Kalendarz dat

1905

• 1.01

  We Lwowie urodził się Stanisław Mazur, matematyk, współpracownik Stefana Banacha, jeden z twórców lwowskiej szkoły matematycznej.

• 2.01

  Wojna japońsko-rosyjska: Wojska japońskie zajęły twierdzę Port Artur.

• 21.01

  W Krakowie urodziła się Wanda Wasilewska, działaczka socjalistyczna, komunistyczna, pisarka; członek Rady Naczelnej PPS (1934–1937); po wybuchu II wojny światowej przebywała we Lwowie, a następnie w Moskwie; od 1941 r. w WKP(b); w latach 1943–1946 przewodnicząca Związku Patriotów Polskich, organizacji powołanej przez komunistów polskich w ZSRS; wiceprzewodnicząca PKWN (1944).

• 

  23.01

  W Warszawie urodził się Konstanty Ildefons Gałczyński, poeta, autor „Zaczarowanej dorożki”, „Listów z fiołkiem”, „Teatrzyku Zielona Gęś”, „Kronik olsztyńskich”, poematu „Niobe”.

• 27.01

  Początek strajku powszechnego w Królestwie Polskim.

• 27.01

  Urodził się Zenon Nowak, działacz komunistyczny, wieloletni członek najwyższych władz PRL, związany z frakcją "natolińczyków" w PZPR.

• 28.01

  Początek strajku szkolnego w Królestwie Polskim.

• 

  3.02

  W Kielcach doszło do strajku młodzieży gimnazjalnej domagającej się wprowadzenia nauczania w języku polskim.

• 5.02

  W Warszawie na VII Zjeździe Polskiej Partii Socjalistycznej powołano Organizację Spiskowo-Bojową PPS, mającą na celu osłanianie manifestacji robotniczych oraz szkolenie kadr na wypadek wybuchu antyrosyjskiego powstania. W czerwcu 1906 r. została ona przemianowana na Organizację Bojową PPS.

• 

  6.02

  W Białobrzegach Franciszkańskich koło Krosna urodził się Władysław Gomułka, działacz komunistyczny; od 1943 r. przywódca PPR; w latach 1944–1949 wicepremier, minister Ziem Odzyskanych (1945–1949); współodpowiedzialny za wprowadzenie terroru w Polsce; w październiku 1956 r. stanął na czele PZPR; odpowiedzialny za brutalne stłumienie studenckich protestów w 1968 r. i antysemicką nagonkę; zwolennik interwencji Układu Warszawskiego w Czechosłowacji; w grudniu 1970 r. podjął decyzję o użyciu broni przeciw protestującym robotnikom; 20 grudnia 1970 r. odsunięty od władzy.

• 9.02

  W Sosnowcu przed bramą Huty Katarzyna policja otworzyła ogień do manifestujących robotników miejscowych zakładów pracy – zginęło 40 osób, ok. 150 zostało rannych.

• 23.03

  W Krakowie zmarł Walery Eljasz-Radzikowski, malarz historyczny, pejzażysta, fotograf, współzałożyciel Towarzystwa Tatrzańskiego.

• 25.03

  W Moskwie urodził się Karol Olgierd Borchardt, kapitan żeglugi wielkiej, pisarz, autor książek o tematyce marynistycznej, m.in. „Znaczy kapitan”, „Szaman morski”, „Krążownik spod Somosierry”.

• 

  26.03

  W Warszawie Organizacja Bojowa PPS dokonała zamachu na carskiego oberpolicmajstra Karla Nolkena; uczestnik akcji Stefan Okrzeja, ranny podczas zamachu, został ujęty, skazany przez rosyjski sąd wojenny na karę śmierci i w lipcu 1905 r. stracony na stokach Cytadeli.

• 1.04

  W Łodzi bojówka PPS dokonała udanego zamachu na wyróżniającego się okrucieństwem carskiego komisarza Michała Szatałowicza.

• 

  12.04

  W Siedlcach urodził się Bohdan Korzeniewski, historyk i krytyk teatru, reżyser, tłumacz, pedagog.

• 16.04

  W Kaiserslautern urodził się Ludwig Fischer, niemiecki prawnik, działacz NSDAP; w latach 1939–1945 nazistowski gubernator dystryktu warszawskiego; w 1947 r. skazany za zbrodnie wojenne na karę śmierci; wyrok wykonano w więzieniu mokotowskim w Warszawie.

