Kalendarz dat

1948

• 

  2.01

  W Wałbrzychu urodził się Janusz Pałubicki, historyk sztuki, działacz opozycji antykomunistycznej; od 1980 r. członek NSZZ „Solidarność”; przewodniczący Tymczasowego Zarządu Regionu Wielkopolska NSZZ „S” (1982–1989); minister, koordynator służb specjalnych w latach 1997–2001.

• 

  6.01

  W Jarosławiu urodziła się Teresa Marczewska, aktorka.

• 

  9.01

  We Wrocławiu urodził się Jan Tomaszewski, piłkarz, bramkarz reprezentacji Polski, zdobywca trzeciego miejsca na Mistrzostwach Świata w RFN w 1974 r. i srebrnego medalu na Igrzyskach Olimpijskich w Montrealu w 1976 r.

• 

  24.01

  W Krakowie w więzieniu przy ul. Montelupich dokonano egzekucji 21 nazistowskich zbrodniarzy z niemieckiego obozu  Auschwitz, skazanych na karę śmierci przez Najwyższy Trybunał Narodowy w tzw. pierwszym procesie oświęcimskim; wśród straconych był m.in. Arthur Liebehenschel, komendant KL Auschwitz (1943–1944).

• 29.01

  W Zabrzu urodziła się Halina Golanko, aktorka, odtwórczyni roli Ałły w serialu „Kolumbowie” i Kasi w filmie „Uciec jak najbliżej”.

• 1.02

  W Straubing w Bawarii urodził się Jerzy Matałowski, znany m.in. z roli „Kolumba” w serialu Janusza Morgensterna „Kolumbowie”.

• 

  11.02

  Przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie rozpoczął się pokazowy proces członków Organizacji Polskiej i Narodowych Sił Zbrojnych.

• 

  18.02

  W Warszawie zmarł gen. Bronisław Prugar-Ketling, we wrześniu 1939 r. dowódca 11 Dywizji Piechoty w składzie Armii „Kraków”; w kampanii francuskiej 1940 r. dowodził 2 Dywizją Strzelców Pieszych.

• 

  19.02

  Przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze zakończył się proces dowódców Wehrmachtu oskarżonych o zbrodnie popełnione w czasie II wojny światowej na Bałkanach.

• 

  20.02

  W Olszówce Dolnej koło Bielska-Białej urodził się Radosław Piwowarski, reżyser, scenarzysta; autor filmów „Yesterday”, „Kochankowie mojej mamy”, „Marcowe migdały”, „Pociąg do Hollywood” oraz serialu „Jan Serce”.

• 

  25.02

  Władze komunistyczne powołały Powszechną Organizację „Służba Polsce”, która miała charakter paramilitarny i prowadziła wśród młodzieży obowiązkowe przysposobienie zawodowe oraz wojskowe, a także indoktrynację ideologiczną. 

• 27.02

  W Olsztynie koło Częstochowy urodziła się Elżbieta Jarosik, aktorka.

• 1.03

  List papieża Piusa XII do niemieckich biskupów, dotyczący m.in. polskich granic zachodnich i wysiedleń niemieckiej ludności z Polski.

• 

  2.03

  We Wrocławiu funkcjonariusze UB aresztowali Myrosława Onyszkewycza „Oresta”, dowódcę UPA w Polsce.

• 

  2.03

  Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazał na karę śmierci ppłk. Stanisława Kasznicę – komendanta Narodowych Sił Zbrojnych, po wojnie członka działającego w konspiracji Narodowego Zjednoczenia Wojskowego oraz kpt. Lecha Neymana – członka Komendy Głównej NSZ; obaj zostali straceni 12 maja 1948 r. w więzieniu przy ul. Rakowieckiej.

• 

  2.03

  W Gdańsku urodził się Krzysztof Majchrzak, aktor; wystąpił m.in. w filmach „Aria dla atlety”, „Konopielka”, „Cudowne miejsce”, „Historia kina w Popielawach”, „Pornografia”, „Las, 4 rano”.

