przez władze niemieckie po kryzysie przysięgowym do dymisji podała się Tymczasowa Rada Stanu.
-
Niemcy utworzyli Generalne Gubernatorstwo Warszawskie. Funkcję generalnego gubernatora objął gen. Hans von Beseler.
-
Z inicjatywy Józefa Piłsudskiego w Zakopanem została powołana organizacja niepodległościowa Polski Skarb Wojskowy, której zadaniem miało być gromadzenie środków na walkę zbrojną o niepodległość.
-
W Głogowcu koło Łęczycy urodziła się Maria Helena Kowalska, imię zakonne Faustyna, siostra Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia, mistyczka; kanonizowana w 2000 r. przez papieża Jana Pawła II.
-
W guberni wołogodzkiej urodził się Iwan Sierow, sowiecki generał aparatu bezpieczeństwa; ludowy komisarz spraw wewnętrznych ZSRS na Ukrainie, organizator deportacji polskich obywateli w głąb ZSRS (1939–1941), mający bezpośredni udział w zbrodni katyńskiej; od 1941 r. zastępca szefa NKWD Ławrientija Berii, odpowiedzialny m.in. za brutalne represje wobec żołnierzy AK i rozbijanie struktur Polskiego Państwa Podziemnego; od 1954 do 1958 r. szef KGB; w 1956 r. w czasie rewolucji węgierskiej dowodził operacjami tłumiącymi opór powstańców; szef GRU (wywiadu wojskowego) w latach 1958–1962.
-
W Karwinie na Śląsku Cieszyńskim urodził się Gustaw Morcinek, pisarz, publicysta; autor „Wyrąbanego chodnika”, „Łyska z pokładu Idy” i „Ondraszka”; w czasie II wojny światowej więzień niemieckich obozów koncentracyjnych Dachau i Sachsenhausen.
-
W Krakowie założone zostało Zgromadzenie Albertynów.
-
W Aleksandrowie Łódzkim urodził się Izrael Poznański, przemysłowiec, właściciel warsztatów tkackich w Łodzi; nazywany ostatnim, po Ludwiku Geyerze i Karolu Scheiblerze, łódzkim „królem bawełny”.
-
W Glasgow urodził się Allan Pinkerton, założyciel słynnej amerykańskiej prywatnej agencji detektywistycznej.
-
W Heathfield koło Birmingham zmarł James Watt, inżynier, wynalazca; w 1782 r. opatentował silnik parowy tłokowy, który znalazł szerokie zastosowanie w wielu dziedzinach produkcji; był współzałożycielem pierwszej na świecie wytwórni maszyn parowych w Soho niedaleko Birmingham.
-
W Końskowoli koło Puław zmarł Franciszek Dionizy Kniaźnin, poeta, dramatopisarz i tłumacz.
-
Krakowska drukarnia Łazarza Andrysowicza wydała Biblię w tłumaczeniu księdza Jakuba Wujka.