• 

  27.04

  W Stryju urodził się Julian Stryjkowski, właściwie Pesach Stark, pisarz, dramaturg, autor m.in. powieści „Sen Azrila”, „Głosy w ciemności” i „Austeria”.

• 1.05

  W Warszawie wojsko rosyjskie zmasakrowało demonstrację pierwszomajową. Zginęło 37 osób, a kilkadziesiąt zostało rannych. Równie dramatycznie przebiegły manifestacje w Lublinie i Łodzi, gdzie zginęło po kilkanaście osób.

• 3.05

  W Reading w Anglii urodził się George Bidwell, pisarz, autor powieści historycznych.

• 

  18.05

  W Łodzi urodził się Władysław Hańcza, aktor, reżyser teatralny, pedagog; niezapomniany odtwórca ról Kargula w komediach Sylwestra Chęcińskiego, Macieja Boryny w „Chłopach” Jana Rybkowskiego i księcia Janusza Radziwiłła w „Potopie” Jerzego Hoffmana.

• 24.05

  W Warszawie kilkusetosobowa zorganizowana grupa robotników zaatakowała na ul. Krochmalnej kryminalistów, którzy terroryzowali okolicę. Walki robotników z kryminalistami trwały dwa dni, przenosząc się do Śródmieścia oraz na Stare i Nowe Miasto.

• 28.05

  Wojna rosyjsko-japońska: Klęska floty rosyjskiej w bitwie koło wyspy Cuszima.

• 3.06

  W Weiden w Górnym Palatynacie urodził się Martin Gottfried Weiss, nazistowski zbrodniarz, SS-Sturmbannfuehrer, komendant niemieckich obozów koncentracyjnych Neuengamme, Majdanek i Dachau; w 1946 r. skazany przez amerykański trybunał wojskowy na karę śmierci, wyrok wykonano.

• 18.06

  Początek kilkudniowych walk robotników z rosyjskim wojskiem i kozakami w Łodzi. Łącznie w wyniku starć trwających do 23 czerwca w mieście zginęło około 160 osób, a kilkakrotnie więcej zostało rannych.

• 

  21.06

  W Paryżu urodził się Jean-Paul Sartre, filozof, jeden z czołowych przedstawicieli egzystencjalizmu, pisarz, krytyk literacki, zwolennik marksizmu; autor prac „Byt i nicość”, „Egzystencjalizm jest humanizmem”, a także powieści „Mdłości” i „Drogi do wolności”; w 1964 r. przyznano mu literacką Nagrodę Nobla, której nie przyjął.

• 

  23.06

  Rosyjski wojskowy sąd wojenny w Warszawie skazał na śmierć Stefana Okrzeję, działacza socjalistycznego, współtwórcę Organizacji Bojowej PPS, aresztowanego w 1905 r. podczas zamachu na oberpolicmajstra Karla Nolkena.

• 24.06

  W Pernitz w Austrii zmarł Kazimierz Kelles-Krauz, działacz PPS, teoretyk socjalizmu niepodległościowego.

• 14.07

  W Warszawie urodził się Jerzy Borejsza, działacz komunistyczny, publicysta, wydawca, twórca dziennika „Rzeczpospolita”, tygodnika „Odrodzenie” i Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik”, inicjator Światowego Kongresu Intelektualistów w Obronie Pokoju.

• 

  21.07

  Na stokach warszawskiej Cytadeli stracony został Stefan Okrzeja, działacz socjalistyczny, współtwórca Organizacji Bojowej PPS, aresztowany podczas zamachu na oberpolicmajstra Karla Nolkena.

• 

  7.08

  Decyzją cesarza Franciszka Józefa Zamek na Wawelu przekazany został władzom cywilnym; rozpoczął się proces renowacji siedziby polskich władców.

• 

  16.08

  W Bydgoszczy urodził się Marian Rejewski, matematyk, kryptolog; odegrał kluczową rolę w złamaniu kodów niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma.

• 24.08

  W Kazimierzu Dolnym urodził się Hilary Minc, działacz komunistyczny, ekonomista; członek BP KC PZPR (1948–1954); w latach 1949–1956 wicepremier; współodpowiedzialny za wprowadzanie w Polsce sowieckiego modelu gospodarki.

• 

  25.08

  W Głogowcu koło Łęczycy urodziła się Maria Helena Kowalska, imię zakonne Faustyna, siostra Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia, mistyczka; kanonizowana w 2000 r. przez papieża Jana Pawła II.