• 

  3.03

  Przed Rejonowym Sądem Wojskowym w Warszawie rozpoczął się proces rotmistrza Witolda Pileckiego; oficera ZWZ-AK, który w 1940 r. dobrowolnie poddał się aresztowaniu i wywózce do Auschwitz, aby zdobyć informacje o obozie; po ucieczce z Auschwitz walczył w Powstaniu Warszawskim; komunistyczny sąd skazał rotmistrza na karę śmierci; wyrok wykonano 25 maja 1948 r.

• 

  6.03

  W Poznaniu urodził się Zbigniew Górny, dyrygent, kompozytor, w latach 1976–91 dyrektor i dyrygent Orkiestry Polskiego Radia i Telewizji w Poznaniu.

• 

  8.03

  W Łodzi utworzono Państwową Wyższą Szkołę Filmową, popularną „Filmówkę”.

• 

  12.03

  W Sandomierzu zmarł Józef Świeżyński, polityk, w 1918 r. mianowany przez Radę Regencyjną premierem rządu Królestwa Polskiego, w latach 1919–33 prezes Polskiej Macierzy Szkolnej.

• 15.03

  W Świdnicy urodził się Tomasz Tryzna, pisarz, scenarzysta, autor powieści „Panna Nikt”, sfilmowanej przez Andrzeja Wajdę.

• 

  15.03

  Rejonowy Sąd Wojskowy w Warszawie skazał na karę śmierci rotmistrza Witolda Pileckiego, oficera ZWZ-AK, który w 1940 r. dobrowolnie poddał się aresztowaniu i wywózce do niemieckiego obozu Auschwitz, aby zdobyć informacje o obozie; po ucieczce z Auschwitz walczył w Powstaniu Warszawskim; wyrok wykonano 25 maja 1948 r.

• 21.03

  W Warszawie ukazał się pierwszy numer tygodnika dla kobiet „Przyjaciółka”.

• 

  24.03

  W Katowicach urodził się Jerzy Kukuczka, himalaista, drugi człowiek na świecie, po Reinholdzie Messnerze, który zdobył Koronę Himalajów i Karakorum; zginął w 1989 r. podczas wejścia na Lhotse (8516 m) nową drogą, przez niezdobytą wówczas południową ścianę.

• 

  28.03

  Premiera filmu „Ostatni etap” w reżyserii Wandy Jakubowskiej.

• 

  3.04

  Podczas wspólnego posiedzenia KC PPR i CKW PPS w sprawie zjednoczenia, podjęto decyzję o budowie Domu Zjednoczonej Partii Klasy Robotniczej Wspólny Dom.

• 

  5.04

  Przed Najwyższym Trybunałem Narodowym w Gdańsku rozpoczął się proces Alberta Forstera, gdańskiego gauleitera (szefa okręgu partyjnego NSDAP), namiestnika Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, odpowiedzialnego m.in. za utworzenie obozu koncentracyjnego Stutthof oraz za zbrodnie dokonywane przez Niemców na Polakach w Piaśnicy od października 1939 r. do kwietnia 1940 r.; Forster skazany został na śmierć, wyrok wykonano 28 lutego 1952 r. w więzieniu mokotowskim w Warszawie.

• 

  18.04

  W Krakowie zmarł Wincenty Pstrowski, górnik, rębacz dołowy, wzór przodownika pracy w PRL-u. 

• 

  19.04

  W Warszawie odsłonięto pomnik Bohaterów Getta.

• 

  29.04

  Najwyższy Trybunał Narodowy w Gdańsku skazał na karę śmierci Alberta Forstera, niemieckiego nazistowskiego zbrodniarza, pełniącego w latach 1939–1945 funkcję namiestnika prowincji Gdańsk-Prusy Zachodnie; wyrok przez powieszenie wykonano w 1952 r. w więzieniu na warszawskim Mokotowie.

• 

  1.05

  W Krakowie urodził się Tadeusz Huk, aktor, przez wiele lat związany ze Starym Teatrem w Krakowie; wystąpił m.in. w filmach „Aktorzy prowincjonalni”, „Danton”, „Demony wojny wg Goi”, „Operacja Samum”, a także w serialu „Z biegiem lat, z biegiem dni”.

• 

  1.05

  Rozpoczął się pierwszy kolarski „Wyścig Pokoju”.

• 

  3.05

  W Warszawie urodził się Czesław Bielecki, architekt, publicysta, działacz opozycji demokratycznej; założyciel i szef podziemnego wydawnictwa CDN (1982–1989); w latach 80. więziony przez władze komunistyczne; doradca prezydenta Lecha Wałęsy (1990–1995); założyciel Ruchu STU; poseł Akcji Wyborczej Solidarność (1997–2001).

• 

  12.05

  W więzieniu mokotowskim w Warszawie władze komunistyczne wykonały wyrok śmierci na ppłk. Stanisławie Kasznicy, ostatnim komendancie głównym NSZ.

• 

  14.05

  Proklamowano państwo Izrael. Polska uznała rząd tymczasowy Dawida Ben Guriona.

• 

  25.05

  W więzieniu mokotowskim w Warszawie władze komunistyczne wykonały wyrok śmierci na rotmistrzu Witoldzie Pileckim, oficerze ZWZ-AK, który w 1940 r. dobrowolnie poddał się aresztowaniu i wywózce do Auschwitz, aby zdobyć informacje o niemieckim obozie; po ucieczce z KL Auschwitz walczył w Powstaniu Warszawskim; w 1947 r. został aresztowany przez UB; torturowany i oskarżony o działalność wywiadowczą na rzecz rządu RP na emigracji, skazany został na karę śmierci.

• 

  30.05

  We Wrocławiu urodziła się Alicja Majewska, piosenkarka, wykonawczyni m.in. piosenek „Być kobietą”, „Jeszcze się tam żagiel bieli” i „Odkryjemy miłość nieznaną”.

• 

  4.06

  Stanisław Skalski, as polskiego lotnictwa, uczestnik Bitwy o Anglię, został aresztowany przez Informację Wojskową i bezpodstawnie oskarżony o szpiegostwo; podczas śledztwa torturowany fizycznie i psychicznie; w kwietniu 1950 r. skazany na karę śmierci; po roku karę śmierci zmieniono mu na karę dożywocia; więzienie komunistyczne opuścił w 1956 r., zrehabilitowany i ponownie przyjęty do służby w WP.

• 20.06

  W Ostródzie urodził się Jan Purzycki, scenarzysta filmowy.

• 

  21.06

  W Łodzi urodził się Andrzej Sapkowski, pisarz, autor powieści i opowiadań fantasy.

• 22.06

  W Lubomi koło Wodzisławia Śląskiego urodził się Franciszek Smuda, trener piłkarski, selekcjoner polskiej reprezentacji narodowej w latach 2009–2012.

• 26.06

  W Kopenhadze piłkarska reprezentacja Polski przegrała z Danią 0:8; była to najwyższa porażka w historii występów polskich piłkarzy; w meczu tym grał m.in. Kazimierz Górski, dla którego był to jedyny występ w barwach narodowych.

• 

  30.06

  W Osielcu koło Makowa Podhalańskiego funkcjonariusze Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego aresztowali mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszkę” – dowódcę V Wileńskiej Brygady AK, a następnie oddziałów partyzanckich eksterytorialnego Wileńskiego Okręgu AK.

• 

  2.07

  W Siemianowicach Śląskich urodził się Józef Skrzek, wokalista, kompozytor, założyciel i lider zespołu SBB.

• 

  9.07

  W Olkuszu urodził się Jerzy Skoczylas, satyryk, aktor kabaretowy, jeden z założycieli Kabaretu Elita.

• 

  20.07

  W Warszawie urodziła się Anna Chodakowska, aktorka Teatru Narodowego, znana m.in. z roli Antygony w spektaklu Adama Hanuszkiewicza, filmu „Biały mazur”, serialu „W labiryncie” i interpretacji utworów poetyckich Edwarda Stachury.