• 

  25.08

  W guberni wołogodzkiej urodził się Iwan Sierow, sowiecki generał aparatu bezpieczeństwa; ludowy komisarz spraw wewnętrznych ZSRS na Ukrainie, organizator deportacji polskich obywateli w głąb ZSRS (1939–1941), mający bezpośredni udział w zbrodni katyńskiej; od 1941 r. zastępca szefa NKWD Ławrientija Berii, odpowiedzialny m.in. za brutalne represje wobec żołnierzy AK i rozbijanie struktur Polskiego Państwa Podziemnego; od 1954 do 1958 r. szef KGB; w 1956 r. w czasie rewolucji węgierskiej dowodził operacjami tłumiącymi opór powstańców; szef GRU (wywiadu wojskowego) w latach 1958–1962.

• 

  8.09

  Na stokach warszawskiej Cytadeli władze carskie dokonały egzekucji Marcina Kasprzaka, działacza socjalistycznego, członka PPS zaboru pruskiego i SDKPiL.

• 18.09

  W Sztokholmie urodziła się Greta Garbo, szwedzka aktorka, gwiazda Hollywood; wystąpiła w filmach „Anna Christie”, „Romans”, „Anna Karenina”, „Mata Hari”, „Ludzie w hotelu”, „Królowa Krystyna”, „Ninoczka” i „Dama kameliowa”; w 1955 r. nagrodzona honorowym Oscarem.

• 3.10

  W Tuchowie urodził się Władysław Czapliński, historyk, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego; badacz dziejów XVII-wiecznej Rzeczpospolitej.

• 7.10

  W Krakowie w cukierni Jana Michalika rozpoczął działalność kabaret „Zielony Balonik”.

• 11.10

  Urodziła się Jadwiga Chojnacka – polska aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna, wieloletnia pedagożka Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi, reżyserka i dyrektorka teatru.

• 15.10

  W Mińsku Litewskim Józef Piłsudski został szefem Wydziału Bojowego Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej.

• 30.10

  Car Mikołaj II wydał manifest zapowiadający przyznanie ludności „niewzruszonych swobód obywatelskich” oraz zwołanie Dumy, posiadającej uprawnienia ustawodawcze.

• 10.11

  Car Mikołaj II wprowadził w Królestwie Polskim stan wojenny.

• 15.11

  W Nakwaszy w okolicy Brodów urodził się Leopold Buczkowski, pisarz, malarz, grafik; autor powieści „Czarny potok”.

• 

  17.11

  W Warszawie urodził się Adam Ważyk, poeta, prozaik, eseista, tłumacz.

• 

  26.11

  W Ustroniu urodził się Andrzej Wantuła, teolog, duchowny Kościoła ewangelicko-augsburskiego; więzień niemieckich obozów koncentracyjnych Dachau i Mauthausen-Gusen; profesor i rektor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej; biskup Kościoła ewangelicko-augsburskiego w Polsce (1959–1975); w latach 1963–1970 wiceprezydent Światowej Federacji Luterańskiej w Genewie.

• 1.12

  Urodził się Szczepan Skorupka, malarz, autor portretów, pejzaży, scen rodzajowych i martwej natury.

• 

  3.12

  We Lwowie urodził się Kazimierz Wajda, aktor, w radiowej audycji „Wesoła lwowska fala” występował jako „Szczepko” w duecie z Henrykiem Vogelfangerem – „Tońko”; obaj aktorzy zagrali w filmach „Włóczęgi”, „Będzie lepiej” i „Serce batiara”.

• 5.12

  Urodził się Adam Kossowski, rzeźbiarz, członek ugrupowania Pryzmat.

• 9.12

  Parlament francuski uchwalił ustawę o rozdziale kościoła od państwa.

• 9.12

  Urodził się Dalton Trumbo, amerykański, reżyser, pisarz i scenarzysta, dwukrotny laureat Oscara; w 1947 r., powołując się na V poprawkę do Konstytucji USA, odmówił odpowiedzi na pytanie o przynależność do partii komunistycznej. W 1950 roku został z tego powodu skazany na rok więzienia, po opuszczeniu którego przez wiele lat nie mógł publikować pod własnym nazwiskiem.

• 

  10.12

  Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury odebrał Henryk Sienkiewicz.

• 30.12

  W wiedeńskim Theather an der Wien odbyła się prapremiera operetki Franciszka Lehara „Wesoła wdówka”.

• 31.12

  W Siekierzyńcach na Wołyniu urodził się Tadeusz Breza, pisarz i dyplomata, autor powieści „Urząd” i zbioru esejów „Spiżowa brama”.