• 

  21.07

  We Wrocławiu otwarta została Wystawa Ziem Odzyskanych.

• 21.07

  Powstał Związek Młodzieży Polskiej (ZMP).

• 

  24.07

  W Warszawie powstał Instytut Badań Literackich (IBL), placówka naukowa zajmująca się badaniem historii i teorii literatury, historii kultury, dokumentacją literacką i leksykografią. Od 1952 r. IBL działa w strukturach Polskiej Akademii Nauk.

• 

  29.07

  W Londynie, po 12-letniej przerwie spowodowanej wybuchem II wojny światowej, rozpoczęły się XIV Letnie Igrzyska Olimpijskie. Polska zdobyła na nich 2 medale – w wadze piórkowej brązowy medal wywalczył bokser Aleksy Antkiewicz, a w Olimpijskim Konkursie Sztuki złoty medal w dziedzinie muzyki otrzymał Zbigniew Turski.

• 

  3.08

  W Warszawie urodził się Antoni Macierewicz, działacz opozycji antykomunistycznej, współzałożyciel Komitetu Obrony Robotników, członek NSZZ „Solidarność”; poseł na Sejm RP, wiceprzewodniczący Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego (1989–1992); minister spraw wewnętrznych (1991–1992); w rządzie Jarosława Kaczyńskiego wiceminister obrony narodowej (2006–2007), szef Służby Kontrwywiadu Wojskowego, likwidator WSI, przewodniczący zespołu parlamentarnego ds. zbadania przyczyn katastrofy smoleńskiej; od listopada 2015 r. do grudnia 2017 r. minister obrony narodowej.

• 14.08

  W Londynie zakończyły się XIV Igrzyska Olimpijskie; Polacy zdobyli na nich jeden brązowy medal.

• 

  22.08

  W więzieniu przy ul. Montelupich w Krakowie wykonano wyrok śmierci na Josefie Buehlerze, niemieckim nazistowskim zbrodniarzu, sekretarzu stanu rządu Generalnego Gubernatorstwa, zastępcy Hansa Franka.

• 25.08

  We Wrocławiu rozpoczął obrady Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju, w którym wzięło udział kilkuset pisarzy, artystów i naukowców reprezentujących 46 państw. Przebieg obrad w dużym stopniu podporządkowany został dyrektywom władz sowieckich, mającym na celu mobilizowanie światowej opinii publicznej przeciwko „imperialistom amerykańskim”.

• 

  26.08

  W Grabowie urodziła się Bożena Dykiel, aktorka, wystąpiła w filmach „Awans”, „Ziemia obiecana”, „Miłość ci wszystko wybaczy”, „Znachor”, „Wyjście awaryjne”, a także w serialach „Dom”, „Alternatywy 4” i „Na Wspólnej”.

• 

  31.08

  Początek Plenum KC PPR, które podjęło rezolucję o „odchyleniu prawicowo-nacjonalistycznym”. Z KC usunięto m.in. Władysława Gomułkę. Sekretarzem generalnym PPR został Bolesław Bierut.

• 

  1.09

  W Nowej Wsi koło Piotrkowa Trybunalskiego urodził się Józef Życiński, arcybiskup metropolita lubelski, filozof, teolog, publicysta, wykładowca m.in. Berkeley, Oxfordu oraz katolickich uczelni w USA i Australii; wielki Kanclerz KUL.

• 

  3.09

  W Świętochłowicach urodził się Krzysztof Zaleski, reżyser teatralny, aktor, związany m.in. z warszawskim Teatrem Współczesnym i Teatrem Ateneum; wystąpił w filmach „Indeks”, „Głosy”, „Kochankowie mojej mamy”, „Obywatel Piszczyk”, „Konsul”, „Samowolka” i „Sztos”.

• 19.09

  W byłym majątku Potulickich w Oborach pod Warszawą otwarty został Dom Pracy Twórczej.

• 19.09

  W Cowes w Anglii urodził się Jeremy Irons, aktor, zdobywca Oscara za rolę w filmie "Druga prawda".

• 24.09

  Powstała Honda Motor Company Ltd., japońska spółka akcyjna produkująca samochody i motocykle.

• 

  4.10

  W Strzegomiu urodził się Stanisław Nicieja, historyk, profesor Uniwersytetu Opolskiego, w latach 1996–2002 jego rektor; kronikarz i znawca Kresów.

• 8.10

  Sowiecki pułkownik Antoni Skulbaszewski objął w Polsce stanowisko naczelnego prokuratora wojskowego.

• 10.10

  W Sochaczewie urodził się Władysław Komendarek, muzyk, lider zespołu Exodus, twórca muzyki elektronicznej.

• 

  18.10

  W Hamburgu zmarł Walter von Brauchitsch, niemiecki feldmarszałek, w latach 1938–1941 naczelny dowódca armii lądowej; dowodził m.in. kampaniami przeciwko Polsce, Francji i ZSRS.

• 

  22.10

  W Warszawie zmarł prymas Polski kardynał August Hlond.

• 

  24.10

  W Łodzi urodził się Marek Siudym, aktor znany z Kabaretu Olgi Lipińskiej, a także ról w serialu „Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy” oraz filmów „Miś” i „Ubu Król”.

• 28.10

  W Sosnowcu urodził się Krzysztof Materna, satyryk, aktor, konferansjer, reżyser i producent telewizyjny.

• 29.10

  We Wrocławiu urodził się Wiesław Saniewski, reżyser, scenarzysta filmowy.

• 

  1.11

  W Toruniu urodził się Piotr Cieślak, aktor, reżyser teatralny, związany m.in. z Teatrem Studio, Teatrem Powszechnym w Warszawie oraz łódzkim Teatrem Jaracza, reżyserował również w Teatrze Narodowym i w poznańskim Teatrze Nowym; w latach 1993–2007 pełnił funkcję dyrektora artystycznego Teatru Dramatycznego w Warszawie; wystąpił w filmie „Człowiek z marmuru” Andrzeja Wajdy; wieloletni pedagog warszawskiej PWST.

• 

  3.11

  KC PPR i CKW PPS na wspólnym posiedzeniu podjęły decyzję o zwołaniu kongresu zjednoczeniowego i przyjęły projekt statutu partii.

• 

  4.11

  Przed Rejonowym Sądem Wojskowym w Warszawie rozpoczął się proces działaczy PPS-WRN; wśród oskarżonych był Kazimierz Pużak, więzień carski, wieloletni członek władz PPS, poseł na Sejm (1919–1935); podczas II wojny światowej jeden z przywódców PPS-WRN; od 1944 r. do 1945 r. przewodniczący Rady Jedności Narodowej; aresztowany w marcu 1945 r. przez NKWD i sądzony w Moskwie w procesie przywódców Polskiego Państwa Podziemnego.

• 

  5.11

  Początek procesu pokazowego kierownictwa podziemnej PPS-WRN (Wolność - Równość - Niepodległość), tak zwanego ośrodka krajowego. Kazimierza Pużaka, Tadeusza Szturm de Sztrema, Józefa Dzięgielewskiego, Feliksa Misiorowskiego, Ludwika Cohna i Wiktora Krawczyka skazano na kary od 5 do 10 lat więzienia. Pużak zginął zamordowany w Rawiczu w 1950 r., wszyscy zostali zrehabilitowani.

• 

  6.11

  W Gdańsku zwodowano pierwszy po wojnie statek – rudowęglowiec „Sołdek”.

• 

  8.11

  Dekretem Ministerstwa Kultury i Sztuki powołany został Państwowy Zespół Ludowy Pieśni i Tańca „Mazowsze” pod kierownictwem prof. Tadeusza Sygietyńskiego.

• 12.11

  W Tokio Międzynarodowy Trybunał Wojskowy dla Dalekiego Wschodu wydał wyroki w procesie japońskich zbrodniarzy wojennych.

• 

  12.11

  Biskup lubelski Stefan Wyszyński został metropolitą gnieźnieńskim i warszawskim, prymasem Polski.

• 

  18.11

  W Warszawie rozpoczął się proces polskich aktorów oskarżonych o udział w 1941 r. w nazistowskim filmie propagandowym „Heimkehr” (Powrót do ojczyzny); Bogusław Samborski skazany został zaocznie na karę dożywotniego więzienia, Wanda Szczepańska – na 12 lat więzienia, Michał Pluciński na 5 lat, Stefan Golczewski i Juliusz Łuszczewski na 3 lata pozbawienia wolności.

• 

  19.11

  W Warszawie sąd wojskowy ogłosił wyrok w sprawie przywódców PPS-WRN, którym zarzucono m.in. „planowanie obalenia przemocą ustroju ludowo-demokratycznego”; oskarżonym wymierzono kary do 10 lat więzienia; wśród skazanych był Kazimierz Pużak, jeden z przywódców PPS-WRN podczas II wojny światowej; przewodniczący Rady Jedności Narodowej (1944–1945); aresztowany w marcu 1945 r. przez NKWD i sądzony w Moskwie w tzw. procesie szesnastu.

• 24.11

  Zmarł Raul Koczalski, pianista, kompozytor, twórca oper, symfonii, poematów symfonicznych, koncertów fortepianowych i skrzypcowych, znakomity wykonawca utworów Fryderyka Chopina.

• 

  28.11

  W Warszawie urodziła się Agnieszka Holland, reżyserka, scenarzystka; autorka filmów „Aktorzy prowincjonalni”, „Gorączka”, „Samotna kobieta”, „Gorzkie żniwa”, „Zabić księdza”, „Europa, Europa”, „Całkowite zaćmienie”, „Tajemniczy ogród”, „W ciemności”, „Gorejący krzew”, „Pokot”.

• 2.12

  W Krakowie urodził się Jan Prochyra, aktor; w latach 2003–2011 dyrektor artystyczny Teatru Rampa na Targówku.

• 

  10.12

  Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło Powszechną Deklarację Praw Człowieka.

• 

  11.12

  W Zakopanem funkcjonariusze komunistycznej bezpieki aresztowali Jerzego Bronisława Brauna, ostatniego delegata Rządu RP na Kraj (od czerwca 1945 r.), pisarza i krytyka literackiego, filozofa, instruktora harcerskiego.

• 

  14.12

  Powstał klub piłkarski Górnik Zabrze.

• 

  14.12

  W Szczecinie urodził się Janusz Kijowski, reżyser, scenarzysta, producent filmowy, pedagog; autor filmów „Kung-fu”, „Głosy”, „Maskarada”, „Stan strachu” i „Tragarz puchu”.

• 

  14.12

  W Warszawie podczas II Zjazdu PPR i XVIII Kongresu PPS zapadła decyzja o zjednoczeniu obu partii.

• 

  15.12

  W Warszawie rozpoczął się Kongres Zjednoczeniowy PPR i PPS, podczas którego utworzono Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (PZPR). Wybrany na Kongresie Komitet Centralny powołał Biuro Polityczne, z przewodniczącym Bolesławem Bierutem na czele.

• 

  16.12

  Ukazał się pierwszy numer „Trybuny Ludu” – organu KC PZPR.

• 

  21.12

  Plenum KC PZPR wybrało Bolesława Bieruta przewodniczącym PZPR.

• 

  24.12

  W Warszawie aresztowany został przez UB por. Jan Rodowicz „Anoda” – żołnierz Szarych Szeregów, oficer AK, bohater akcji pod Arsenałem; w czasie Powstania Warszawskiego walczył w batalionie „Zośka”; zginął w niejasnych okolicznościach 7 stycznia 1949 r. w budynku Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego podczas brutalnego śledztwa, miał 26 lat.

• 

  31.12

  W Sochaczewie urodził się Jan Dworak, dziennikarz, publicysta, działacz opozycji w PRL, współtwórca wydawnictw drugiego obiegu, internowany w stanie wojennym; w 1989 r. uczestnik obrad Okrągłego Stołu, prezes zarządu TVP w latach 2004–2006, przewodniczący Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w latach 2010–2016.